Сцежкі, дарогі, прастор

Кіруючы банкам, Пётр Пятровіч толькі падпісваў паперкі, што яму ні падсоўвалі, вельмі цьмяна ўяўляючы змест пераважнай большасці дакументаў.

— Што ты мне тутака плявузгаеш! — грымеў ён на бухгалтара.— Я падпісаў — усё. А мала табе раз — другі раз падпішу!..

У нарыхтоўчай канторы ён сам, i вельмі ахвотна, быў часамі грузчыкам, памагаў сваім хлопцам.

Як старшыня сельсавета, пабіў аднаго дэпутата. Слухалі на бюро райкама.

— Ну, я ж усё ж такі яго начальнік,— апраўдваўся Пётр Пятровіч.— Усе мы ўжо сабраліся, сядзім, яго чакаем. Раз я паслаў па яго, другі раз — не ідзе. Пайшоў я сам. Сядзіць, гад, ды зацірку мурзае. Ну, узяў я тую міску ды надзеў яму на галаву. Падумаеш — так ужо абрамізіў!..

У сельпо Пётр Пятровіч вельмі хутка замурзаўся сам.

Не так замурзаўся самахоць, як замурзалі памагатыя.

І вось ён памёр недзе ў турме ці ў лагеры. Падпольшчык, партызан, дый хлопец, урэшце, нядрэнны, калі б яго не ўздымаць без патрэбы i меры...

A маці, якой "Бог смерці шкадуе", увесь свой век пакутніца пры такім сыне, ідзе цяпер за дваццаць кіламетраў у райцэнтр, каб, можа, пенсію якую за Пятра далі...

1956

ГАСПАДАРЫ

У клубе добрага калгаса сход. У будзень, але святочны. Больш за сто цётак i дзяўчат атрымліваюць медалі Усесаюзнай выстаўкі — за лён, якім славіцца гэты куток Наднямоння.

Смешнавата-ўзварушлівы шык. Людзі гэтыя лепш умеюць працаваць, чым браць узнагароды. Кожная, каго выклічуць, выходзіць з-паміж радоў на праход, няёмка ўсміхаючыся, ідзе да стала прэзідыума i загадзя трымае руку, каб падаць яе старшыні райсавета, "так, як i ўсе", ківае галавой i кажа "дзякуй". Дзяўчаты не надта прызвычаены пастукваць высокімі абцасікамі святочных туфляў. Медалі ўсе начэпліваюць адразу ж, толькі сеўшы, i радасна, як дзеці, усміхаюцца.

Сухенькая, смяшлівая бабка:

— Ну вось, счас i я ўкрашу сваю грудзь!..

Ідзе, a ўсе дабрадушна смяюцца.

Выступаючы, большасць стараецца гаварыць, як i бабка, культурна: "клімацічаскія ўсловія нам не дазволілі..."

Толькі адна кабеціна — пасля даведаўся: жыве ўдавой, сын, лейтэнант, у арміі, дачка, студэнтка, у Мінску — гаварыла коратка i пасвойму:

— Семсот пукоў абабілі, а пяцьсот яшчэ не. Але абаб'ём i гэты. Што я тут буду болей гаварыць! Стараемся, як толькі можам, бо трэба.

Пасля сходу, вядома, танцы. I льнаводкі, i маладыя настаўніцы мятуць польку— не наглядзішся.

1956

ЗВАЛІЎСЯ ВЫСТУПАК

Дарога Ратэрдам — Амстэрдам.

Раўніна. Багаты лес: дубы, вязы, платаны, клёны, ліпы... Парнікі i адкрытыя грады. Прыгожыя домікі, ветракі, касцёлы, зноў ветракі... На сакавіта-зялёных паплавах чорнапярэстыя каровы. Вада не ўмяшчаецца ў незлічоных канавах, блішчыць нават на раллі. Раскошная аўтастрада. Абапал — вузкія, простыя палявыя дарогі, таксама асфальт у прысадах. Сонечны дзень...

Сонечны дзень у дажджлівай, пахмурнай Галандыі!.. У сярэднім ён тут бывае адзін раз на тыдзень. Цяпер, у кастрычніку, гэта зусім незвычайна, як дарагі падарунак.

А дзень — адзін, праездам, дзень у краіне, пра якую ты столькі ведаў здалёк i як быццам не ведаў нічога?..

Вось i настрой таму таксама сонечны.

Успамінаю маленства, стары рускі часопіс "Маяк", апавяданне пра падарожжа блізнятак Кіта i Кэт. Першае падарожжа з дзедам да мора.

Малыя сядзелі на нейкім мастку, потым у Кэт зваліўся ў ваду драўляны выступак. А за выступкам — абое блізнят. Дзядуля дастаў ix, засыпаў па шыю ў пясок, каб не змерзлі, пакуль высахне вопратка...

Прайшло больш трыццаці гадоў. А мне — з акна турысцкага аўтобуса — толькі i хочацца глядзець на далягляд, шукаць вачыма паласу, мусіць, недалёкага мора, а на беразе яго — мілыя мордачкі Кіта i Кэт. Яшчэ ўсё над пірамідкамі пяшчотна цёплага пяску...

