Страница 23 из 25
Бацька адной з дзяўчатак расказаў пра гэта на рабоце.
Таварыш яго аказаўся суседам артыста. Пасмяяўся з гэтага дома, толькі з жонкай, калі ўжо іхняя малая спала.
Назаўтра малая, што «спала», сустрэлася з басам на лесвічнай пляцоўцы:
— Дзядзя Бора, а чаму гэта ў вас, калі вы спяваеце, усе шкарпэткі без пят?..
У дзіцячым доме выступалі паэт i празаік. Пасля выступлення адзін з астрыжаных пад машынку аматараў сур'ёзнай літаратуры звярнуўся да паэта:
— Дзядзя, вы таксама пішаце кнігі ці толькі вершыкі?
Збянтэжаны паэт:
— Ну, разумееш... з вершаў таксама складаюцца кнігі...
Вучань:
— Кнігі — гэта кнігі...
Мама прыйшла!..
Хлопчык сядзіць побач з ёю на сваім бальнічным ложку, есць салодкую булку, махае ножкага ў гіпсе і радасна расказвае:
— Сястра казала, што я такі худы, што няма дзе банькі ставіць — адны косці. А паставіла, дык палавіну банькі мяса нацягнула!..
У піянерскай газеце надрукавана анкета КЦС— «клуба цікавых сустрэч».
Праглядаю дзіцячыя пісьмы, адказы на анкетныя пытанні.
Пытанне:
«З кім са слаўных людзей нашай рэспублікі ты хацеў бы сустрэцца ў новым навучальным годзе на пасяджэннях нашага клуба? Чым цябе зацікавіў гэты герой?»
Адказ вясковага сямікласніка:
«З таварышам I. А. Грыбовічам. Ён не адказаў на два мае пісьмы».
Таварыш Грыбовіч — салідны, заакуляраны супрацоўнік рэдакцыі, адзін з арганізатараў таго КЦС.
Малец з чацвёртага класа піша ў піянерскую газету пра непаладкі ў іхняй школе.
— Здольнасці ёсць, але ж залішне ён нейкi сур'ёзны, не па гадах,— кажа сваім супрацоўнікам цёця рэдактар, поўная строгая дама. I яна вырашае заняцца гэтым талентам сама.
«Напішы нам, Валодзя, як вы святкавалі ёлку».
У адказ апісана ёлка ў вясковай школе, а потым — прыпіска:
«Наш дырэктар, Мікалай Пятровіч Чыжык, купіў на сабраныя вучнямі грошы цукерак i большую палавіну забраў сабе...»
Цёця рэдактар піша яшчэ больш педагагічны ліст:
«Напішы нам, Валодзя, пра вясну — як яна прыйшла ў ваш калгас, колькі радасці яна прынесла рабятам вашай школы. Паспрабуй апісаць гэта вершам».
Вершык прысланы доўгі, грунтоўны i... з празаічнай прыпіскай:
«А наш дырэктар усё ж такі злодзей».
Цётка рэдактар пакуль што ў часовым адчаі.
Хлопчык глядзіць на маладзік. Дадумаўся:
— Ён прабіў трохі неба i вылез!
Пра старэйшых сястрычак:
— Аню люблю да самага сонца, a Нінку толькі да правадоў.
Позна ўвечары, калі ён вяртаўся з завода, дома яго чакала амаль заўсёды тое самае.
Алеся ўжо спала. На радыятары пад акном сохлі ці проста грэліся да раніцы яе маленькія, нястомныя валёнкі. Чорны плюшавы мішка сядзеў побач з ложкам на тумбачцы. Цярплівы мядзведзік, з адной-адзінай лапай застаўся, і смешны сёння — абвязаны хусткай, з-пад якое відаць толькi вострая мызачка і чорныя гузікі бяссонных вачэй. Лялька Зося ляжыць побач з «мамай» Алесяй, клапатліва накрытая коўдрай. Сёння «мама» памыла яе сукенку, якая сохне на радыятары побач з валёнкамі.
Нібыта поўны парадак...
А гэта што?
Заяц у штоніках пакрыўджана ляжыць каля тумбачкі, уткнуўшыся носам у куток.
— Хадзі сюды,— усміхаецца малады гаспадар, Ён паднімае шарака і садзіць яго побач з мішкам. Зухаватае вуха вясёлага зайкі зноў апускаецца, як заўсёды, калі ён бывае ў добрым настроі, а на вусатай мордачцы ажывае усмешка. Так i здаецца, што вось ён возьме зараз і ўтрэ лапкай слязу са шчакі. Як у казцы.
— Сплю,— шэпча бацька, схіліўшыся над Алесяй.
— Не пабудзі,— ад стала кажа маці-настаўніца.— Ты ж з холаду. I яшчэ не памыўся.
Бацька, аднак, напінаецца і асцярожна цалуе сваю ненаглядную радасць, нібы здымаючы з цёпленькіх вуснаў салодкую ўсмешку. Дзе там пабудзіш! — малая нават не зварухнулася. I губкі таксама смяюцца праз сон.
— Сцяжок успомніла,— усміхаецца, падыходзячы, мама — ужо не настаўніца.
