Пабіраха

— На Касцюкевіча не крыўдуй. Сам ведаеш, які ён прыняў калгас. На рахунку ні рубля не было, а даўгоў — 350 тысяч. Ні дысцыпліны, ні падтрымкі. Вось і трэба было паднаціснуць, а ў чалавека, хлопчык, парок сэрца, а гэта не жартачкі. Ленін чаму вучыў? Каб выцягнуць увесь ланцуг, трэба спачатку ўхапіцца за адно звяно. Вось і пачаў Касцюкевіч шукаць такое звяно. I знайшоў, хлопчык. Такім звяном быў лён. На гэтай зямлі ён добра родзіць і дае вялікі прыбытак. I цяпер, калі праз гэты прыбытак калгас стаў на ногі, Касцюкевіч робіць гаспадарку шматгаліннай. Мацуе паляводства, малочна-таварную ферму. I гэта даецца яму нялёгка. Яго трэба, хлопчык, падтрымаць. Але так, як вялікае тваё плаванне не ў калгасе, то я табе дам параду: цішком ад Касцюкевіча, пакуль ён збірае тыя подпісы, махні ты на параходства ды вось так, як мне, прызнайся ва ўсім начальству. Яны самі рачнікі — зразумеюць. I ў старых грахах сумленна пакайся. Вось пабачыш, залічаць у штат. Ды яшчэ, глядзі, на самы лепшы параход накіруюць. Чэснае слова, так будзе. А Касцюкевіча я тым часам угавару. Вось і справа будзе з канцом. Ды ты пачакай, хлопчык, пачакай, — раптам ляпнуў ён сябе рукою па ілбе і падхапіўся, захадзіў па пакоі. — Пачакай,— яшчэ раз сказаў ён і прыжмурыўся, штосьці прыпамінаючы. — А гэта ж у мяне ў Днепра-Дзвінскім параходстве ёсць сябар. Ну канешне, хлопчык, у Днепра-Дзвінскім... Камсорг параходства Міхаіл Нічыпаравіч Ліпняк. Разам у вобласці накіраванне атрымлівалі, а вось нешта нічога не піша, чарцяка. Відаць, работа закруціла — абавязкова напісаў бы. Дык вось што, хлопчык. Ты пасядзі тут, а я яму зараз цыдулю абмазгую. Пачакай толькі трошкі. Такую напішу, што будзе поўны парадак.

I на вялікае здзіўленне Міцькі, Рыгор Драздоў, той самы Рыгор Драздоў, што так злосна высмеяў яго праз «Наш вожык», напісаў зусім правільную запіску. Што Міцька Тачыла самы лепшы хлопец з усіх, якіх толькі ён, Рыгор, сустракаў; што ён бязмежна любіць Дняпро, што на параходах і кацерах ён адчувае сябе, як рыба ў вадзе, і што хлопец ён сумленны, чэсны і справядлівы і ненаівідзіць гультаёў і ўсялякія іншыя наросты на жывым целе грамадства, і што ў мінулым па нявопытнасці меў памылкі, аднак узяўся за розум, адумаўся, вельмі каецца і клянецца апраўдаць сябе, у чым ён, Рыгор Драздоў, не сумняваецца ніколечкі. А таму, па дружбе, ён, як за сябе, просіць прыстроіць хлопца на параход, бо ад гэтага залежыць лёс будучага чалавека. У канцы Рыгор прасіў не забывацца і пісаць яму, як будзе вольная часіна.

Запіску ён прачытаў Міцьку ўслых і запытаўся:

— Даеш слова, што апраўдаеш сябе?

— Даю, — адказаў Міцька.

— На, трымай, — сказаў Рыгор і працягнуў яму белы аркушок паперы.

Міцька не чакаў такога. Не помнячы сябе ад радасці, з запіскаю, надзейна схаванай у кішэні, ён ускочыў у хату, у якіх пяць хвілін сабраў чамаданчык і, ужо з чамаданчыкам у руцэ, зноў вылецеў на вуліцу. Тут, на вачах цэлага натоўпу, ён абняў і пацалаваў маці, сказаў, што едзе, але не сказаў, куды і чаму, і шпарка пакрочыў на шлях — лавіць выпадковую машыну.

9

Міхаіл Нічыпаравіч Ліпняк быў па-баксёрску падстрыжаны пад вожыка, з паголеным, але надзвычай сінім падбародкам і з нейкім занадта ўжо хцівым гарбатым носам. Звонку гэта быў чалавек грозны, недаступны, злосны. Дазнаўшыся, што Міцька Тачыла прыехаў ад Рыгора Драздова, ён раптам расплыўся ў дабрадзейную ўсмешку, паказаўшы Міцьку роўныя і белыя, як часнок, зубы.

— Ад Драздова? — перапытаў ён.— Ну, як ён жыве, як спраўляецца? — I, не чытаючы запіскі, а толькі трымаючы яе ў руках, пачаў падрабязна распытваць пра жыццё свайго сябра. На вялікі жаль, Міцька дрэнна ведаў Рыгорава жыццё і ўвесь час выкручваўся на тым, што сам ён, Міцька, рэдка і непадоўгу бывае ў калгасе, а Рытор Драздоў і зусім прыезджы, заатэхнік.

— Шкада, шкада,— круціў галавою Ліпняк.— Хоць бы распытаў як-небудзь,— і ён дакорліва зірнуў іна Міцьку.

— А вы напішыце яму,— сказаў Міцька.— Ён прасіў.

— Напішу, напішу,— сказаў Ліпняк.— Выберу толькі час. Ну, а што ж ён піша? — і з гэтымі словамі Ліпняк паднёс да вачэй паперчыну.