1956

ПРОЦЬМА ЦУДОЎНЫХ КАДРАЎ

Учора сонца ўзышло над пустыннымі, голымі горамі Грэцыі. Порт Пірэй.

Упершыню за ўвесь наш шлях убачылі ваенныя караблі. 'Тлядзі ты,— падумалася адразу,— малая, слабая краіна, а вось жа наяршылася гарматамі i кулямётамі кацераў!.."

Адзін з ix уранні назойліва, як восеньская муха, кружыў вакол нашай белай красуні "Победы" a ўвечары другі... ці, можа, i той самы, шмаргануўся, як дэльфін, аб наш борт.

Засталі тут шэры амерыканскі "Gen. Alexander", які стаяў у Неапалі. Таксама, як i там, ён тут адразу адчаліў. Шмат амерыканскіх ваенных маракоў — белыя, негры, мулаты...

Як толькі нашы аўтобусы спыніліся каля Акропаля, энтээсаўцы — члены антысавецкай арганізацыі, пераважна з былых гітлераўскіх прыслужнікаў — пачалі раскідаць свае лістоўкі. Адзін так перастарйўся, што кінуў у акно аўтобуса пачак лістовак у металічным клямары i падбіў вока нашай турыстцы. Прадстаўнік круіза заявіў пратэст: "Здыму экскурсію! Сто чалавек паліцыі не можа абараніць нас ад хуліганаў". Грэкі, прадстаўнікі турыстычнага бюро, пачалі апраўдвацца, што гэта — "нашы"... Заклапочаны, ветлівы перакладчык пацешна завіхаўся: "Успокойтесь, господа, тех троих хулиганов полиция арестовала, их там будут пороть..."

Пасля наша насцярожанасць рассеялася. Бо нідзе не прымалі нас так гасцінна. Абед у рэстаране "Паля Гітоня" нечакана ператварыўся ў свята грэчаскай i савецкай песні. Рэстаран арыгінальны. Блакітная шкляная столь стварае поўную ілюзію вячэрняга неба, асабліва калі выключаецца свягло старадаўніх вулічных ліхтароў. Сцены вялікай залы размалёваны пад сцены дамоў, што акружаюць квадратную плошчу. Вокны з разнымі аканіцамі асветлены з сярэдзіны. Балкончыкі i вінаград на сценах дамоў яшчэ больш узмацняюць падабенства залы да нейкай сярэдневяковай рыначнай плошчы. Аркестр, трыо спевакоў з гітарамі, саліст i чароўная Майя Малайя. Наогул тут больш, чым у іншых краінах, прыгожых жанчын. Выконваліся народныя "песні гор", "маленьких стэпаў" i "гарадскія народныя песні", у многім падобныя да грузінскіх. Моцнае, духмянае віно. Над сталамі ляталі каляровыя шары i стужкі серпанціну. У адказ на песні гаспадароў наша турысцкая маса даволі ўдала, а галоўнае весела, пад баян, праспявала дзве рускія песні. Цікава выступіў наш пасол, пра якога Катаеў казаў нам з Танкам пасля, што гэта "дыпламат новага тыпу", ходзіць i ездзіць у людзі без усякай аховы, шчыра, жыва i ўмела працуючы для справы міру.

Дарэчы, калі мы ноччу гулялі з Максімам па вуліцах Афінаў, шафёры затрымлівалі нас на стаянках: "Товарищ, Маруську? Товарищ, такси?" A пачуўшы адмоўны адказ, смяяліся: "Миру — мир!" Удзень студэнты, вясёлыя хлопцы i мілыя, прыгожыя дзяўчаты, здымаліся з намі на фоне атычных руінаў, прасілі значкі, аўтографы i, з цяжкасцю гаворачы па-англійску, перакідваліся словамі пароля: "Ленін — добра, Сталін — не!"

Прыгожа тут вельмі. Кажучы мовай фатографаў (большасць турыстаў на гэтым памешана) — процьма цудоўных кадраў. Велічная краса старадаўняга мармуру, безліч маляўнічай керамікі ў музеях. Непаўторная панарама горных схілаў, пакрытых рознакаляровымі палацамі, дамамі, домікамі, кожны трэці з якіх здаецца творам мастацтва. На скалах (гід: "Якія мы называем узгоркамі") узвышаюцца класічныя руіны, што так красамоўна, так таямніча гавораць пра сілу чалавечага генія.

Уносячы ў гэтую антыку элемент сялянскай шэрай солі, рагаталі з Максімам з таго, якую "страляніну" ўздымалі на гэтых горах старадаўнія грэкі, без дапамогі машын варочаючы i цягаючы мармуровае шматпуддзе. Смешна гэта, але ж i не зусім дарэчы,— усюды столькі гаворкі пра багоў ды герояў, а пра тых, што будавалі, пра тыя хоць бы косці рабочага люду, на якіх узвышаецца ўся гэтая краса — ніхто ані слова. Гідам гэта, відаць, не прызначана, а мы, у большасці сваёй, запісваем ix траскучую, надаедлівую балбатню, нібы прыехаўшы сюды ліквідаваць сваю непісьменнасць.