— Які сцяжок?
— Ты ведаеш, яна ўжо добра, добра ўсё памятае. Прыйшла сёння з двара i пытаецца: «А калі я пайду са сцяжком, як тады? Калі будзе сонейка, траўка?..» Я заходзіла сёння на Камсамольскую. Няма яшчэ першамайскіх сцяжкоў...
Бацька смяецца: — У лютым?
Алесіна мама здаецца яму... ну, куды маладзейшай за свае дваццаць тры. I сёння — яшчэ больш падобнай да Алееі.
— Толькі i радасці з дзяцей, калі ix водзіш за ручку,— кажа заўчасна пастарэлая і стомленая маці.
Дзеці пакідаюць бацькоў (часамі вельмі няўдзячна), а потым вяртаюцца да ix у выглядзе ўнукаў. I таму, кажуць, бабулі любяць унукаў больш, чым калісьці любілі дзяцей.
Трымаць за ручку жыццё, якое вось i прайшло, і ўцякае!..
Дарога Ратэрдам — Амстэрдам.
Раўніна. Багаты лес: дубы, вязы, платаны, клёны, ліпы... Парнікі і адкрытыя грады. Прыгожыя домікі, ветракі, касцёлы, зноў ветракі... На сакавіта зялёных паплавах чорна-пярэстыя каровы. Вада не ўмяшчаецца ў незлічоных канавax, блішчыць нават на раллі, Раскошная аўтастрада. Абапал — вузкія, простыя палявыя дарогі, таксама асфальт у прысадах. Сонечны дзень...
Сонечны дзень у дажджлівай, пахмурнай Галандыі!.. У сярэднім ён тут бывае адзін раз на тыдзень. Цяпер, у кастрычніку, гэта зусім незвычайна, як дарагі падарунак.
А дзень — адзін, праездам, дзень у краіне, пра якую ты столькі ведаў здалёк i як быццам не ведаў нічога?..
Вось і настрой таму таксама сонечны.
Успамінаю маленства, стары рускі часопіс «Маяк», апавяданне пра падарожжа блізнятак Кіта і Кэт. Першае падарожжа з дзедам да мора.
Малыя сядзелі на нейкім мастку, потым у Кэт зваліўся ў ваду драўляны выступак. А за выступкам — абое блізнят. Дзядуля дастаў ix, засыпаў па шыю ў пясок, каб не змерзлі, пакуль высахне вопратка...
Прайшло брльш трыццаці гадоў. А мне — з акна турысцкага аўтобуса — толькі і хочацца глядзець на далягляд, шукаць вачыма паласу, мусіць, недалёкага мора, а на беразе яго — мілыя мордачкі Kiтa i Кэт. Яшчэ ўсё над пірамідкамі пяшчотна цёплага пяску...
У паляшуцкай хаце. З вышытымі ручнікамі на сцяне, з прыёмнікам на століку.
Шасцігадовая дзяўчынка любіць мачаху, як маму.
Мачаха — маладзіца i праўда вельмі прыемная, але ж... Малая памятае сваю матулю ў труне i лічыць, колькі год ужо лічыць, што мачаха — мама яе, якая вярнулася...
Як яно будзе далей?
Бірабіджан.
Пасля купання ў маляўнічай, раскошнай Біры, за якою, пад самымі спякотна-зялёнымі сопкамі, здорава адгукаецца рэха, мы паехалі ў піянерскі лагер.
Акунуліся ў цудоўны свет усюды любых — куды там кветкі! — дзяцей. Выступалі перад імі. І зноў шкадаваў, што не пішу, што так мала пісаў для малых. Хадзілі лугам да возера, дзе мноства абшарпаных хлопчыкаў i акуратных дзяўчатак наперабой даставалі нам з вады, на ўспамін, калючыя вадзяныя арэхі i ракушкі.
Пацешная наіўнасць!.. Хлапчук, які сядзеў побач са мной, пакуль мы выступалі, усё абмацваў мяне сваёй увагай, як чужаземца, і, нарэшце, не вытрываў, спытаўся шэптам:
— Дядя, а цифры на ваших часах — белорусские?..
Далёка ўсё-такі з нашага Ўсходу на Захад!
Потым абедалі ў лагернай сталоўцы, елі гарачы флоцкі боршч, рысавую кашу з качкай, пілі кампот. Гарачыня, гасцінна вялізныя порцыі. Я прасіўся ў дзяжурнага, што не з'ем, і ён — «любімец усяго лагера», маленькі, рабенькі Фімка ў белым фартушку — паблажліва, сур'ёзна паляпваў мяне па плячы i падбадзёрваў:
— Ешьте, ешьте, дядя, ничего!..
Здымаліся з дзецьмі.
І Фімка Месамед, пры ўсёй сваёй сур'ёзнасці, не пярэчыў, калі я, пад агульны смех адабрэння, узяў яго, гаспадара,— «Я перешел в четвертый класс» — на рукі.
Напярэдадні быў дождж. Чатырохгадовы Міхась налазіўся па макрэчы, а цяпер чаравічкі не лезуць на ногі. Ён падумаў i вырашыў: