Палёт над гняздом зязюлі

Тут ён радасна курлыкае, пляскае сябе па назе, тыцкае Білі адзін­цом, і мне здаецца, што Білі зараз прытомнасьць стра­ціць, чырванеючы і ўсьміхаючыся.

Макмэрфі кажа, што, дарэчы, парачка прыгожанькіх котачак, як тыя дзьве, гэта адзінае, чаго не стае ў нашым шпіталі. Тут найлепшыя ложкі, у якіх ён калі ў жыцьці спаў, а якую ж файную ежу тут ставяць на стол! Маўляў, ён ня можа зразумець, чаму ўсе такія панурыя, што іх тут трымаюць.

— Паглядзіце на мяне цяпер, — зьвяртаецца ён да нашых і па­дымае шклянку на сьвятло, — п’ю тут першую шклянку апэль­сінавага соку за паўгоду. Гээххх, але ж тут і файна! Вы ска­жыце, чым я сьнедаў на «хіміі»? Што мне там падавалі? Ну, я магу патлумачыць, як гэта выглядала, але прыдумаць гэтаму назву — вышэй за мае сілы; зранку, удзень і ўвечары яно было падгарэлае дачарна, з бульбай і на выгляд, як гудрон. Адно ведаю: гэта быў ня сок. Паглядзіце на мяне цяпер: скварачкі, тосты, масла, яйкі, кава — тая ясачка на кухні нават пытаецца, хачу я з малаком ці без, дзякуй вялікі, і абсалютна цудоўная! Вялікая! Халодная шклянка апэльсінавага соку. Не, я адсюль і за грошы ня зьеду!

Ён бярэ дабаўку ўсяго, дамаўляецца на спатканьне, як толькі яго выпішуць, зь дзяўчынай, што налівае каву на кухні, і хва­ліць кухара-мурына за найлепшую яечню ў сваім жыцьці. Да кукурузных шматкоў даюць бананы, і ён бярэ гронку, кажа чорнаму санітару, што можа сьцягнуць адзін для яго, бо той выглядае такім галодным, а чорны пераводзіць позірк далей па калідоры, туды, дзе ў сваёй шкляной скрыні сядзіць мэдсястра, і адказвае, што пэрсаналу не дазваляецца есьці разам з пацыентамі.

— Супраць правілаў аддзяленьня?

— Міна-віта.

— Во не шанцуе, — ён чысьціць тры бананы проста пад носам у чорнага, зьядае іх адзін за адным, і кажа таму, што, маўляў, калі захочаш, каб я прыцягнуў такі са сталоўкі табе, Сэм, дык толькі скажы.

Калі Макмэрфі разабраўся з бананамі, ён пляскае сябе па жываце, падымаецца й ідзе да дзьвярэй, а вялікі чорны становіцца на дарозе і тлумачыць, што паводле правілаў пацыенты сядзяць у сталоўцы да сямі трыццаці, а потым сыходзяць усе разам. Макмэрфі ўзіраецца ў яго, нібы ня можа паверыць сваім вушам, потым паварочваецца і глядзіць на Гардынга. Гардынг ківае галавой, таму Макмэрфі паціскае плячыма і вяртаецца ў крэсла:

— Ясна, што я не пайду супраць гэных правілаў хрэнавых.

Гадзіньнік на сьцяне сталоўкі паказвае сем пятнаццаць, хлусіць, што мы тут сядзім толькі чвэрць гадзіны, хоць ясна, што мы тут ужо прынамсі гадзіну. Усе скончылі есьці і сядзяць, адкінуўшыся на сьпінкі крэслаў, назіраюць, як вялікая стрэлка рухаецца да сямі трыццаці. Чорныя забіраюць заплюханыя падносы пацыентаў-кабачкоў і коцяць двух старых у вазках, каб вымыць са шлянгу. У сталоўцы прыкладна палова нашых паклалі галовы на рукі, мяркуючы крыху паспаць, пакуль вернуцца чорныя. Больш няма чаго рабіць, бо няма ні картаў, ні часопісаў, ні карцінак-складанак. Толькі спаць ці глядзець на гадзіньнік.

Але Макмэрфі ўсё роўна ня можа сядзець проста так; ён, відаць, нешта задумаў. Пашкрабаўшы пару хвілінаў лыжкай рэшткі ежы ў талерцы, ён ужо гатовы да чаго весялейшага. Засоўвае адзінцы ў кішэні, нахіляецца назад і глядзіць, прымружыўшы вока, на гадзіньнік на сьцяне. Потым пацірае нос.

— Ведаеце, гэны стары гадзіньнік мне нагадвае мішэні на палігоне ў Форт-Райлі. Якраз там я прыдбаў свой першы мэдаль, за меткую стральбу. Мэрфі Сакалінае Вока. Хто хоча пабіцца аб заклад на які далярчык, што я магу засадзіць гэным кубікам масла ў самы цэнтар гадзіньніка ці прынамсі на гадзіньнік?

