Дрэва вечнасці

Бацька мой памёр. Забавы загадаў нам цар спыніць.

Быў бязмежна рады вораг, што баяўся спасалара,

Войска ж вернае ў жалобе стала слёз патокі ліць.

Цэлы год не мог пакінуць я жалобнага адзення,

Гараваў я дні і ночы, розум мой у цемры гас.

Атрымаў ад Парсадана раптам я паведамленне:

«Тарыэль, пакінь самоту, скончан твой жалобны час!

Як і ты, мы ў смутку цяжкім, што загінуў з намі роўны».

Абяцаў ён мне сто скарбніц, загадаў жалобу зняць.

«Сын,— сказаў,— заняць павінен месца бацькава на троне,

Амірбара сан таксама я загадваю прыняць!»

Сэрца жальбаю смылела, апякалі ўспаміны.

Я скарыўся волі царскай — дзень над цемрай развіднеў.

Быў наладжан баль вялікі з гэтай радаснай прычыны,

Абдымалі, цалавалі цар з царыцаю мяне;

Пасадзілі каля трона, шанавалі пры народзе,

Тут жа мне прапанавалі месца бацькава заняць.

Не згаджаўся я спачатку — боль за бацьку не праходзіў,

Ды прымушан быў згадзіцца амірбарам верным стаць.

Год нямала прамінула, шмат пра што даўно забыта.

Вось табе мая аповесць, хоць і цяжка гаварыць!

Свет хлуслівы зло заўсёды творыць скрыта і адкрыта,—

Іскрай ён апёк калісьці, а й цяпер душа гарыць».

ТАРЫЭЛЬ РАСКАЗВАЕ, ЯК ЁН УПЕРШЫНЮ ПАКАХАЎ

Сказ далей працягваў віцязь, перамогшы сэрца мукі:

«Неяк едзем з палявання, раптам мне гаворыць цар:

«Пойдзем, віцязь, да царэўны разагнаць яе дакуку».

І цяпер, як толькі ўспомню,— ахіне смяротны жар.

Сад з чароўнай прахалодай бачыў я перад сабою,

Мілагучны хор птушыны гучна славіў наш прыход,

Вока вабілі басейны з чыстай пахкаю вадою,

Аксамітам у пакоі быў. заслонены ўваход.

Цар сказаў аддаць царэўне настраляную дзічыну,

Апаліў чароўны позірк бліскавіцаю мяне.

З тых часін плачу я моўчкі смутку горкую даніну.

Бо хіба кап'ё з алмазу сэрца з каменю пратне?!

Прыгадаўшы, што царэўну цар хавае, нібы скнара,

Затрымаўся я наводдаль, цар жа полаг адхінуў

І сказаў рабыні строга ўзяць здабычу ў амірбара.

Я знямеў, нібы знянацку ў бездань раптам зазірнуў.

Тут Асмат насустрач выйшла. За заслонай расхінутай

Я на міг пабачыў тую, позірк чый працяў кап'ём.

Узяла Асмат дзічыну, я ж стаяў, здзіўленнем скуты.

Гора мне! З часіны гэтай сэрца ў полымі маё!

Дзе ж яна, што воч мігценнем блікі сонца засланяла?»

І, падкошаны ўспамінам, віцязь галаву схіліў.

Аўтандзіл з Асмат рыдалі — абуджала рэха далі:

«О пакуты, як аслабіць сілу дужых рук змаглі?»

Тут Асмат вадой крынічнай твар змярцвелы асвяжыла:

Ачуняў ён, хоць тугою сэрца сціснута было.

І, з зямлёй змяшаўшы слёзы, ён прамовіў цераз сілу:

«Мне згадаць яе — пакута, для якой замала слоў.

Той, хто верыць безразважна ў свет жыцця, ў яго праявы,

Паспытае неаднойчы горыч здрадніцтва спярша;

Хто ж ідзе на бой са здрадай, той адчуе слодыч славы.

Дык паслухай, покуль цела не пакінула душа.

Я аддаў Асмат дзічыну, а ў самога змерклі вочы,

І, самлеўшы нечакана, ніцма я ўпаў на дол;

Апрытомнеў: чую лямант, галашэнне, плач дзявочы,

Між натоўпу сам, як човен, што абкружаны вадой.

Я ляжаў у пышным ложку пасярод вялікай залы.

Цар з царыцаю няўцешна галасілі нада мной,

З гора дзерлі свае шчокі; мукраў склікалі. Сказалі

Тыя хорам: «Д'ябал, мусіць» заўладаў яго душой!»

Толькі я расплюшчыў вочы, цар абняў мяне, як бацька,

І сказаў: «Сынок, жывы ты? Слова мне скажы адно».

Я ж дрыжаў, як апантаны, моўны дар згубіў знянацку,

Адказаць не змог нічога, бо прытомнасць страціў зноў.

Абступілі тут мой ложак магі-мукры і мулімы

І радкі свяшчэннай кнігі ўсё гамзалі ў вушы мне,

Каб нячыстага адолець заклінаннямі пустымі;

Я тры дні без перапынку лютым жарам палымнеў.

Зрэшты лекары сказалі: «Тут не маюць сілы лекі,

Бо ў яго баліць не цела, а душа агнём гарыць».

Як вар'ят, кідаўся з ложка я ў трызненні дзікім нейкім

Слёзы, што ліла царыца, мору не змясціць.

Так тры дні ў гарачцы гэтай я прабыў зусім змярцвелы

І, нарэшце ачуняўшы, авалодаў сам сабой.

Я падумаў: «Божа мілы, калі я застаўся цэлы,

Памажы цяпер акрэпнуць мне параненай душой!»

Я сказаў уголас: «Божа, дай мне сілы стаць на ногі

І пазбаў пакут сардэчных, каб пакінуць мог палац.