Страница 14 из 20
— Рыштаваннi трэба разабраць i паставiць новыя. Трэба заказаць стацыянарныя, жалезныя. Калi мы не зробiм гэтага, мы пазабiваемся, ходзячы па струхнелых дошках... Але адкажы мне: дзеля чаго мы распачалi гэтую працу? Папярэднiкi прыйшлi ў абрабаваны, закiнуты сабор i паставiлi рыштаваннi, а потым кiнулi працу. Дошкi i бярвеннi згнiлi. Цяпер прыйшлi мы. Дзеля чаго? Дзеля таго, каб паставiць новыя рыштаваннi i сысцi? Мы прыйшлi, каб пайсцi. Нам здавалася, што мы адновiм сабор. Але гэтак мы думалi ў сталiцы. А тут — правiнцыя, абыякавая да нас i да сабора. Я пераканаўся, што сабор нiколi не належаў гэтаму закiнутаму мястэчку. Увесь час, на працягу чатырох стагоддзяў, нехта прыязджаў са сталiцы i падтрымлiваў сабор. А мястэчка было здатнае толькi нiшчыць. Выбiвалiся шыбы, выломлiвалiся рамы, узрывалася падлога, здымалiся дзверы, рабаваўся алтар, разбiваўся арган... Праўда, потым уставiлi вокны i навесiлi дзверы, каб захоўваць у саборы ўгнаенне. Местачкоўцы i сягоння салiлi б у саборы агуркi цi захоўвалi ўгнаеннi, каб не папярэднiкi, што прыйшлi i выгналi iх. У сутарэннях соль з'ела сцены на паўтары цаглiны...
— Спынiся, я скажу, — упэўнена пачаў Ладак, — сягоння ў скверы я сустрэў жанчыну. Яна спынiла мяне i загаварыла. Яна казала так. Вы з тых будаўнiкоў, што працуюць у нашым саборы. Яна так i сказала — нашым саборы, не ў царкве цi ў касцёле, а ў саборы. Вы аднаўляеце яго, i я хачу вас папрасiць застацца ў мястэчку, пакуль не скончыце рапарацыю. Вам не варта вяртацца ў сталiцу. Там шмат будаўнiкоў, i вас там нiхто не ведае, а тут вас ведаюць i любяць усе. Вы iдзяце вулiцаю, i ўсе гавораць услед, што пайшоў чалавек, якi будуе сабор. А тыя, што былi ў саборы да вас, з'ехалi, кiнулi пачатае... Мы глядзелi на вежы i чакалi, мы спадзявалiся, што будаўнiкi вернуцца. Але замест iх прыехалi вы. Дык няўжо i вы не зробiце працы да канца?
Хведар засмяяўся. Ён смяяўся нядобрым сухiм смехам, а потым загаварыў роўна i спакойна, быццам не было нiякага смеху:
— Яны чакалi i спадзявалiся?! Як жа ж, чакалi. Яны абдзiралi цынк з саборнага даху i крылi iм свае лазнi. Яны кралi вапну i цэглу i будавалi хлявы. Усё, што падрыхтавалi нашыя папярэднiкi, яны цягнулi i прадавалi. А твая сустрэча з жанчынай — выключэнне. Да нас прыходзяць, з намi гавораць. Але хто? Хто з намi загаворвае i нам спачувае? Адзiнкi. Убогiя i слабыя. Іх адрынула мястэчка, i яны iдуць да нас. Іх лiчаць ненармальнымi, дзiвакамi. На iх нельга спадзявацца, яны не могуць супрацьстаяць тым, хто разбураў...
Хведар гаварыў. Ладак слухаў. А я iграў. Я спрабаваў скласцi мелодыю, я чуў яе i мог нават праспяваць, але не мог сыграць яе на флейце. Я не саромеўся свайго няўмення. Я не саромеўся насiць кунтуш, якi мне падарылi ў тэатры. Я дапамагаў там хутчэй зрабiць дэкарацыi. Знаёмыя папрасiлi. А ў тэатры iшло спiсанне. Кунтуш трапiў да мяне. Ён быў цёплы, i ў саборы можна было хадзiць у iм i не мерзнуць.
Хведар з Ладакам спрачалiся штовечар, пакуль Ладак не захварэў. Спачатку яго бiў траскучы кашаль, кашаль сухi, як мех з-пад цэменту, сухi, як наждачная папера. А потым пачалося запаленне лёгкiх. Ладак цэлымi днямi ляжаў у ложку, i ў яго была гарачка. Аднойчы Ладак страцiў прытомнасць. Ён устаў з ложка, зрабiў крок i ўпаў. Мы не ведаем, колькi Ладак праляжаў без прытомнасцi на цэментавай падлозе. Хведар пайшоў у бытоўку па запалкi i знайшоў Ладака на падлозе ў адной кашулi. Мы выклiкалi "хуткую", i Ладака забралi ў бальнiцу. У местачковай бальнiцы Ладак прабыў тры днi, бо зрабiлася горш i яго павезлi ў горад.
Хведару не было з кiм спрачацца. Я не пярэчыў яму, а ён не любiў гаварыць, калi нiхто не пярэчыць. Надвячоркам я сядзеў на карнiзе i граў на флейце. А Хведар пачаў хадзiць у рэстаран i выпiваць. Ён пазнаёмiўся з афiцыянткаю i не начаваў у саборы. Недзе праз месяц, як Ладака забралi ў бальнiцу, Хведар зламаў руку. Ён iшоў надвячоркам у рэстаран. Сабор стаяў на грудзе, i да рэстарана трэба было спускацца па вузкай сцежцы. Хведар аступiўся i зламаў правую руку. Ён з'ехаў, i я застаўся ў саборы адзiн.
Я застаўся ў вялiкiм трохнефным баракальным саборы памiж трухлявых рыпучых рыштаванняў. Я працягваў распачатую працу, апранаў процiвагаз i палiваў фрэскi "акамяняльнiкам". Цягаў па рыштаваннях цяжкiя балоны. А на вежы гарэла святло. Я не гасiў лямпу на вежы, i яна гарэла i ўдзень i ўночы. Бо я вырашыў: калi перагарыць лямпа, я з'еду. Лямпа згарэла. Я зняў кунтуш i павесiў яго на дроце высока, пасярод сабора. Мой кунтуш нагадваў чалавека.
Цяпер я саромеюся iграць на флейце. Я хаджу ў шэрым палiто i ў шэрай кепцы, каб не вылучацца з натоўпу.
Неяк я заехаў у тое мястэчка. Я быў у сваiм непрыкметным палiто, i мяне нiхто не пазнаў, бо яшчэ я не нашу доўгiх, як раней, валасоў. Я вырашыў паабедаць у рэстаране, дзе i спытаў у швейцара пра афiцыянтку, да якой хадзiў Хведар. Швейцар сказаў, што яе даўно няма, бо ёй не пашанцавала. Яна захварэла на пранцы i з'ехала. А яшчэ той швейцар сказаў, што людзi баяцца заходзiць у сабор, нават побач з саборам людзi баяцца хадзiць, бо ў саборы мастак павесiўся.
Жывое
На тралейбусным прыпынку я дастаў цыгарэту i закурыў.
Калываючыся, да мяне падышоў п'янаваты дзядзька з пляскатым тварам, на якiм iртутна паблiсквалi вочкi. Ён трымаў парэпаную валiзку з дзынкнымi пляшкамi пiва. Мысы збiтых чаравiкаў пазакручвалiся i пазiралi ўгару. Пэўна, чужы быў абутак, дый большага, чым трэба, памеру. Нягеглая пастава спiтага ўшчэнт мужчыны нiбыта казала: чалавечае жыццё — нiчога не варты занятак.
— Сынок, пачастуй цыгарэтай.
Я вытрас з пачка цыгарэту. Ён зацiснуў яе ў цёмных губах i з асалодаю зацягнуўся.
— Дзякуй, сынок. А ты адкуль, можа, з гэтага раёна?
— З гэтага, — мне хацелася, каб ён хутчэй адышоў ад мяне.
— А мяне ты ведаеш?
— Не ведаю.
— А Цымбалевiча аднавокага, якi рыбак прадае, ведаеш?
— I Цымбалевiча я не ведаю.
— Дык ты, мусiць, не мясцовы?
Я паглядзеў праз галаву надакучлiвага, цi не iдзе мой тралейбус. Вулiца была пустэльная.
— Ты не крыўдуй. Сапраўды, ходзяць тут розныя, цыгарэты просяць. Так i хочацца iм па галаве шваркнуць. Ну, хочацца ж мне па пысе з'ездзiць? — У дзядзькавых пытаннях пачала праяўляцца варожасць.
— Не хочацца, — супакоiў я п'янага.
— А то глядзi ў мяне, сынок. Я магу табе i курдупеля загнуць.
Я змаўчаў.
— Дык, кажаш, рыбак у цябе няма i Цымбалевiча ты не ведаеш. А каты ў цябе пад вокнамi ёсць?
— Ёсць. Яны тут ва ўсiх пад вокнамi ёсць.
— Правiльна, вось цяпер я табе веру, што ты наш, а не чужы. А гэтыя, што поўзаюць, ну, як iх, лiха iх дзяры... Ёсць?
— Дзецi?
— Не дзецi, а гэтыя... Ха-ха-ха... Дзецi! Як ты мяне. I праўда ж, дзецi поўзаюць. Значыць, дзецi ў цябе ёсць. I ў мяне ёсць, быў, не, ёсць сын такi, як ты. Дык не пра дзяцей я пытаў, а пра хамякоў. Я ж свайму сыну ў шэсцьдзесят трэцiм годзе, мы якраз з вёскi ў Мiнск перабралiся, прынёс хамяка. Мы жылi ў кватэры — шэсць дзвярэй на адну кухню. Ну ты ж разумееш, камунальная кватэра. Купiў я свайму малому хамяка ў слоiку. А ў Цымбалевiчаў быў кот. Руды, пярэсты, вочы зялёныя, а шкодны — злодзей, адным словам. Як учуў ён, што ў нас хамяк, дык i пачаў кiпцямi дзверы дзерцi. Шкрэб-шкрэб, шкрэб-шкрэб... Прагнаў я яго. А наранiцу, як толькi я дзверы адчынiў, дык ускочыла гэтая рудая падла ў пакой, слоiк перавярнула i задрала хамяка. Падпiльнаваў жа мяне гад, я i думаць не думаў, што гэты злодзей усю ноч чакацьме, пакуль дзверы адчыняцца. Схапiў я ката, занёс за сараi, там яго, гада, рыдлёўкаю i засек. Закапаў яго там жа ж, за сараямi. Во. Абы-што — хамяк з катом. А з Цымбалевiчам мы з таго часу крэўныя ворагi. I кот даўно згнiў, i хамяк, а мы дваццаць гадоў... Якiх дваццаць? Трыццаць бяры, i ўсё варагуем. Вось як, сынок. Цымбалевiч рыбак разводзiць, яму весялей, а я на пенсii i алкаголiк. Дык, кажаш, дзецi ў цябе. А колькi?
— Двое. Сабаку просяць, а я iм кажу, вось атрымаем новую кватэру, тады i глядзецьмем.