Трое ідуць зь ім у заклад, і ён бярэ сваю порцыю масла, кла­дзе на нож і пстрыкае. Масла прыліпае да сьцяны на доб­рых сантымэтраў пятнаццаць зьлева ад гадзіньніка, і ўсе цьвеляц­ца, пакуль ён не аддае тры даляры. Яны ўсё яшчэ перапытваюць, меў ён на ўвазе сакалінае ці савінае вока, калі вяр­таецца малы чорны, які хадзіў мыць са шлянгу тых дваіх старых, і ўсе моўчкі ўтаропліваюцца ў свае талеркі. Чорны адчувае нешта ў паветры, але ня можа пабачыць што. Магчыма, ён бы ніколі і не даведаўся, але стары Палкоўнік Мэтэрсан пільна ўзіраецца ў навакольле і заўважае прыліплае да сьця­ны масла, таму паказвае на яго і пачынае адну са сваіх лекцыяў, тлумачыць усім сваім цярплівым, бурклівым голасам, быццам бы тое, што ён кажа, мае сэнс.

— Мас-ла... Гэта Рэс-пуб-лі-канская партыя...

Чорны глядзіць, куды паказвае палкоўнік, і бачыць масла, якое спаў­зае па сьцяне, як жоўты смоўж. Ён міргае, але ня кажа ні сло­ва, нават не азіраецца, каб высьветліць, хто кінуў яго туды.

Макмэрфі нешта шэпча і штурхае локцем вострых, якія ся­дзяць вакол яго, і праз хвіліну яны ўсе ківаюць, а ён кладзе на стол тры даляры і зноў адкідваецца назад. Усе па­ва­роч­ваюц­ца ў сваіх крэслах і назіраюць, як масла крадзецца ўніз па сьця­не, рухаецца, завісае, разганяецца зноў, пакідаючы за сабой на фарбе бліскучы шлейф. Ніхто ня кажа ні слова. Яны гля­дзяць на масла, потым на гадзіньнік, потым зноў на масла. Стрэлка ў гадзіньніку цяпер рухаецца.

Масла дабіраецца да падлогі прыкладна за паўхвіліны да сёмай трыццаць, і Макмэрфі забірае назад тыя грошы, што быў прайграў.

Чорны прачынаецца, адварочваецца ад тлустай паласы на сьця­не, кажа, што мы можам ісьці, і Макмэрфі выхо­дзіць са сталоўкі, засоўваючы грошы ў кішэню. Ён абхоплівае чор­на­га за плечы і напалову вядзе, напалову нясе таго па калідоры да дзённага пакою.

— Паўдня ўжо сышло, братка Сэм, а я толькі і пасьпеў, што адыграцца. Трэба мне паварушыцца, каб нагнаць згубленыя шанцы. Як ты глядзіш на тое, каб вызваліць з-пад замка ў шафе мае карты, а я паспрабую перакрычаць ваш мацюгальнік.

Большую частку раніцы ён бавіць, ладзячы гульню ў ачко, каб нагнаць згубленыя шанцы, гуляе на грашовыя расьпіскі замест запалак. Ён перасоўвае стол два ці тры разы, спрабуючы неяк схавацца ад дынаміка. Заўважна, што гэта дзейнічае яму на нэрвы. Нарэшце ён ідзе да Сястроўні і грукае ў шыбу, пакуль Вялікая Сястра не паварочваецца ў крэсьле, каб адчыніць дзьверы. Ён пытаецца, ці можна выключыць гэты пякельны шум на нейкі час. Цяпер яна спакойная, як ніколі, на сваім месцы за шклом; ніякі дзікун не турбуе яе, бегаючы тут паўголы. Яе ўсьмешка грунтоўная і трывалая. Яна заплюшчвае вочы, круціць галавой і кажа Макмэрфі вельмі прыемным голасам: не.

— Нельга хаця б зьменшыць гук? Ня думаю, што ўвесь штат Арэгон так ірвецца паслухаць, як Лорэнс Ўэлк грае «Гарбату для дваіх» тры разы на гадзіну ад ранку да вечара! Калі б зрабіць крыху цішэй, каб можна было хоць бы дакрычацца праз стол, я б змог хоць у покер пагуляць...

— Вам жа сказалі, Макмэрфі, што азартныя гульні на грошы — супраць правілаў аддзяленьня.

— Дык зьменшыце гук, каб можна было гуляць хоць на запалкі, хоць на гузікі — проста суцішце гэную штуку клятую!

— Містэр Макмэрфі, — яна чакае, каб ейны спакойны настаўніцкі тон пачулі, перш чым працягваць, бо ведае, што ўсе вострыя ў аддзяленьні іх цяпер слухаюць, — хочаце даве­дацца, што я думаю? Я думаю, што вы паводзіце сябе вельмі эгаістычна. Хіба вы не заўважылі, што ў шпіталі ёсьць яшчэ людзі, акрамя вас? Тут ёсьць старыя, якія б зусім ня чулі радыё, калі б гук быў цішэйшы, старыя людзі, якія папросту ня могуць чытаць ці складаць карцінкі... Ці гуляць у карты, каб выйграць чужыя цыгарэты. Для старых людзей, такіх, як Мэ­тэрсан і Кітлінг, гэтая музыка з дынаміку — адзінае, што яны маюць. А вы хочаце яе ў іх забраць. Мы па магчымасьці стараемся прыслухоўвацца да просьбаў і прапановаў, але мне здаецца, вы маглі б хоць крышку падумаць пра іншых, перш чым зьвяртацца са сваёй просьбай.

Ён паварочваецца, глядзіць на хронікаў і бачыць, што ў ейных словах ёсьць нейкая праўда. Здымае кепку, запускае руку ў валасы і нарэшце зноў паварочваецца да яе. Ён ведае, як і яна, што ўсе вострыя прыслухоўваюцца да кожнага іхнага слова.

— Добра... Я пра гэта не падумаў.

— Я так і думала, што не.