Аўтаспынам па галактыцы

22

Дзядок стаяў да Артура спінаю, назіраючы за апошнімі ясачкамі святла, што патаналі ў цямрэчы паза даляглядам. Дзядок быў у вялікіх гадах. Высокі ростам, апрануты ў доўгі балахон. Калі ён паварочваўся, дык адкрываўся ягоны твар: вытанчаны, крыху змардаваны, аднак злосці ў ім не адчувалася, – банкіру з такім абліччам вы б з радасцю даверылі свае ашчаджэнні. Але дзядок яшчэ не павярнуўся – нават пакуль што не зрэагаваў на Артураў выгук.

Урэшце апошнія промні сонца цалкам згаслі, і тады дзядок павярнуўся. Ягоны твар па-ранейшаму заставаўся асветлены, і калі Артур стаў шукаць вачыма крыніцу святла, то за колькі метраў убачыў нейкі транспартны сродак. «Кампакт-лятак на паветранай падушцы» – здагадаўся Артур. Лятак разліў вакол сябе няяркае азярцо святла.

Аблічча дзядка, які глянуў на Артура, падалося замаркочаным.

– Ты абраў халодную ноч, каб наведаць нашу мёртвую планету, – урэшце вымавіў дзядок.

– Хто... хто вы такі? – запінаючыся, вымавіў Артур.

Дзядок адвёў позірк. Пачуццё маркоты, здаецца, яшчэ раз адбілася ў яго на твары.

– Няважна, як мяне завуць, – адказаў ён.

Выдавала, яго штосьці моцна турбуе. А ўцягвацца ў гутарку, адчувалася, ён не жадаў. Артуру зрабілася не па сабе.

– Як... вы... мяне напалохалі... – няскладна прагаварыў ён.

Мужчына зноў павярнуўся да Артура, крыху прыўзняўшы брыво.

– Га-а?

– Я кажу – вы мяне заспелі знянацку.

– Не трывожся, я супраць цябе нічога не маю.

Артур нахмурыўся.

– Але ж вы смалянулі па нас ракетамі! – абурыўся ён.

Дзядок зірнуў на вырвішча. Святло з Марвінавых вачэй пакідала размытыя плямы на вялізным шкілеце кашалота.

Дзядок хіхікнуў.

– Аўтаматычная сістэма, – прамовіў ён, і з яго вуснаў вырваўся дробны ўздых. – Старадаўнія камп’ютары, адлічваючы панурыя тысячагоддзі, гібеюць у вантробах Магратэі, а пражытыя гады не найлепшым чынам адбіліся на іх запыленай электроннай памяці. Думаю, яны выпусцілі ракеты абы пусціць, прагнаць аднастайную тупамернасць свайго існавання.

Дзядок самавіта глянуў на Артура і дадаў:

– Я, бач, трохі цямлю ў навуках.

– Э-э... праўда? – перапытаў Артур, які праз дзіўную памяркоўнасць дзядка пачаў ставіцца да суразмоўцы з асцярогай.

– Ага, – пацвердзіў дзядок і яго голас перасёкся.

– А-а, – сказаў Артур, – э-э...

Дзіўным парадкам ён адчуў сябе палюбоўнікам з анекдота, заспетым у ложку з чужой жонкай, калі муж раптам завітвае ў спальню, пераапранае штаны, кідае пару дробных заўваг наконт надвор’я і сыходзіць сабе зноў.

– Ты выглядаеш трохі ніякавата, – сказаў дзядок, а ў голасе яго адчуўся ветлівы клопат.

– Э-э... ды не. Але так. Разумееш, насамрэч мы не чакалі тут нікога знайсці. Я так меркаваў, што вы ўсе тут ужо даўно зямельку парыце...

– Думаў, мы памёрлі?! – здзівіўся дзядок. – Касмічныя ўгоднікі, не! Мы ўсяго толькі заснулі.

– Заснулі? – у сваю чаргу здзівіўся Артур.

– Ну, так, праз эканамічны крызіс, – адказаў дзядок, якога яўна не турбавала, разумее яго Артур ці не.

– Дык, кажаце, эканамічны крызіс?

– Ну, разумееш, пяць мільёнаў гадоў таму эканоміка Галактыкі ляснула, і, беручы пад увагу тое, што планетабудоўля – паслуга не для бедных, мы...

Ён зрабіў паўзу і ўтаропіўся ў Артура.

– Ты ж у курсе, што мы будуем планеты? – спытаўся дзядок з урачыстымі ноткамі ў голасе.

– У курсе, – адказаў Артур. – Я падумаў быў, што...

