Дрэва вечнасці

Віцязя, што вас пакрыўдзіў, адшукаць мне памаглі вы.

Хай ад ліха і бядоты сцеражэ вас добры бог!

Хай, як мне, ён вам паможа дасягнуць жаданай мэты,

Хай загоіць раны брату, буду я маліць яго.

Скарыстайце для спачыну мой прытулак сціплы гэты,

Цень параненаму дайце, каб не пёк яго агонь».

Развітаўся і прышпорыў ён каня, што ўзвіўся ўгору,

Нібы сокал легкакрылы, рушыў смела ў свой палёт.

І здавалася: імчыцца ён да сонца і да зорак,

Растапіўшы шчасцем сэрца, што скаваў няшчасця лёд.

Ехаў, думаў неспакойна: «Як сустрэнуся з сугнеем?

Бо адным няўдалым словам можна выклікаць бяду.

Толькі розум чалавечы можа сцішыць выбух гневу,

Апантаных думак безладзь сцішыць толькі волі дух.

Ён, відаць, прывычны гойсаць у самоце і бязлюддзі,

Ўсё жывое зненавідзеў, лёс цяжкі свой кленучы.

Гэта значыць, бой смяротны паміж намі, мабыць, будзе,

З нас адзін загінуць мусіць, як скрыжуюцца мячы.

Не, не марна я змагаўся, ідучы цярністым шляхам,—

Прыпыніцца ж ён павінен хоць удзень, хоць уначы.

За сцяной каменнай нават я без боязі і страху,

Калі зробіць ён засаду, мушу ўсё ж перамагчы».

Двойчы дзень змяняўся ноччу. Не спынялася пагоня.

Не рабілі перапынку ні для сну, ні для яды.

Голым стэпам, пусткай дзікай беглі змораныя коні,

А у коннікаў ліліся слёзы з гора і нуды.

На змярканні прыскакалі да абрыву кручы стромкай,

Дзе над рэчкаю пячора ззяла ў чэраве скалы.

Трыснягі шапталі нешта, а струменне пела звонка,

Дрэў рады да небасхілу горда голавы ўзнялі.

Віцязь, рэчку перасекшы, не змяніў свайго кірунку.

Аўтандзіл, што ехаў следам, прыпыніўся ля ракі.

Сам на дрэва ўзлез, рукою адхінуўшы хвой карункі,

Назіраў, як рушыў віцязь да пячоры нацянькі.

Толькі да скалы пад'ехаў апрануты ў тыгра шкуру,

Як з пячоры выйшла дзева ў чорным з галавы да ног.

На вачах блішчалі слёзы. Віцязь злез з каня пануры,

Прытуліў яе да сэрца, слова ж вымавіць не мог.

Ён сказаў: «Асмат, сястрыца, мост надзей размыла мора,

Дні сплылі, а дзеву-сонца мы й дагэтуль не знайшлі».

І сябе ў грудзі ўдарыў. Слёзны дождж паліўся з гора.

Віцязь з дзеваю маўкліва рукі ў роспачы сплялі.

Валасы свае ірвалі, аж гусцеў гушчар лясісты,

Абдымаліся з рыданнем, як з сястрою родны брат;

Адгукаліся ім рэхам сцены скалаў крамяністых.

Аўтандзіл здалёк дзівіўся, хоць не быў той з'яве рад.

Апрытомнеўшы, дзяўчына рухам спрытным і ўмелым

Раскілзала варанога, зняўшы збрую і сядло.

Віцязь ёй аддаў даспехі — востры меч свой, лук і стрэлы;

І схаваліся абое ў той пячоры пад скалой.

Аўтандзіл падумаў: «Многа таямніц тут тояць скалы!»

На світанні выйшла дзева ў тым жа чорным, што й была.

Засядлала варанога і абцерла сваім шалем,

Моўчкі віцязю сабрацца ў шлях-дарогу памагла.

Як заўсёды, у той пячоры сумны віцязь быў нядоўга.

У слязах Асмат рыдала, валасы рвучы свае.

Развітаўся з ёю віцязь, прытуліў перад дарогай

І памчаўся ў даль. Стаяла дзева сумна на скале.

Бачыў віцязя паблізу Аўтандзіл зачараваны,—

Той мільгнуў, як промень сонца, што заззяла ў імгле,—

Быццам ветры водар міртаў неслі з сонечнай паляны.

Думаў: «Гэткі льва задушыць, як казла драпежны леў».

Той жа ўчорашняй сцяжынкай ехаў некуды павольна,

Праз лагчыну, па ўзлессі, у нязмераны прастор.

Аўтандзіл глядзеў здалёку і шаптаў сабе міжвольна:

«Гэта, мабыць, бог ласкавы нада мной руку прасцёр!

Шчасце мне паслала неба, дык чаго ж яшчэ мне трэба?

Я прымушу дзеву гэту праўду ўсю мне расказаць;

Ёй сваю раскрыю тайну, і тады не будзе глебы

Пры сустрэчы шматчаканай зброю з ножан даставаць».

ГУТАРКА АЎТАНДЗІЛА З АСМАТ У ПЯЧОРЫ

Злез ён з дрэва і адразу, не марудзячы й хвіліны,

Верхам сеў і да пячоры скіраваў каня ўраз.

Стуль з заплаканым абліччам хутка выбегла дзяўчына,

Спадзявалася: вярнуўся той, хто быў красой акрас.

Але ўбачыўшы, што віцязь быў не той, каго чакала,

З крыкам кінулася дзева, не змагла адолець страх.

Ён схапіў яе, як птушку, што сіло не распазнала,

І дзявочы тонкі лямант слаўся рэхам у гарах.

Вырывалася дарэмна, трапятала ў лютым гневе,

Нібы кволая ахвяра ў арліных кіпцюрах,

І якогась Тарыэля ўсё на помач заклікала.