Дрэва вечнасці

«Марна я, відаць, аб'ездзіў ледзь не ўсе зямныя далі,

Бо пра віцязя дазнацца не ўдалося мне нідзе.

Каджам хцівым і падступным нездарма яго назвалі;

Так ці йначай плач і слёзы не памогуць у бядзе!»

Аўтандзіл пакінуў горы, прамінуў лясы і рэкі,

Ехаў долам, ехаў логам; грудзі чорны жаль сціскаў,

Пацямнеў яскравы позірк, зморы цень лёг на павекі,

На крыштальны твар агаты чорны зараснік паклаў.

Ён у родныя мясціны ўжо вярнуцца быў гатовы,

Аглядаў бязлюддзе пусткі, што наперадзе лягла;

Месяц ён не чуў, не бачыў ні жывой душы, ні слова,

Нават звера не кранула быстралётная страла.

І хоць сам здзічэлым зверам ён блукаў адзін, без дому,—

Як звычайны сын Адамаў, жыць без ежы ўсё ж не мог.

Дзіка ён забіў стралою, што даўжэй рукі Растома,

Злез з каня; агонь расклаўшы, сеў спачыць на свежы мох.

Адпусціў каня на пашу, покуль смажылася страва,

Раптам бачыць ён: шасцёра конных скачуць на дымок.

«То зладзеі,— ён падумаў,— хто ж па іншай будзе справе?

Бо ніколі чалавечы не ступаў тут, пэўна, крок».

Лук і стрэлы падхапіўшы, зрыхтаваўся ён для ўдара.

Бачыць: юны пасяродку, двое сталых па баках;

Ледзь жывы сярэдні едзе, запяклася кроў на твары,

Па чалу збялелым бачна — смерць пільнуе юнака.

Аўтандзіл гукнуў: «Гэй, хто вы? Ці шукаеце разбою?»

Адказалі тыя: «Віцязь, ты ў бядзе нам памажы.

А калі не можаш — частку смутку нашага з сабою

Ты вазьмі; і мох на шчоках не галі, а зберажы!»

І на роспыт Аўтандзілаў з сумам тыя адказалі

(Слёз няпрошаных расінкі прабягалі паміж слоў):

«Мы — браты, з нас кожны мае ратных подзвігаў нямала,

Нашы замкі ў Хатаэці — ад варожых зграй заслон.

Край, дзічынаю багаты, дух узрушыў паляўнічы,

З войскам мы прыйшлі. Наш лагер каля рэчкі быў разбіт.

Трыццаць дзён мы палявалі. І багатая здабыча

Нам была ўзнагародай за адвагу і за спрыт.

Спрытам тым мы ўсіх пабілі і ад гонару пустога

Між сабою спрэчку-сварку завялі зусім дарма:

«Я палюю лепш!», «Ты хлусіш!» — абражаць адзін другога

Пачалі, хоць ведаў кожны: праўды ў спрэчках тых няма!

Парашылі мы, што войска павязе дамоў здабычу,

Мы ж без лоўчых застанёмся самі спрэчку вырашаць;

Паасобку будзе кожны і стралок, і паляўнічы,

Хто з нас лепшы — скажа вынік, а не сварак марны шал.

Адаслалі ўсіх дадому са здабычаю багатай,

Трох жа верных збраяносцаў мы пакінулі з сабой.

Доўгі час мы палявалі і адважна, і заўзята:

Падаў звер ці птах, падбіты ў лёце трапнаю стралой.

Раптам нам насустрач едзе віцязь сумны і пануры,

Нецярпліва капытамі б'е зямлю гарачы конь.

Галава і стан спавіты дзіўнай тыграваю шкурай,

Твар дзівоснай прыгажосці. Ён збянтэжыў наш спакой.

Быў ярчэй маланкі зыркай, гарачэй праменяў сонца

Позірк смелы і рашучы ў даль устромленых вачэй.

Паланіць мы захацелі маладога незнаёмца,

І таму за дзёрзкасць нашу кроў юнацкая цячэ.

Сілай віцязя адолець думаў я, з братоў старэйшы,

Брат сярэдні авалодаць вараным хацеў канём,

А малодшы прагнуў бойкі — мы яго пусцілі першым.

Паляцелі мы насустрач, нібы тое вараннё.

На крыштальным яго твары пунсавелі вуснаў лалы,

Задуменны, безуважны, воч на нас ён не падняў.

Толькі вокліч наш пачуўшы, што працяў раптоўна далі,

Прыпыніў, нагайку ўзняўшы, шпарканогага каня.

Апярэдзіўшы астатніх, брат малодшы, нібы сокал,

Падляцеў да незнаёмца і адважна крыкнуў: «Стой!»

Той за меч не ўзяўся нават, абізун узняў высока,

Сцебануўшы так, што ў момант захлынуўся брат крывёй;

І з сядла зваліўся вобзем ад страшэннага ўдара

Брат малодшы, бездыханны і з прабітай галавой.

Горды ж віцязь, што за дзёрзкасць адплаціў нам жорсткай карай,

Знік, палаючы ад гневу незвычайным хараством.

Вунь, зірні, нібыта сонца, едзе ён непадалёку!» —

Так сказалі Аўтандзілу горам скутыя браты.

Ён зірнуў у далеч. Бачыць, вараны паважным крокам

На сабе вязе героя незвычайнай пекнаты.

Слёзы зніклі ў Аўтандзіла, як пабачыў з'яву гэту:

Нездарма блукаў па свеце ён тры доўгія гады.

Так заўсёды: чалавеку, што дасяг жаданай мэты,

Ўспамінаць няма патрэбы дні мінулае бяды.

Ён сказаў: «Браты, бадзягай доўга быў я нешчаслівым.

Я пакінуў край свой родны, каб на ростанях дарог