Сцежкі, дарогі, прастор

У Нарыльску, у найлепшым, які мне дагэтуль давялося бачыць, дзіцячым садзе, загадчыца яго, кандыдат педагагічных навук, аўтар спецыяльных дапаможнікаў, чалавек на ўсю душу аддадзены сваёй справе, сказала нам між іншым i такое:

— Самая ідэальная выхавацельніца не зможа ўсіх ix пацалаваць, як маці. Сям'ю, таварышы, нішто не зможа замяніць.

А недзе там над гэтым... не, лепш пад гэтым чуваць "цвярозае", "праўдзівае" гы-гыгы:

— Гэта ж не твае родныя тата i мама...

1983

ЗВАНОК

На сустрэчы з выдатным артыстам яму задалі i такое пытанне:

"Ці адчуваеце вы цяжар сваёй вядомасці?!

Артыст усміхнуўся, нават узяўся рукой за галаву, нібы з жаданнем заклапочана чухнуцца, тады яшчэ шырэй усміхнуўся i расказаў пра адзін тэлефонны званок.

Званок быў, вядома, не першы i не апошні, аднак вельмі позні. Hi днём, ні ноччу спакою няма!.. Артыст празаічна вылез з-пад коўдры i, штосьці адпаведнае мармычучы, падышоў да тэлефона.

"Міжгорад? Хто? Ну, Miшa, ну i што?.. А, гэта ты, Сяргей! Ну, што там у цябе?"

Тут наш славуты госць зусім натуральна выявіў на твары тую самую начную радасць. Аказваецца, у яго нічога не прасілі, нікуды не выклікалі, не запрашалі, ніяк не хвалілі! Той Сяргей, апынуўшыся ў далёкай камандзіроўцы, добра такі там засумаваў, i вось яму захацелася проста пачуць жывы сяброўскі голас.

Як гэта добра — проста сяброўскі голас!

Адзін званок, даволі позні, не так мяне ўзлаваў, як спачатку вельмі здзівіў.

Сябар з вайны, слаўны хлапчына, з якім мы сустракаемся вельмі рэдка, a пішам адзін аднаму толькі пад Новы год, паштовачку, раптам звоніць па міжгароднім, з далёкага райцэнтра, ноччу... Здароў! Здароў!.. Нешта ж павінна быць вельмі пільнае: ці ў Мінск, "да добрага доктара", трэба самому або камусьці з блізкіх, ці паступаць вучыцца нехта збіраецца, ці перавесці каго з адной работы на іншую, ці стаць якой сваячцы на чаргу з кватэрай... Пакуль што — нічога падобнага. Пытаецца, як жыву. Расказвае, як жывв. Даволі весела, зусім няспешна.

"Во размахнуўся,— думаю.— Рублёў на пяць напрастарэкуе. А то i на дзесяткі ўжо дабіраецца..."

A ў яго тым часам i яшчэ пытанне:

— А як табе, браце, падабаецца міжнароднае становішча? Га? От дзе паршыўцы!..

І так далей. Ледзь не з поўнай свабодай. Глядзі, што вось-вось i да ўнутранага пяройдзе. Цуд дый годзе. А потым, нарэшце, разгадка. І радасць. Во звоніць ён — проста так сабе.

— І я ўжо, браце, на пенсіі. Не будаўнік. Дома сядзець не захацелася, бо што ты выседзіш. Адна таска заесць. Вартаўніком цяпер у нашай канторы дзяржбанка. Дзяжуру сёння. Сяджу сабе i думаю: дай пазваню. Тэлефон на стале. Па справачнай мне нумар твой далі. Ахвота словам перакінуцца.

Ахвота, браце, а як жа. Дзякуй, што па: званіў! Хоць раз за трыццаць дзевяць гадоў. І яшчэ калі пазвані. Бо тэлефон ужо ёсць, ды яшчэ ж i казённы. У сё ж такі ты на заслужаным адпачынку.

1983

ПАРЫПВАННЕ

Першы пасляваенны пленум беларускіх пісьменнікаў. У самым канцы незабыўнага сорак пятага года. З удзелам гасцей з Масквы, Ленінграда, з суседніх братніх рэспублік. Хто ўжо ў цывільным, а хто ў ваенным яшчэ, ужо без пагонаў, а то i з пагонамі. І толькі адзін у скураным паліце: ён быў на нейкай пасадзе. Маўклівы i лысы.

Гасцей было многа, а наш саюз нешматлікі, i праводзіць гасцей абавязалі таксама i маладых. Мне з сябрам прыйшоўся якраз той скураны. А мы — яшчэ ўсё ў лясных неданосках. Прывезлі госця на вакзал, прывялі да вагона. Ён моўчкі, мы тым больш. А на пероне нам нечакана трапіўся адзін з работнікаў апарата Саюза пісьменнікаў, анекдатычна тоўсты i дасціпны гаспадарнік, які з далёкай эвакуацыі вярнуўся таксама ў скураным балахоне, зношана-шалушлівым, зашмальцавана-бліскучым на ніштаватым жываце.

A ўсё ж наш паважаны госць паціснуў руку толькі яму, i ў вагон падаўся такім манерам, як быццам нас з сябрам i зусім не было...

