Страница 11 из 37
Тоўсты, да пояса голы, у паласатых піжамных штанах, ружовенькі ад першага загару i апацелы тлушчам самаздаволенага здароўя,— ён нёс у зубах толькі што абламаную галінку нашай ружы.
Яна яму таксама спадабалася. І ён яе хутка кіне пад ногі.
У памяці маёй сам па сабе ўсплыў далёкі мал юнак.
Сонца праз шкло. Румяныя піраміды яблыкаў. Адзін з павільёнаў Усесаюзнай сельскагаспадарчай выстаўкі. Пад, шклом, у сонцы, у духмянасці хадзілі людзі, многа людзей — з усіх канцоў краіны, з-за мяжы. Дарослыя, дзеці. І толькі адзін працягнуў да піраміды руку.
Малодшы лейтэнант Адам узяў вялікі яблык i даў яго сваёй, таксама маладзенькай, Еве. Ева з гуллівай прагнасцю ўпілася ў яблыка белымі, нядаўна такімі прыгожымі ў смеху зубамі. А да Адама падышла бабуля, што ціха, непрыкметна дзяжурыла каля дзвярэй. Яна яго сарамаціла, як дарослага, але яшчэ ўсё нясталага ўнука, а хлопец, раптам узмакрэлы i чырвоны, занароўлена, жалю варта апраўдваўся:
— Ну што вам — яблыка шкада? Аднаго толькі яблыка? Аднаго?..
За час, які прайшоў пасля гэтага выпадку, я пасталеў яшчэ на дзесяць гадоў. Аднак i сёння я разумею таго Адама ў першым золаце пагонаў, побач з прыгожай, модненькай i таксама наіўнай Евай. Разумею, бо сам памятаю, як гэта можна шчасліва, бясконца шчасліва дурнець ад пачуццяў...
А вось гэтага — голага, тоўстага, з галінкай ружы ў зубах — я не хачу разумець. Ён мне бачыцца сытым, леным катом, з рота ў якога матузком звісае хвост недаедзенай мышы.
1964
СКРЫПКА ПЯЕ
Дзіва, шчаслівае дзіва бярэ — колькі яе, прыгажосці, i як я мог жыць, не бачыўшы да сарака пяці... ну, скажам, возера Лукаўскога, з векавымі дубамі i шэрымі крыжамі на касе, або магутнай, ласкавай Гарыні?..
Прыгажосць назіралі мы спачатку з акон "кукурузніка", які нас, трох следапытаў народнага слова, нёс над астраўкамі палёў, над лясамі i шчодра залітымі сёлета балотамі Піншчыны. Нізка ляцелі — адно любуйся. Але нядоўга. Толькі што ўзняўся, здаецца, наш "По-2", a ўжо i садзіцца на прылясную паляну траскучаю птушкай. Уяўляю, што нават i "ногі" наставіў насустрач зямлі, нібы грак. Селі. Ідзіце, нюхайце добра жыта ды бульбу ў белай, густой квецені. Хоць ты з дарогі збоч ды паляжы ў ix ніцма!..
Давыд-Гарадок.
Можна злятаць на Марс, вярнуцца адтуль i застаць над Гарынню ўсё тую ж бабку з вудай. Стаіць старая, як i стаяла сотні гадоў, спакойна i абыякава. Закідае па-бабску смешна, цераз галаву, паплёўвае на чарвяка, зрэдку здымае ў вядро краснапёрку... Многа ix тут, рыбакоў жаночага полу, відаць, ад пяці i да ста, i нікому такое не дзіўна.
Светлая хата над самай ракой. У гародзе растуць толькі кветкі, якія тут здавён сеюць на насенне. І вельмі любяць, здаецца,— не проста гандлююць. "Анюціны вочачкі",— расчульвалася цётка над сітам з мікраскапічным россыпам насення. Гаспадар, талковы i ветлівы дзядзька, ахвотна даў нам за сходную плату маторнай лодкі, паслаў з намі хлопца, загарэлага дзевяцікласніка.
Так мы глядзелі Гарынь, а потым Прыпяць. Трохі вудзілі, прыпыніўшыся ў спакуслівай мясціне, а больш любаваліся, з бадзёрым грукатам летучы па празрыстай i ціхай вадзе.
Усё прыгожа, аднак жа белыя "гускі" ў Воўчым возеры, у якое мы неўзабаве ўвайшлі з чарнаводнай, спакойнай i крыху не цераз верх перапоўненай Прыпяці,— прыгожыя асабліва. На суцэльным зялёным насціле іхніх лістоў самі "гускі" — ну, проста гусіная ферма, вялізная, толькі без гогату. І мы пайшлі тут без грукату, на вёслах, марудна разганяючы лодкай зялёна-белы цягучы насціл. Зблізку кветкі напаміналі мне жывое яшчэ з маленства ўяўленне: разрэзанае крутое яйка... Не, гэтым разам,— можа, ад думак пра бомбы i дзяцей, ад цяжкіх думак, якімі закончыўся мой учарашні дзень,— "гускі" здаваліся мне складзенымі далоньмі ручанятак з гулліва настаўленымі, як пялёсткі, пальцамі...
