Страница 24 из 75
— Падыдзіце сюды!
Ён засоўвае рукі ў кішэні і шоргае па калідоры да яе. Ён ніколі ня крочыць надта хутка, і я бачу, што калі ён не прысьпешыцца, яна можа замарозіць яго і раструшчыць удрузг адным поглядам; нянавісьць, шал і злосьць, якія яна зьбіралася скарыстаць на Макмэрфі, выпраменьваюцца зь яе па калідоры на чорнага, ён адчувае на сабе гэты павеў, нібы завіруху, і гэта запавольвае яго яшчэ болей. Яму даводзіцца прабірацца праз гэта, абхапіўшы сябе рукамі. У яго валасах і бровах — ледзякі. Ён нахіляецца наперад усё далей, але ягоныя крокі запавольваюцца; ён ня дойдзе ніколі.
І тут Макмэрфі пачынае насьвістваць «Мілую Джорджыю Браўн», Сястра адводзіць вочы ад чорнага якраз у час. Цяпер яна яшчэ больш ашалелая і раззлаваная, такой ашалелай я яе дагэтуль ня бачыў. Зьнікла лялечная ўсьмешка, расьцягнулася ў тугі і тонкі, напалены да чырвані дрот. Калі б тут быў нехта з пацыентаў, каб цяпер яе пабачыць, Макмэрфі мог бы ўжо забіраць грошы з закладу.
Чорны нарэшце падыходзіць да яе, гэта заняло ў яго дзьве гадзіны. Яна робіць доўгі ўдых:
— Ўошынгтан, чаму гэтаму пацыенту сёньня ранкам ня выдалі зялёнага камплекту? Вы што, ня бачыце, на ім няма нічога, акрамя ручніка?
— І кепкі, — шэпча Макмэрфі і зьлёгку стукае па кепцы пальцам.
— Містэр Ўошынгтан?
Вялікі чорны глядзіць на малога, які быў паказаў на яго, і малы зноў пачынае тузацца. Вялікі доўга глядзіць на яго сваімі вачыма-радыёлямпамі, плянуе расквітацца зь ім пазьней; потым ягоная галава паварочваецца, і ён аглядае Макмэрфі з галавы да ног, узіраецца ў тугія, цяжкія плечы, у крывую ўсьмешку, шнар на носе, руку, якая трымае на месцы ручнік, а потым пераводзіць позірк на Сястру.
— Я думаю... — пачынае ён.
— Вы думаеце! Трэба рабіць, а ня думаць! Зараз жа прынясіце яму ўніформу, містэр Ўошынгтан, альбо вам давядзецца правесьці наступныя два тыдні ў герыятрычным аддзяленьні! Так. Вам, пэўна, трэба месяц гаршкі павыносіць і гразевыя ванны пачысьціць, каб вы асьвяжылі галаву і прыгадалі, як няшмат працы вам даводзіцца тут рабіць. Каб вы былі ў нейкім іншым аддзяленьні, хто б, па-вашаму, шараваў калідор цэлы дзень? Містэр Бромдэн? Не, вы ведаеце хто. Мы вызваляем вас, санітараў, ад большасьці гаспадарчых абавязкаў, каб вы дбалі пра пацыентаў. А гэта значыць, дбалі пра тое, каб яны тут ня швэндаліся, выстаўляючы ўсё напаказ. Што, па-вашаму, здарылася б, калі б нейкая маладзенькая мэдсястра прыйшла раней і пабачыла пацыента, які бегае па калідоры без уніформы? Як вы думаеце?
Вялікі чорны ня дужа ўпэўнены што, але ён разумее, куды яна вядзе, і павольна адыходзіць, каб прынесьці Макмэрфі ўніформу — пэўна, на дзесяць памераў меншую, чым трэба, — павольна крочыць назад і працягвае яму камплект з выглядам такой адкрытай нянавісьці, якой я раней у жыцьці ня бачыў. Макмэрфі проста выглядае зьбянтэжаным, нібы ня ведае, як узяць у чорнага адзеньне, бо ён трымае ў адной руцэ зубную шчотку, а другой прытрымлівае ручнік. Ён нарэшце падміргвае мэдсястры, паціскае плячыма, размотвае ручнік і накідвае ёй на плячо, быццам яна драўляная вешалка.
Я бачу, што на ім увесь гэты час было сподняе.
Упэўнены, для яе было б лепей, калі б ён пад ручніком быў цалкам голы, чым адзеты ў гэтыя майткі. Яна са злосьцю глядзіць на вялікіх белых кітоў, якія скачуць па сподняму, і ў яе на твары абсалютнае нямое абурэньне. Гэта болей, чым яна можа вытрымаць. Праходзіць цэлая хвіліна, пакуль яна бярэ сябе ў рукі і накідваецца на найменшага з чорных; ейны голас бескантрольна дрыжыць, гэтак яна ашалела.
— Ўільямз... мне здаецца... вы павінны былі памыць шыбы ў Сястроўні яшчэ да майго прыходу. — Той уцякае, як чорна-белы жук. — А вы, Ўошынгтан... а вы... — Ўошынгтан шоргае назад да свайго вядра, амаль трушком.
Яна зноў азіраецца навокал, вышуквае, на каго б яшчэ наскочыць. Заўважае мяне, але ў гэты час некаторыя іншыя пацыенты ўжо выходзяць з палаты, дзівяцца, чаго мы тут сабраліся. Яна заплюшчвае вочы і засяроджваецца. Ня можа дазволіць ім пабачыць свой твар такім — белым і пакарабачаным ад шалу. Кліча на дапамогу ўсе свае сілы, каб авалодаць сабой. Нарэшце вусны зноў зьбіраюцца ў адно цэлае пад маленькім белым носам, нібыта напалены да чырвані дрот нагрэўся настолькі, што расплавіўся, пакіпеў сэкунду, а потым зацьвярдзеў, як літы мэтал, зрабіўся халодным і надзіва цьмяным. Вусны разыходзяцца, і паміж імі зьяўляецца язык, як кавалак дзындры. Ейныя вочы зноў расплюшчваюцца, і яны маюць такі самы цьмяны, халодны і млявы выгляд, як і вусны, але яна пачынае сваю ранішнюю завядзёнку, быццам нічога ў ёй не зьмянілася, бо мяркуе, што пацыенты занадта сонныя, каб нешта заўважыць:
— Добры дзень, містэр Сэфэлт, як там вашы зубы, лепей? Добры дзень містэр Фрэдрыксан, як прайшла ваша зь містэрам Сэфэлтам ноч? Вы ж побач сьпіцё, так? Дарэчы, да майго ведама давялі, што вы двое маеце нейкую дамову наконт лекаў: вы даяце свае лекі Брусу, так, містэр Сэфэлт? Мы гэта яшчэ абмяркуем пазьней. Добры дзень, Білі; я бачыла вашую маці па дарозе сюды, і яна мне сказала абавязкова перадаць вам, што яна пра вас думае ўвесь час і ведае, што вы яе не расчаруеце. Добры дзень, містэр Гардынг — але ж паглядзіце, у вас кончыкі пальцаў чырвоныя і абадраныя. Вы зноў грызьлі пазногці?
Перш чым яны могуць адказаць, нават калі б у іх былі адказы, яна паварочваецца да Макмэрфі, які ўсё яшчэ стаіць у споднім. Гардынг глядзіць на майткі і прысьвіствае.
— А вы, містэр Макмэрфі, — яна пасьміхаецца, салодкая, як цукар, — калі вы ўжо скончылі тут дэманстраваць свой мужны целасклад і безгустоўную бялізну, пэўна, вам лепей вярнуцца ў палату і апрануць зялёны камплект.
Ён прыўзьнімае кепку перад ёй і пацыентамі, якія з захапленьнем глядзяць і адпускаюць жартачкі наконт ягонага сподняга зь белымі кітамі, і моўчкі ідзе ў палату. Яна паварочваецца і сыходзіць у іншым кірунку, перад ёй рухаецца млявая чырвоная ўсьмешка. Перш чым яна зачыняе дзьверы ў шкляную Сястроўню, з палаты ў калідор зноў ліюцца ягоныя сьпевы.
— Завяла ў свой пакой, на-лі-лааа мне піўца, — я чую, як Макмэрфі пляскае сябе па голым жываце. — Прашаптала сваёй маці, я кахха-а-аю гульца.
Я мяту ў палаце, калі тут ужо нікога няма. Вымятаю камякі пылу з-пад яго ложка, і раптам адчуваю пах, ад якога ўпершыню ўсьведамляю, што за ўсё мае перабываньне ў шпіталі гэты вялікі пакой, поўны ложкаў, на якіх сьпяць сорак мужыкоў, заўжды выпараў тысячу іншых пахаў: пах бактэрыцыдных рэчываў, цынкавай мазі і прысыпкі для ног, пах мачы і кіслага старэчага калу, сухога харчаваньня і мыла, затхлага сподняга і шкарпэтак, затхлых, нават калі іх толькі што прынесьлі з пральні, рэзкі водар крухмалу ў бялізьне, кіслотны смурод з ранішніх ратоў, бананавы пах алівы з машынаў, часам пах абсмаленых валасоў — але ніколі дагэтуль, перш чым ён тут зьявіўся, не было мужчынскага паху пылу і чарназёму, поту і працы.
Цягам усяго сьняданку словы і сьмяшкі вылятаюць з Макмэрфі, як з кулямёта. Пасьля сёньняшняй раніцы яму здаецца, што Вялікая Сястра будзе лёгкай здабычай. Ён ня ведае, што проста засьпеў яе зьнянацку — калі нешта і адбылося, дык яна ад гэтага зрабілася мацнейшай.
Ён гуляецца ў клоўна, намагаецца прымусіць хоць некага з нашых засьмяяцца. Яго турбуе, што ім хапае моцы толькі слаба ўсьміхнуцца ці часам хіхікнуць. Ён штурхае Білі Бібіта, які сядзіць за сталом насупраць яго, і кажа таямнічым голасам:
— Гэй, Білі, памятаеш, як мы тады ў Сіетле падчапілі тую парачку котачак? Рэдка калі ў жыцьці я так куляўся.
Вочы Білі адскокваюць ад талеркі. Ён разяўляе рот, але ня можа вымавіць ані гуку. Макмэрфі паварочваецца да Гардынга.
— Мы б іх ніколі й не раскруцілі, так вось ні з пушчы ні з поля, але ж яны чулі гісторыі пра Білі Бібіта. Білі Дубіна Бібіт — пад такім мяном яго ўсе ведалі ў старыя добрыя часы. Гэныя дзеўкі ўжо зьбіраліся сыходзіць, але тут адна на яго паглядзела і кажа: «Ты той самы славуты Білі Дубіна Бібіт? У каторага трыццаць пяць саньціметраў?» А Білі галаву схіліў і зачырванеўся — во як цяперака — і нам адразу ж зялёнае сьвятло. Я яшчэ памятаю: завялі мы іх у гатэль, дык чую тую красуню зь ягонага ложка поруч: «Містэр Бібіт, я ў вас расчараваная; я чула, што ў вас тры... тры... а мамачка ты мая родная!»