Людзі прагнуць

— А навошта яны цяпер, тыя дакументы, — сказаў дзед. — Добрага чалавека і без дакументаў пазнаеш, а дрэннага нам не трэба.

— Ого, без дакументаў! — мнагазначна сказаў малады, пільна разглядаючы пакрытыя рубцамі з яшчэ незагоенымі ранамі рукі прышэльца. — Без старых дакументаў у дарозе прападзеш. Немцы правяраюць.

Малады ўпотай як бы насміхаўся. Чыжык змаўчаў. Зося паціху, як дзіця, сапла, даверліва схіліўшы галаву на яго плячо. Прыемны спакой расплываўся па ўсім целе. Нідзе не грукалі стрэлы, не рваліся бомбы. Пад печчу дамавіта спяваў цвыркун. Цурчэла малако на цадзілку. Гаспадар выцягнуў аднекуль бутэльку, паставіў на стол.

— Во, за гэтым як след і пазнаёмімся, — пажвавеў Купрыян.

— А гэта ў цябе што? — кіўнуў малады на Чыжыкавы рукі.

— Ды так, драбяза, — адказаў Чыжык. — Ноччу прабіраліся праз лес, зваліўся ў нейкую яміну, рукі ледзь не паламаў.

Малады згодна заківаў галавой. I зноў нечага ўсміхнуўся.

Гаспадыня тым часам паставіла на стол халаднік, гуркі, нарэзала сала.

— Мыйцеся, госцейкі, ды частуйцеся.

Чыжык скінуў пінжак, стаяў, як чалавек, які даўно не трымаў у руках мыла. Гаспадыня пашапталася з мужам, падалася ў пярэдні пакой, вынесла скрутак бялізны.

— На, — звярнулася яна да Зосі, — пераапранецеся пасля. Тут табе і яму. Ноччу, тата, прапаліце лазню.

— Мы самі прапалім, — адгукнуліся малыя.

— Ну, дык ідзіце, цягайце дровы ды запальвайце. Вады там у бочках назапашана да чорта. Хвёдар, падай ручнік.

Малыя выбеглі.

Дзед Купрыян, гаспадар і гаспадыня пасадзілі Чыжыка з Зосяй у кут, у якім не ставала звыклых Зосінаму воку абразоў. Выпілі па чарцы. Стары пасля гэтага збегаў некуды на вуліцу, прывёў маладога хлопца з гармонікам.

Чыжык расказваў пра сваю работу ў Нясвіжы, пра дарогу, пра сваіх бацькоў. Гаспадар кіўнуў у бок Зосі, прашаптаў запытальна:

— Яна — палячка?

— Не. Гэта яна жыла там доўга, дык у яе як бы акцэнт.

— Ага, — здагадліва кіўнуў гаспадар і прыязна-спачувальна паглядзеў на Зосю. Чыжыку спадабаўся гэты яго погляд, і ён ласкава ўсміхнуўся Зосі. Зося ўсміхнулася ў адказ. Купрыян схіліў лысую галаву, загаварыў:

— Наш край лясны. Да нас немцу не дабрацца, хай ён там хоць са скуры вылезе. Дудкі, фрыц чортаў. А калі што, дык у нас лес пад бокам — туды не вельмі каб пасунешся. Не ведаючы, і ног не вынесеш. Сюды ім няма ніякага ходу.

...Ноччу выйшлі на ганак. Зусім побач спакойна шумелі, перагукваліся птушынымі галасамі блізкія лясы. Нават не відаць было абрыдлых трасіраў. Ціша і спакой. Толькі конікі вызвоньвалі адным ім вядомыя песні. Ад зямлі пахла палыном, спелым агародам. Але цішыня была насцярожаная, трывожная.

Падыходзячы да лазні, малады гаспадар сказаў:

— Стары няпраўду кажа. I сюды дабярэцца фашыст. Толькі пакуль дабярэцца, мы ў лясах чорт ведае дзе будзем. Шукай — не знойдзеш. Зброя? Зброю дастанем! Чаго вам цягнуцца на Гомельшчыну? Яшчэ якая тая дарога будзе. Загінуць можна за будзь здароў. Людзі вы, бачу, добрыя — заставайцеся. Месца знойдзецца, а спатрэбіцца, я ж кажу, дык і зброю знойдзем.

Чыжык і Зося былі ўзнепакоены зусім іншым. Яны амаль прапусцілі ўсе яго словы паўз вушы.

— Там на акне свечка, — зусім і не падазраючы аб іх настроях, сказаў гаспадар. — А вада ў бочках.

У лазні і сапраўды гарэла свечка. Плавала пара. Зося стаяла збялелая.

— Як жа цяпер быць? — запыталася. Падумала, сказала здагадліва. — Будзеш тут сядзець, пакуль я памыюся. Потым ты.

Ён незадаволена хмыкнуў.

Што можа быць больш прыемнага, як лазня ды чыстая бялізна ў такі во час. А пасля мяккая пасцель на гары, на шырокім ложку. Спевы конікаў, поўная ціша, спакой.

— Зося, мілая, — сказаў Чыжык, упершыню вось так абняўшы яе і яшчэ як след нават не верачы ў гэта.

Ад яе пахла лазняй, бярозавым венікам, яшчэ нечым няўлоўным, чыста жаночым і... жаночымі слязьмі.

Шумеў лес, крычалі дзеркачы на блізкіх паплавах. Вось здалёк данесліся няўлоўныя як бы грымоты і заціхлі. I ўслухоўваючыся ва ўсё гэта, падарожнікі выразней адчулі трывогу.