А зверху — раскошнае сонца i белыя воб: лакі. Плывуць паволі, амаль не плывуць. І высока, высока!..
Потым, пад вечар, нас калаціў на калдобах аўтобус. Нібы спецыяльна наняты, каб так калаціць. Але ўсё роўна мы любаваліся. I полем абапал дарогі, i хатамі пад цяжарам буслянак, i сонечным лесам...
Душою нашай пасажырскай кампаніі была разбітная, яшчэ не старая цыганка. Расказвала, добра па-беларуску, пра найбольшае шчасце свае валачашчае маладосці — як яна, седзячы побач з бацькам на возе, праехала з цэлым табарам, дарагія начальнічкі, цераз усю Варшаву!.. Пасля ўспамінаў яна пусцілася ў тэорыю — пачала нам тлумачыць ix цягу да вандравання. Гаворачы, час ад часу пакрыквала на Гарасіма, свайго басаногага хлапчука, што ўсё лез, выхіляўся з акна.
Пасля ў аўтобусе спявала скрыпка.
Іграў стары цыган. Без шапкі, лысы, у салдацкіх галіфэ i цяжкіх з выгляду кірзавых ботах. Мы дагналі яго на выездзе з чарговай вёскі, шафёр сам спыніўся, а "бэцька" адразу, толькі ўмасціўшыся на заднім сядзенні, сам пачаў іграць. За праезд. Па прывычцы.
Яна i спявала, i плакала, i рассыпалася смехам — ягоная скрыпка. І гэта было незвычайна да самай сапраўднай радасці — там, у глухім палескім лесе, на турботнай i пыльнай дарозе!..
Ды тут адзін з нас памыліўся... Проста не ведаў, што выйдзе з гэтага,— узяў свой фотаапарат i зняў музыку. Раз, пасля, для пэўнасці, яшчэ раз.
І скрыпка змоўкла.
Цыган i цыганка загаманілі па-свойму, гучна i незразумела. Пасля стары палажыў скрыпКУ Ў футарал, узяў мяшок, падышоў да шафера, азірнуўся на нас i пакратаў яго за плячо. Аўтобус спыніўся. Музыка выйшаў, проста ў лесе, i, выходзячы, зноў азірнуўся.
Цыганка расказала нам, што жонку гэтага чалавека ў вайну расстралялі фашысты. Сам ён хаваўся з маленькім сынам. Пасля вайны малога забралі ў дзіцячы дом. А бацька ходзіць. Не проста ходзіць, а вось ужо васемнаццаць гадоў уцякае ад тых, што забілі жонку, што i яго шукаюць, каб забіць... Па фотаапараце ён "здагадаўся", што i мы — таксама ад тых, што шукаюць яго, i таму вось уцёк...
— Няшчасны чалавек, начальнічкі... Ачулі, як ён іграе?.. А як ён танцуе нашы цыганскія танцы! Піша!.. Гарасім, не выхіляйся, дурніца,— зачэпіць галаву ды выцягне!..
У лесе — сонца i цені. Малы аўтобус трасецца па карэнні i па калдобінах.
А скрыпка спявае. Сардэчна i сумна. Хоць весела як быццам, але вельмі сумна!..
Хоць музыка, з мяшком за плячыма i з футаралам пад пахай, ідзе цяпер недзе далека за намі.
Такі беспрытульны ў сонечным свеце!..
1964
"СЯМЕЙСТВЕННАСЦЬ"
Яму як быццам нават няёмка. Ці проста звычайна. Гэта ж не першая школа, якую ён будуе тут, у нашых родных мясцінах. Каб не выхадны дзень, калі тут пуста, дык, можа, i не павёз бы мяне сюды — сентыментальнічаць, расчульвацца. Давай, давай,— прыкідвайся, толькі яшчэ больш удала!..
Белая сілікатная цэгла. На франтоне — арнамент з цэглы чырвонай. Гэта ўжо звыш праекта, самадзейнасць.
Ходзім па будучых класах, паднімаемся на другі паверх, пасля на будучае гарышча, яшчэ без даху, адкрытае на ўсё неба.
Адтуль — упершыню ў жыцці "з птушынага палёту" — гляджу на майскую зеляніну i маладую, яшчэ не прыкрытую шэрасць палёў, на луг, на не схаваны за бераг побліск ракі, на лес i хаты сонечнага Наднямоння...
Ты маўчы сабе. Я таксама маўчу. Хоць i адгэтуль, вачыма памяці, яшчэ раз бачу арнамент на гордым франтоне. Хоць i яшчэ раз, па-новаму — з ахопам усяго жыцця, ад нашага светлага маленства i да прытомленай сталасці — мне добра на душы, мне весела, што гэтую школу будуеш ты, мой брат.
1965
У ІНШАЙ ГІСТОРЫІ
Раніца ў гарыстым, мокрым, замглёным Крамянцы.
У прасветлінах халоднай імглы — руіны замка. Высока! Вялікі, белы надпіс на спрадвечнай каменнай сцяне: "Миру — мир!" А на адкосе — баба з каровай. Над хмарамі. Відаць, тая, якую пусцілі ў рай, а яна i Красулю туды прывяла.