Страница 22 из 25
— А, думаеш, было гэта?
— Было!
— Ты ведаеш!..— з пагардаю да меншага.
Той, раззадораны:
— Майго бацькі дзедаў дзядзька быў там i сам бачыў!..
Ён пакрыўдзіў яе, сваю дзяўчынку, i горка думаў, што цяпер трэба будзе знайсці нейкі ход, каб памірыцца.
А яна паплакала трохі і ўвечар, вяртаючыся са школы, купіла там, у школьным кіёску, два аркушы зялёнай паперы. На ягоны i свой пісьмовыя сталы. Чыстай, зялёнай, як маладзенькая рунь.
Што гэта, ад чаго — ад думак яе, васьмігадовага чалавека, ці проста пачуццё, любоў?..
Зіначка ледзь не трапіла пад машыну. Чула сігнал з-за павароткі, але ж ніяк не спыніла веласіпед. Ездзіць яна яшчэ не на сядле, а «ногу пад раму», i так не вельмі зручна тармазіць.
Шафер разгубіўся. Ірвануў улева, зламаў плот і паехаў у бульбу. Ужо i спыніцца не мог,— сябар, што побач сядзеў у кабіне, націснуў на тормаз...
Бываюць цуды! — i дзяўчынка жывая, кудысьці ўцякла, і веласіпед цэлы, i машына — потым убачылі — цэлая. Плот паставілі — проста ў момант. І плакаць хацелася дзядзьку-шафёру, а ён усміхаўся...
Толькі 3іначку не адразу знайшлі. Дый не знайшлі б — сама яна прыйшла аж з трэцяга гарода. Калі ўжо i тая машына даўно паехала, калі ўжо i баба крычала, крычала ды сціхла. Баялася, распусніца, што баба будзе біцца. За тое самае, што «лётае на гэтым лісапедзе, як шалёнае».
Зіначка есць малако з хлебам і ўжо расказвае:
— А я, бабка, у Сымонавай бульбе ляжу i ножкі свае гладжу, а яны ўсё дрыжаць!.. А яны ўсё дрыжаць!..
Жнівеньская раніца.
У рэдкім лесе — заліты сонцам папаратнік.
Пад адным такім парасонам хітра схаваўся вялікі падасінавік.
Дзяўчынка хадзіла, хадзіла па лесе i надарэмна толькі стамілася. Прылегла адпачыць, пасля расплюшчыла вочы — ён!.. Прыгожы, любы, як казачны прынц!..
Гразь сцягнулі нарэшце першыя прымаразкі. Надвор'е сёння яснае, здаровае. Сад падасланы жоўтым лісцем. На клёне яго ўжо амаль што няма, а бяроза яшчэ усё калыша ад ветрыку доўгімі залацістымі косамі.
Я абкопваў яблыні, ціха мармычучы ў добрым настроі...
А потым да мяне — вядома ж, цераз плот — прыйшоў cyceд. Худзенькі, абадраны Сашка, з рэдкімі, светлымі валасамі, з-за якіх яго i празвалі Лысым.
У Сашкі нямоглы бацька i тоўстая сястра, гультайка Марта. Маці памерла — як на памяць шасцігадовага хлопчыка — вельмі даўно.
Сёння Лысы таксама ў добрым настроі. Можа таму, што ўвечары «дзяды» — поліўка з пеўнем, капуста, яечня, аладкі... Дванаццаць страў! I ўсё трэба есці — ад «кануны», накрышанай булкі ў салодкай вадзе, да густой пансаковай кашы, якая ставіцца на стол дванаццатай. Хоць лыжку адну, а вазьмі. Спрадвечны звычай памінак, «дзядоў», на ядзе ўжо толькі і трымаецца. Хіба што бабка якая ў каго i памоліцца за душачкі ўмарлыя, а так — садзяцца людзі і сапуць над місамі — за ўсё недаяданне — у дванаццаць столак!.. Ну дык як тут i Сашку не цешыцца?..
Лысы выняў з кішэні падвойную костку пеўневай нагі, адцягнуў кавалак сырамяткі, прывязанай за гузік, пакланіўся і пытаецца:
— Можа вам што сыграць, пане Сцяпане?
— Ну, ну...
— Січас, пачакайце, настрою гармошку.
Сеўшы на камені каля плота, ён заіграў. Шморгаў, як смыкам, косткай па сырамятцы i, пераймаючы не скрыпку, a гармонік, галёкаў:
— Тува, тува, тува-ва!.. Тува, тува, тува-ва!..
Так паўтаралася бясконца. I на кожным «тува-ва» бледны твар Лысага аж крывіўся ад смакаты, як ад болю, аж вочы плюшчыліся, аж закідалася назад i весела пагойдвалася галава!..
З вуліцы, цераз брамку, прыбеглі Сыты i Худы. Адразу ж далучыліся да музыкі. Худы, рухавы i спрытны малец, Сашкаў аднагодак, махнуўся пa садзе, падняў канчар нейкай дошкі i камень, прысеў i пачаў барабаніць. А меншы, тоўсценькі карантыш Сыты, з нястачы хоць якога струманту, паўсаджваў адубелыя ручкі ў кішэні i, прысеўшы ад стараннасці, верашчаў з усёй сілы Лысаму ў тон. Тoe самае «тува-ва» — то басам, аж гарлякі надзімаліся, то падрываючы угару, ды так высока, тоненька, нібыта хочучы, каб ix пачуў увесь свет!..
Я ледзь не лажу ад рогату. Маці Худога i Сытага, Каваліха, выйшла з вёдрамі ла ваду, спынілася на вуліцы, слухае i смяецца. Тоўстая Марта таксама пачула музыку, выйшла на двор,
— Пайшоў дахаты, здыхоцце ты! Я скажу, нябось, бацьку!
А малыя — яшчэ мацней.
Крычала, крычала Марта, ды — глядзіце! — ужо і яна рагоча. Усперлася локцямі на нізкі плот і аж заходзіцца, ажно тоўстыя плечы ды тарбаватыя грудзі трасуцца,
— Божа мой, божачка! — кажа ледзь не праз слёзы.— і калі ў цябе будзе які-небудзь розум!..
...Ціхі, марозлівы вечар. Яшчэ зара не пагасла зусім, а зоркі ўжо відаць — адна, другая, трэцяя... «Дзяды» яшчэ не давараны — агні гараць пакуль што толькі ў вокнах кухняў.
Стаю на вуліцы, каля брамкі, маўчу. Кавалішын Толя, старэйшы брат Худога i Сытага, выйшаў трохі пазней, не заўважыў мяне i таксама стаіць — цераз вуліцу, перад сваім гародчыкам.
Ды вось направа ад мяне, каля суседавых варот, адліпла, запішчала завесамі, стукнула брамка i на сярэдзіну вуліцы выйшаў Лысы.
Стаў і свішча, няўмела яшчэ, па-малечы.
— На, Цюлік, на! — падмацаваў ён крыкам свіст.— На цю, на!..
— Навошта ён табе? — спытаўся Толя.
Сашка ладышоў да яго i прыцішана, па-дзелавому пачаў:
— Цюлік недзе прапаў. Ты толькі не кажы нікому, Анатоль, бо Марта будзе біцца. Яна сёння два пеўні зарэзала, нашага i Якубавых. Трэба Цюліку кішкі аддаць, каб было шыта-крыта! Дзяды, панімаеш?.. На, Цюлік, на!..
Усламінаю крык i таўстаморды смех над шэрымі штакетамі:
«Божа мой, божачка!,.»
I сам смяюся ціха.
Толькі з іншага.
Расказвае вясковая суседачка; пяць з палавінай гадоў i хустачка завязана «пад бараду».
— Мама паліла ў печы, i каб трошачкі, дык загарэлася б у нашым коміне. I мы вельмі спалохаліся. А таты не было. Ён самагонку гнаў. Тады ён прыносіць яе ў мяшку і кажа: «Давай зробім па чарцы. Дзякуй богу, што так абышлося». І мама таксама піла. А я не ўзяла ні грама.
Сямігадовы Шура:
— Хто табе, дзядзька, куртку чарнілам абліў?
Расказваю, як наша цётка, госця з далёкай вёскі, таўханула незнарок этажэрку і адтуль на куртку звалілася чарніліца.
— І цётка ваша тады адразу дахаты пай шла?
Гаспадыня крышыць капусту, а кватарантка-настаўніца сядзіць побач з малой дзяўчынкай на руках. Малая цягнецца да капусты.
— Раечка, не чапай!
— Ты ж ведаеш, мама, што малыя дзеці наогул любяць усё чапаць.
У доме адпачынку.
Шчаслівая пара корміць на людзях сына, здаравеннага дванаццацігадовага пестуна.
— Што ж ты, Вова? Гэта ж не дома. Можа, хоць каву будзеш піць?
Вова — басам:
— А яна натуральная?
Няньцы чатыры гады, меншай сястрычцы два. Госці ў бабулi на хутары, яны ідуць па садзе. Большая па прывычцы дае «нашай малой» чарговае настаўленне:
— Днём свеціць сонца, а вечарам лямпа...
Праз дзірку ў плоце вылазяць з саду на выган. Воддаль пасецца кабыла з жарабём. Туды няможна, a вельмі хочацца. І нянька гукае:
— Коська-а, ідзі сюды! I з рыжыбяткам! Толькі не задаўляйце нас...
Вясковыя піянеры вітаюць пісьменнікаў, што прыехалі выступаць. «Слова для прывітання» падрыхтаваў ім сам дырэктар. Стаіць сабе збоку і, па выгляду, не хвалюецца за выдатніц. Ды вось першая з ix, самая надзейная, памылілася:
— Дазвольце пажадаць вам гэты букет...
Тры наступныя паўтарылі за ёю — дакладна.
Дырэктар аж пачырванеў.
Чаго?
Пажылы артыст выступаў у школе.
Пакуль ён грымеў сваім падношаным ужо, рыпучым басам, сямі i васьмікласніцы хіхікалі з яго грымасаў. Пасля цікавалі праз дзверы, як ён за кулісамі частаваў сваю акампаньятарку цукеркамі з партфеля — «нібы з конскай торбы»,— а потым пераабуваўся з туфляў у валёнкі. I шкарпэткі яго былі абедзве з працёртымі пятамі...