Праз акно ў памяшканне пад дахам шчодра лілося сонечнае святло. Па дварах на розныя галасы заліваліся пеўні, чырыкалі канаплянкі ў падстрэшшы. Блізка шумеў лес — надзейны абаронца вялікай вёскі, можа быць заснаванай шмат стагоддзяў назад хітрымі вандроўнікамі. На вуліцы чуліся дзіцячыя галасы, смех — зусім мірнае жыццё, як і няма вайны. Міжвольна прыгадваліся словы гаспадара: чаго цягнуцца ў небяспечны шлях на Гомельшчыну, і тут не дастануць, а калі што, дык і зброя знойдзецца. I цела прасіла жаданага адпачынку, слабелі мускулы. Да таго ж у асабістым жыцці адбывалася падзея, у якую нават цяпер не верылася.

Чыжык ляжаў на ложку і з цікаўнасцю пазіраў, як Зося апранаецца. Гаспадыніна кашуля не такая, як Зосіна. На грудзях не было прыгожай выбаркі, акантаванай крыжыкамі і дробнымі кветкамі. Гэта была звычайная сялянская кашуля, і Зосі яна была велікаватая. 3-пад кашулі вызначаліся грудзі, увішны, як бы перашчыкнуты ў таліі стан. Тое, што губы былі як бы засмяглыя, а на шчоках выступала здаровая чырвань — яшчэ больш ухарошвала Зосю. Не, няма і не было ў іхняй вёсцы такой прыгожай дзяўчыны, як Зося.

Белы Зосін тварык ад загару пачарнеў, вялікія блакітныя вочы наліліся як бы цёмнай сінню і блішчэлі затоенай, адной ёй вядомай, думкай. Капа чорных, зблытаных пасля лазні валасоў рассыпалася па ўсёй спіне.

— Зося... — не вытрымаў ён.

Яна зноў падышла да яго. Сказала:

— Паказвай спіну!

Уся спіна яго была пакрыта крывавымі рубцамі, на правым баку — загноеная рана. Зося паклала сваю галаву, ад якой яшчэ пахла даўнімі духамі, яму на грудзі і паціху заплакала. Плакала яна па-дзіцячаму, прыкусіўшы ніжнюю губу, неяк дзіўна ўсхліпваючы. I была яшчэ ў гэтым плачы як бы нядаўняя злосць на самую сябе.

— Ты ляжы, я зараз, — падхапілася яна і затупацела па лесвіцы ўніз.

Чыжыку ляжаць не хацелася. ён споўз з ложка, і ногі яго адразу падкасіліся ад болю. Чыжык загарнуў кашулю і пачаў разглядаць сябе ў люстэрка. Усё цела было ў крывавых ранах і сіняках. Твар быў падрапаны, сіні. Дзіўна, што ён амаль зусім не адчуваў болю.

Зося падымалася па лесвіцы, і ён сеў на ложак, сарамліва прыкрываючы ногі коўдраю.

Зося трымала на плячы драўляны куфэрак з чырвоным крыжам на дзверцах, з надпісам «Хатняя аптэчка». Сэрца ў Чыжыка ўпала.

— Ты... Ты сказала ім? — спалохана запытаўся ён.

— Я нічога не сказала, — прагаварыла Зося, ставячы куфэрак на стол. — Я сказала, што ў цябе рукі, пальцы баляць і табе трэба дапамагчы. Ты ж сам гаварыў учора, што зваліўся ў яму. Я толькі пра рукі ім сказала.

— Ну, ну... — буркнуў Чыжык.

— У лякарствах я нічога не разумею, Ваня, — прызналася яна. — Бацька вучыў толькі малітвам ды як сябе трымаць на людзях. Выбірай сам, — і яна раскрыла куфэрак.

— А гаспадары не прыйдуць?

— Не. Самога няма дома, а гаспадыня пайшла ў агарод.

Пасля гэтага Чыжык выбраў марганцоўку, ёд, іхціёлавую мазь. Потым скінуў кашулю. Сам гаварыў, чым мазаць. Уедліва і пякуча забалелі раны. Чыжык моўчкі зносіў боль.

Апранаючыся, ён аглядзеў свае гамашы, здзіўлена прыцмокнуў языком.

— Добры ў вас абутак робяць, — сказаў. — Прайшлі такую дарогу і зусім яшчэ цэлыя.

Унізе, за абедам, Чыжык паспрабаваў нават жартаваць, нязграбна варочаючыся ва ўсе бакі, бо балела.

Перш чым падступіцца да баршчу, выпілі з гаспадаром па чарцы.

— Эх, гаспадар! Патап Дзяменцевіч! — сказаў Чыжык. — Вайна — чаго не бывае. Можа быць выжывем — пасля вайны сустрэнемся, разлічымся. Пратрымай ты нас дзён пяць, трэба адпачыць пасля гэтай праклятай дарогі...

Ён запытальна ўставіўся вачыма на гаспадара.

— Дзівак-чалавек! — адказаў той. — Я ж сказаў учора; назусім заставайцеся. Не прападзём. Вунь жывіце на гары — чаго вам? Збажыны — усё поле непрыбранае, бульбы ўвосень колькі хочаш. Жні хто хочаш, капай хто хочаш, — і цяжка ўздыхнуў. — Ці багата вам на дваіх трэба? А давядзецца, я ж кажу, дык і за зброю возьмемся — чаго там? Не прападзём. Бач, жыццё якое! Нам яшчэ нішто, а іншым, як табе, прапашчае. То чаму цябе не ўзяць да сябе? Га? Мне трэба было б у арміі быць, а мяне, як сельсавецкага сакратара, напаследак райваенкамат пакінуў. Ну, так і застаўся, на сорам...