Страница 7 из 37
— Шапкі высокія, чырвоныя. Снапоў накладуць у параконныя кары — толькі ў драбіны, не болей, палягуць туды шасцёх i паехалі!.. Яшчэ, кажуць, пазвальваемся! Ха-ха-ха!..— рагоча, аж хіхікае, як малы.
Уранні папрасіў мяне зняць яго на картачку — пад яблыняй, з маленькім праўнукам на каленях. Табурэтку паставілі ў бульбе, якая цвіце.
1958
ПАД СУРГУЧОМ
Вярнуўшыся з Баранавіч у леснічоўку, іду пакупацца. Каля Свіцязі — легкавік i тры paённыя начальнікі. Ляжаць пад ліпай наўкруга разасланай газеты, на якой дзве апарожненыя бутэлькі, адна пачатая, i нейкае мяса, якога ў ix больш, чым хлеба.
— Прысядзьце, выпіце з намі.
Дзіка здзівіліся, што я не п'ю. Асабліва наймаладзейшы, як аказалася крыху пазней, пракурор з суседняга раёна.
— Кажаце — сэрца. Калі вам суджана пажыць яшчэ два-тры гады, дык пажывіце вы як чалавек — піце!..
Адзін з таварышаў прызнаўся, што пазнаў мяне — бачыў на нейкай літаратурнай сустрэчы. Пачалі расказваць, што тут яны, у будзень над возерам, не проста так сабе, a выехалі ўпаўнаважанымі па кукурузе.
— Ліквідаваць прарыў! — смяяўся пракурор. — Віка патрэбна нам, канюшына, але што ты зробіш...
Пасля ён пачаў даваць мне, як пісьменніку, "матэрыял".
Вось тры выпадкі з пракурорскай практыкі.
Дзядзьку, які аднойчы не выйшаў капаць калгасную бульбу, старшыня вырашыў пераараць упоперак бульбяныя соткі. Трактар прыехаў, давай пачынаць. А дзядзька гэты, перанесены з хутара ў вёску, крыў хату, каб дзецям на галаву не цякло. Спусціўся ca страхі.
— Браток,— спыніў ён трактарыста,— ці ж ты не чалавек, што ж ты робіш, што ж ты арэш?..
Угаварыў хлопца, i пайшлі яны да старшыні. Той — ні доступу: "Прэч з мае канторы!" Штурхае дзядзьку, пхае да дзвярэй. А той, не даючыся, разбіў неяк старшыні нос.
І пачалася пісаніна. Hi болым ні менш, а "збіванне калгасных кадраў".
Калі наш пракурор узбудзіў справу супраць старшыні, таму далі толькі... вымову па партыйнай лініі.
Другі выпадак.
Той самы старшыня калгаса. Другую вымову яму далі за тое, што ён разам ca сваімі падхалімамі i сабутэльнікамі набіў чыгуначнага рабочага, які з дазволу калгаснага брыгадзіра вёз на калгасным кані дахаты старыя шпалы.
Пакуль да тое вымовы, наш пракурор выклікаў старшыню да сябе, каб хоць пагаварыць з ім, як камуніст з камуністам, што так сябе паводзіць — нельга.
Абураны старшыня шпурнуў яму на стол сваю пячатку:
— Кал i я дрэнны, дык кіруйце самі!..
Навела трэцяя.
Два раённыя ўпаўнаважаныя, кандыдат партыі i беспартийны, ехалі п'яныя лежма на возе i, то на змену, то разам, лупцавалі нямоглую кабылку. Участковы запыніў ix i пачаў дакараць. Яны пазлазілі з воза i пачалі лупцаваць участковага. Акрывавілі хлопца i сумку з паперамі адабралі.
Пракурору прыйшло пісьмо пад сургучом: беспартыйнага судзі сабе, як хочаш, а кандыдата не чапай. Калі. ж ён не паслухаўся, намеціў беспартыйнаму год, а кандыдату, як больш свядомаму, тры,— прымусілі выступіць з абжалаваннем супраць... самога сябе.
— Вось так, таварыш пісьменнік,— зусім па-цвярозаму гаварыў малады чалавек.— А вы нам кажаце: навошта піць... Ці пра такую справядлівасць думаў я, канчаючы свой юрыдычны факультэт? Дый паступаў туды не дзеля гэтага. Іду цяпер па вуліцы i ўжо не толькі кожны слуп, а кожная штыкеціна — услед за мною: падлюга, падлюга, падлюга!..
Дзівак — ён думае, што гэта можна надрукаваць...
1958
НЕ ЗНІКАЙ
Яны не могуць нацешыцца адна адной — дачка i маці.
Не бачыліся тры гады... Не — больш за тысячу дзён i начэй. Роўна столькі, колькі ix горад быў пад ворагам. Ваенны год на службе лічыцца за тры. Салдату. Дзецям i маці, якія ў той час былі разлучаны, трэба лічыць, прынамсі, яшчэ раз утрая. Час чакання, тугі, невядомасці...
І вось яны разам. Яшчэ ўсё худыя Зініны ручкі — на маміных плячах, a носік раз-поразу цёпла торкаецца то ў адну, то ў другую мамину шчаку.