– Хавайся ў бульбу якая цікавая прафесія! – працягваў дзядок, а ягоныя вочы пакрыла настальгічная плёнка. – Асабіста я ўнадзіўся рабіць прыбярэжную лінію. Як жа я цешыўся жытцы, па драбках канструюючы ф’ёрды!.. Дык вось, – дзядок зноў паспрабаваў ухапіцца за нітку размовы, – аднойчы настаў эканамічны спад і мы падумалі, што ашчадзім сабе шмат сіл і нерваў, калі проста пераспім яго. Мы запраграмавалі камп’ютары, каб тыя абудзілі нас, калі крызіс міне.

Дзядок задушыў у горле скрушны ўздых і працягнуў:

– Камп’ютары падключаныя да рынкавых табло на Галактычнай таварна-сыравіннай біржы і павінны разбудзіць нас, калі іншыя планеты змогуць аздаравіць эканоміку настолькі, каб дазволіць сабе нашу элітную планетабудоўлю, наш нятанны сэрвіс.

Артур, сталы чытач «Guardian», быў шакаваны такім дзелавым ухопам.

– Але ж гэта забаронены прыём!

– А, сапраўды? – далікатна перапытаўся дзядок. – Выбачайце, я крыху не ў курсе сучаснай маралі.

Тут дзядок паказаў на вырвішча, што расцілалася знізу.

– Робат твой? – запытаўся ён.

– Не, – пачуўся кволы металічны галасок з кратару. – Я – мой.

– Які ён робат! Гэта ж электроннае прыстасаванне па распаўсюдзе маніякальна-дэпрэсіўных настрояў.

– Хай ён падыдзе, – загадаў дзядок.

Артур быў здзіўлены пачуць рашучыя ноткі, што знянацку пракінуліся ў голасе дзядка. Дзядок паклікаў Марвіна, які і так і сяк удаваў, быццам кульгае.

– Але па добрай развазе, дык хай застаецца, дзе стаяў, – сказаў дзядок. – А вось ты мусіш пайсці са мною. Нас чакаюць вялікія справы.

Ён павярнуўся да свайго летака, які, здавалася, без хоць якога адмысловага сігналу з боку гаспадара праз цемру пад’ехаў бліжэй да іх.

Артур згары ўніз зірнуў на Марвіна, які зноў паказваў не менш бліскучы спектакль: натужліва і як бы з апошніх высілкаў ён цёгся назад у вырвішча, пакрыўджана мармычучы пры гэтым сабе пад нос нейкую гняўлівую тыраду.

– Хадзем, – сказаў дзядок. – Хадзем пакуль не позна.

– Позна? – перапытаў Артур. – Позна для чаго?

– Як цябе клічуць, чалавеча?

– Дэнт, Артур Дэнт.

– Хто жэніцца запозна, у таго жана грыпозна, спадару Дэнтартурдэнце, – сувора прамовіў дзядок. – Гэта, так бы мовіць, такая народная прымаўка-папярэджанне.

У яго стомленых вачах яшчэ раз пракінуўся выраз замаркочанасці.

– Я ніколі не быў спецам у пагрозах, але, кажуць, яны часам вельмі эфектыўныя.

Артур міргнуў.

– Вялікі арыгінал, – прамармытаў ён.

– Выбачай, што ты сказаў? – пацікавіўся дзядок.

– Ат, нічога, прашу прабачэння, – збянтэжана прамовіў Артур. – Добра, згода, дык куды ісці?

– У мой лятак, – адказаў дзядок, жэстам прапануючы Артуру зайсці ў транспартны сродак, які завіс побач. – Мы выправімся ў нетры планеты, дзе ў гэты самы момант наша раса прачынаецца пасля пяцімільённагадовай дрымоты. Магратэя абуджаецца.

Сеўшы поруч з дзядком, Артур міжволі здрыгануўся. Дзіўная, нязвыклая сітуацыя, ціхуткае пагойдванне летака, пакуль ён ідзе наўздым у начное неба, – Артур адчуў сябе не ў сваёй талерцы.

Ён глянуў на дзядка: старэчы твар асвятляўся прыцішаным святлом дробных агеньчыкаў – то знізу тачылася святлом прыборная дошка.

– Прашу прабачэння, – прамвіў Артур. – А як, дарэчы, вашае імя?

– Маё? – перапытаў дзядок, і зноўку тая самая замаркочанасць пракінулася ў ягоных вачах. Дзядок зрабіў паўзу.

– Маё імя, – зноў загаварыў ён, – Пердылюбібляйц.

Артур папярхнуўся.

– Выбачайце, як-як? – прамармытаў ён.

– Пердылюбібляйц, – паўтарыў дзядок.

– Пярды... што?

Дзядок сур’ёзна глянуў на яго.

– Я ж кажу, гэта абсалютна няважна, – сказаў ён.

Лятак плыў праз ноч.