Міцька неспакойна закілзаўся на крэсле, прыпамінаючы ўсё тое, што ён надумаўся за дарогу сказаць гэтаму чалавеку. А Ліпняк, прачытаўшы запіску, пачаў чытаць яе яшчэ раз, нарэшце сказаў «так», адсунуў запіску ўбок, забарабаніў пальцамі па стале і ўставіўся на Міцьку неспакойнымі шэраватымі вачыма.

— Ты плаваў на дваццаць сёмым кацеры? — запытаўся ён.

— На дваццаць сёмым,— каўтануўшы сліну, адказаў Міцька.

— Дрэнна плаваў. Ведаю, не расказвай. I не гаварыў бы з табою, каб не гэта,— і ён тыцнуў пальцам у аркушок паперы.

Міцька адчуў, што надыходзіць самы крытычны момант. Усё тое, што ён за дарогу надумаўся сказаць, неяк адразу выветрылася з галавы. Тады ён успомніў пра свае бяссонныя ночы, пра бадзянне па палях, пра перашкоды і тое вялікае плаванне, аб якім казаў Рыгор Драздоў, і, уздыхнуўшы на ўсе грудзі, пачаў гаварыць, наўмысна абыходзячы выпадак на мастку і заметку ў «Нашым вожыку». I чым больш гаварыў ён, тым больш дабрэў Ліпняк. Пад канец гарачага, як вецер, Міцькавата шэпту Ліпняк і зусім, відаць, расчуліўся.

— Так! — крактануў ён. — Аднак ты адумаўся,— і паківаў галавою.— Што ж я магу зрабіць? Каб гэта пісаў не Рыгор Драздоў, дык і наогул не было б ніякай гаворкі. А так... Сам ведаеш: тут галоўны гвозд аддзел кадраў і начальнік упраўлення. Да яго ісці табе не раю — ён у нас строгі і слухаць не стане. Што я магу? Я магу рэкамендаваць, заступіцца, улічыўшы такое раскаянне, такое жаданне і вось гэта,— і ён зноў тыцнуў пальцам у паперчыну.— Ты дзе спыніўся? У гасцініцы? Дык вось мая табе парада: пакінь мне заяву, а сам трымай курс на гасцініцу. Заўтра гадзінак так у дванаццадь падыйдзі да мяне, будзь ласкаў. Паспрабуем, пабачым — можа што і выйдзе. Паспрабуем, паспрабуем, — і ён зноў забарабаніў пальцамі. — Абавязкова трэба зрабіць, каб выйшла, — вырашыў нарэшце ён. — Ну, дык пакуль бывай, — і падняўся з месца, увесь час крытычна аглядаючы Міцьку.

Міцька Тачыла перажыў яшчэ адзін неспакойны дзень і яшчэ адну неспакойную ноч. Ён прыйшоў назаўтра не ў дванаццаць, а ў адзінаццаць гадзін і захапіў Ліпняка за тым жа службовым сталом.

— Як твая справа? — адказаў ён пытаннем на пытанне,— Прызнацца, цяжкавата было. Ды тут такая нечаканасць: начальнік упраўлення, аказваецца добра ведае Рыгора Драздова. Адкуль, якім чынам — не распытваў, няёмка было. Просьбу ўважыў. Такшто — віншую, — і Міхаіл Ліпняк, падняўшыся, працягнуў руку, якую ўзрадаваны Міцька ўхапіў абедзвюма рукамі.— Цяпер я ўжо яму напішу,— сказаў Ліпняк, усё яшчэ думаючы пра Драздова.— Бачыш, начальніка ведае, а запіску напісаў мне. Відаць, пабойваўся ўсё ж. Дык вось, слухай, наконт цябе. На параход цябе не паставілі, а паставілі на кацярок. На дваццаць пяты нумар. Там якраз механік на пенсію ідзе. Прыгледзімся да цябе, пабачым, ці апраўдаеш. Выйдзеш у перадавыя — на параход перавядзем, будзеш, як і раней,— прагонім з трэскам. Ну, толькі помні: за цябе я і Драздоў заручыліся — не забывайся пра гэта. Патрэбна будзе дапамога — паведамляй адразу, калі што не так — змагайся і таксама паведамляй, а я ўжо не выпушчу цябе з прыцэлу.

I зноў Міцька пачаў плаваць на Дняпры, увесь час памятаючы пра гэтага не вельмі каб прыкметнага хлопца Рыгора Драздова. I ўсё больш і больш думаў пра Ганну. Дзіўная нейкая дзяўчына! Чаму гэта яна тады так адразу пайшла з ім, чаму — з першага разу — хінулася да яго? Пацалаваў, дык задаволена засмяялася. I пасля на масток пайшла. Так думаў ён доўгі час і чым больш думаў, тым больш не мог ва ўсім гэтым разабрацца. I толькі значна пазней, калі ён задаў сабе зноў тое ж самае пытанне, адразу і нечакана знайшоў на яго патрэбны адказ. «Ну чаму,— сказаў сам сабе Міцька Тачыла,— чаму дзяўчына ідзе з хлопцам? Чаму яна хінецца да яго? Ды калі ўжо яна і ідзе і хінецца, дык ужо ж, мабыць, кахае. Толькі з гэтай прычыны заўсёды ўсё і атрымліваецца так. Каб не было такой прычыны, то не было б ні абдымкаў, ні пацалункаў». Для Міцькі гэта было цэлым адкрыццём. Бадай што і вучоны, які гадамі прадуе тад нейкай праблемай і нечакана для самога сябе знаходзіць зусім непрадбачаны закон,— бадай і гэты вучоны не бывае так уражаны, як быў уражаны сваім адкрыццём Міцька. А Рагіна? Ды Рагіна ж зусім не кахала яго! I гэта таксама было адкрыццём...