Можа, залішне гэтых пястотаў, можа, маці дарэмна штодня адзявае малую сама? Бо Зіна ж вырасла за гэты час на першакласніцу.
— Ой, успомніла я, успомніла, мама!..
— Што? Ды не вісні ты, стой сабе хораша. Што ж ты ўспомніла?
— Яшчэ калі цябе не было, калі ты была ў э-ва-ку-а-цы-і... Бачыш, я ўжо гэтае слова адразу кажу! Кал i мы толькі з бабуляй жылі. Кал i яшчэ ў Мінску былі фашысты... Мама! Ну, мама!..
— Што? Што, золатка мае?
— А гэта ва ўсіх мам i ўсіх дачок вочы такія самыя?
— Ну, не заўсёды.
— Дык чаму ж у нас з табой такія самыя сінія?
— Гавары ты, дачушка, адно. Ісці ўжо трэба, а ты... І я цябе люблю. Ну добра, хопіць. Дык што ж ты сніла, калі мяне не было?
— Я цябе сніла, мама. Не адзін раз, а многа! Але адзін раз так: здаецца, я цябе бачу... Здалёк, не блізка бачу. Але ведаю, што гэта — ты. Як толькі ты ідзеш — i я іду. Як толькі я пабягу да цябе — i ты бяжыш. А потым я крыкну: "Ма-ма!.." І ты адразу знікаеш... Ой, а слёзы твае так казычуцца,— я зараз чыхну... А можа, я не адзін раз так сніла, а многа?.. Ну, мама!..
Яны не бачыліся многа-многа год.
1960
НА ЎСІХ МОВАХ
Ляцім над акіянам. Дзесяць тысяч метраў.
Уверсе — блакіт, унізе — цьмяна-попельныя хмары. ІІаміж блакітам i хмарамі — ззаду за намі — вячэрняя зара. Чорнае крыло самалёта. Успамінаецца Рэрых.
Ноч. Непраглядная бездань за акном. Толькі нашы адлюстраванні на шыбе.
Пасля — звястунка раніцы — адзінокая зорачка. Зноў рэрыхаўская зара, ужо з усходу. Зноў чорны меч — крыло. Унізе — зноў шэры насціл хмар, пад якімі яшчэ ўсё акіян. Меч, бліжэй ад акна, спакваля пачынае пабліскваць. Зару замурзваюць воблакі.
Светла-попельны колер хмар пад намі нагадвае то густы шарош на вадзе, то нядаўна астрыжаную аўчыну.
Зара разгараецца.
Стала ўтварацца вялізная ракавіна — з неба ўверсе i мармуровых хмар пад намі.
Сонца!
У падвясной калысцы прачнуўся чарнавокі французік і, з валасатай галоўкай на маміным плячы, паплыў па праходзе над галовамі пасажыраў. Чорныя вочкі ўсміхаюцца...
I хочацца на ўсіх мовах адразу сказаць яму:
— Добрай раніцы!
1960
СТО ВЯСЁЛАК
Канадскі бок Ніягары пакінуў бы вельмі няпоўнае, ледзь не проста курортнае ўражанне... Але, пакруціўшыся перад вадаспадамі па набярэжнай пехатой i ў аўтобусе, мы пераехалі мост, апынуліся ў ЗША, прайшлі, нечакана не вельмі складаныя, паліцэйскія фармальнасці i зноў паехалі да вадаспадаў.
Ужо само пераапрананне ў сінія піжамы i светла-жоўтыя непрамакальныя плашчы настроіла ўвесь наш турысцкі піпл [2] на молада-вясёлы лад. Спусціліся ліфтам на дзве сотні футаў i апынуліся на драўляных кручаных лесвічках ледзь не пад самымі вадаспадамі.
Спачатку толькі глядзіш ды слухаеш — здалёк, а потым яно пачынаецца!..
Вырваўшыся з-пад вадаспаднага душа, дабраўшыся па коўзкіх, заброснелых сходках да ліфта, адтуль — да вопраткі i блакнота,— пішу: "Іду, сагнуўшыся пад гэтай небывалай навал ьніцай, вяду перад сабой i за сабой па сто вясёлак, i ў гэтым шуме вечна маладое радасці хочацца спяваць, смяяцца, пісаць выдатныя вершы!.. Божа мой,— i падумаць адно, што так адбываецца тут безупынна, заўсёды!.."
1960
ПРЫКРАСЦЬ
Калі мы ўчора аглядалі вашынгтонскую нацыянальную галерэю, прыбіўся да нас малады амерыканец, што шукае дружбы з савецкімі людзьмі. Чалавек з вышэйшай адукацыяй, а так i не ўспомніў, якую кнігу, перакладзеную з рускай мовы, ён аднойчы быў прачытаў... А што тут ужо заікацца пра нацыянальныя літаратуры?.. Трэба было бачыць, як ён — шчыры, мусіць, хлопец — здзівіўся, пачуўшы пра тое, што армянскі тэатр святкаваў нядаўна свае дзве тысячы гадоў!..