Ён i цяпер жыве, i няхай яму, як спрадвеку гаворыцца, пан Бог веку прадоўжыць. Бо i піша таварыш, калі верыць рэцэнзіям, добра.

Яно вядома, што лепш мне ўзняцца над гэтым даўнім выпадкам, ужо неаднойчы ўспомніўшы ды пасмяяўшыся, узняцца i чытаць яго кнігі, па-сталаму падумаўшы, што i сам ты, чаго добрага, быў калі-небудзь, а то i не раз, такім ці так або інакш падобным, чаго сам не заўважаеш. Добра было б пасмяяцца з гэтага разам з ім самім, бо адчуванне смешнага ў яго, здаецца, ёсць. Я заўважыў гэта на адным, паважаным застоллі ў ягоным горадзе, дзе нам, праз трыццаць пяць гадоў, давялося зноў пазнаёміцца.

Не пасмяяліся. I чытаць яго прозу мне яшчэ ўсё, хочаш не хочаш, перашкаджае парыпванне тое скуранкі.

1983

СІЛУЭТНА

Дружнай кампаніяй, на дзвюх машынах едзем па летняй Літве. ГІрывал над Нёманам. Ён тут шырэйшы, чым у нас, нават пад Гроднам,— разлёгся воддаль, ніжэй ад шашы, паблісквае, нібы зусім не быстры, не плыве.

На самым беразе — адзінокая хата, можна падумаць, што рыбакова. На фоне вадзяной прасторы яна сілуэціцца вельмі выразна. Потым з той хаты выйшлі трое: гаспадар, гаспадыня i госць — пасля пачастунку. Здагадацца пра гэта няцяжка, бо развітваюцца яны з абдымкамі — i раз, i два, i яшчэ раз. Адно гаворкі амаль зусім не чутно. Нарэшце гаспадар з гаспадыняй вяртаюцца ў хату, а госць — сілуэтам на самым урэзе зялёнага берага — ідзе ў свой бок. Ды раптам чалавек гэты спыняецца, стаіць i думае: "А чаго я, уласна кажучы, узяў ды пайшоў? Можна ж у добрых людзей i яшчэ пасядзець!.." Пра гэта мы таксама толькі здагадваемся. А чалавек вяртаецца ў хату.

І тут неўзабаве адбываецца рэзка нечаканае. З хаты на госці, можна сказаць, выязджае, ды не. памалу, сама гаспадыня. Сілуэтна-нямая карціна агучваецца. Што крычаць — не разбярэшся, проста чуцён, на братняй мове, бабскі высока абураны крык са значна ніжэйшым мужчынскім уторам...

Выгнала, адагнала, вярнулася ў хату. Магчыма, i замкнулася, усё далейшае выгаворваючы Свайму.

A нядаўні сардэчны госць, так зганьбаваны ў другім акце надрэчнай ідыліі, стаіць на фоне ўсё той жа сонечнай вады i ўжо не толькі понасу Богу, але i нам, праезджым, выказвае сваё абурэнне. Што гэта іменна так, а не інакш, мы мяркуем па тым, што ён павернуты тварам да нас, але раз-поразу i руку ўздымае то ў неба, то да нас, нібы з арэны ў найвышэйшыя рады трыбунаў. Крычыць ён прыблізна такое: "Што ж ты, дурная баба, ганьбіш мяне? Вунь жа сюды глядзяць курортнікі!.." Слова "курортнікай" мы, як-ніяк, разумеем. Датаго ж яшчэ чалавек, яўна з разлікам на немясцовых, раптам свой маналог падмацоўвае агульнасаюзным, асабліва выразна спелым сярод незразумелых слоў выслоўем.

Не першы раз за дзевятнаццаць год успомнілася гэта зноў. Нават i з загаловачкам, прытчава-павучальным, як для кароткага тэлеспектакля:

Усяму свая мера.

1983

МОЖА, І БЛІСНЕ?

Бацька вельмі хацеў, каб дачка вывучылася хоць на фельчарку, калі ўжо на доктарку не ўдалося, а яна паслухалася старшыні, стала на ферме цялятніцай. І нічога — працуе, замуж выйшла за добрага хлопца, жывуць — "няма чаго грашыць". Бацька, можна сказаць, зусім ужо не злуецца. Нават аднойчы, калі той старшыня спыніўся перад яго дваром, пачаў запрашаць:

— Асмяялі вы мяне тады, Данілавіч, дык ужо i гонар зрабіце — выпіце ў маёй хаце.

І той, хоць не вельмі, як тут гавораць, "лятонцы да чаркі", зайшоў.

Другая дзеўка ўцякла адгэтуль у іншы раён. Там выйшла замуж i неўзабаве папрасілася назад у свой калгас.

Старшыня сядзіць за сталом, яна на крэсле перад ім, брыгадзір i я — на канапе, збоку. Ен, гаспадар, спакойны i ветлівы, i па натуры такой, i па свядомасці, ці, можа, трохі i перада мною, "карэспандэнтам". A маладзічка ніштаватая, бойкая, зубы, калі засмяецца, беленька роўныя, усе свае.