Смерць — мужчына

Яны мяняюцца месцамi. Жанчына бярэ юнака пад руку, кладзе голаў яму на плячо i зноўку засынае. Той глядзiць на круглыя капронавыя каленi спадарожнiцы, i яму падаецца, што яна ведала i чакала, калi недарэка стрымгалоў перабяжыць вулiцу перад самым аўтобусам, каб ёй лепш уладкавацца i заснуць на плячы. Прачынаецца яна знячэўку.

— Дзе мы едзем? — пытаецца жанчына ў цёмнага акна.

— Кальварыя, — юнак арыентуе спадарожнiцу.

— Пабудзiце мяне на перадапошнiм прыпынку...

На задняй пляцоўцы купка падлеткаў у чорных скураных кепках, на якiх паблiскваюць брошкi i ланцужкi. Падлеткi цiкуюць юнака i жанчыну ды перакiдваюцца каструбаватымi жарцiкамi.

Аўтобус пусцее на кожным прыпынку, як пусцее грамадскi транспарт, калi аддаляецца ад сталiчнага цэнтра.

Юнак пакрысе звыкаецца з думкаю, што прыйдзецца давесцi дамоў стомленую жанчыну.

— Прачнiцеся, вам хутка сыходзiць.

Падлеткi чуюць юнаковы словы, смяюцца i ўключаюць магнiтафон. Юнак крыўдуе, што не можа iм адказаць i змушаны трываць знявагу.

— Дзякуй. Я пайшла...

Спадарожнiца iдзе на пляцоўку, дзе хрыпiць "металам" загорнуты ў цэлафанавы пакет дабiты касетнiк. Аўтобус рэзка спыняецца, i падлеткi ледзь паспяваюць падхапiць жанчыну, што наважваецца выпацкаць футра аб мокрую, засыпаную жвiрам падлогу.

— Хэй, муж, вазьмi сваю жонку, — да юнака гукае хударлявае дзяўчо i дзеля падлеткавай весялосцi дадае: — Нам яна не патрэбна.

Аўтобус вязе на апошнi прыпынак смех i "металёвую" музыку.

— Быдлаватыя жарты, — наўздагон аўтобусу пасылае жанчына.

— Яны яшчэ дзецi, — юнак няўпэўнена баронiць падлеткаў.

— Якiя дзецi? Адно слова, быдла...

— Калi вы не супраць, я правяду вас, — ён спрабуе супакоiць раззлаваную "жонку".

— Ведаеце, малады чалавек, я не супраць. Я вам вельмi ўдзячная. Праўда, тое месца, куды мы пойдзем, даволi цяжка назваць маiм домам. Адно, што там сапраўды маё, дык гэта хлопчык. Зрэшты, ён, напэўна, спiць i не пачуе, як я прыйду. Смерць прыходзiць у наш дом так цiха, што мы не чуем яе. Як мне блага... Я шмат выпiла i зусiм нiчога не ела. А потым нiяк не магла выклiкаць таксi, увесь час лiнiя была занятая.

Жанчына трымаецца за юнака. Яны iдуць адлiжнаю сцежкаю, што вiецца каля высозных сцен з чорнымi вокнамi. Спадарожнiца несупынна гаворыць.

— Я паехала праз увесь горад на аўтобусах. Цэлы дзень ля плiты, цэлы дзень на нагах... Мы рыхтавалi жалобную вячэру. А за сталом я не змагла есцi, толькi пiла i маўчала. Не ведаю, як вы, а я пасля могiлак есцi не магу. Мне прапаноўвалi застацца пераначаваць. Сава з Яняй — мае даўнiя сябры, але ж я не магу кiнуць сямiгадовага сына аднаго на цэлую ноч. Не магу? Не магу. Мы сёння пахавалi Янiнага сына. У Савы з Яняй нiкога не засталося. Адзiн сын... Быў... Ён у мiнулым годзе школу скон...

Жанчына паслiзгаецца i непрыгожа, падвярнуўшы пад сябе нагу, падае на брудны лёд. Юнак ледзь утрымлiваецца на нагах. Ён губляецца i нават не адразу дапамагае спадарожнiцы падняцца. Тая, седзячы на сцежцы, пачынае разглядаць пабiтае калена, з якога праз светлы падраны капрон сочыцца кроў.

— Нiшто, загоiцца, — недарэчна весела кажа жанчына i смяецца. Рэха нясе смех над кварталам, у цёмнае гладкае неба.

Яны iдуць далей. Жанчына ледзь заўважна прыпадае на пабiтую нагу. Яна надзiва хутка забываецца на падзенне i працягвае расказваць юнаку пра няшчасце сваiх сяброў:

— Яня была ўпэўнена, што iх сын стане дыпламатам. А тут раптам такое... Жах! I знайшлi яго зусiм выпадкова, суседскiя дзецi палезлi на гарышча i ўбачылi, што ён спiць, седзячы ў кутку. Дзецi прыбеглi да Янi i сказалi, што яе сын спiць на гарышчы. I чаму менавiта ён? Не разумею... Чаму нiкчэмнасцi, што ў аўтобусе музыку слухаюць, яшчэ жывуць, а разумны i прыгожы юнак спiць на могiлках? Колькi рознай брыды па свеце соваецца?! I нi на што яна не здатная, i нiкому яна не патрэбная, нават смерцi. А вось хлопца няма. Ён узяў з бацькоўскае шафы снатворнае i заснуў. Калi Яня знайшла яго на гарышчы, ён быў мёртвы. I чаго, спытайцеся, нам нестае? Смерць хадзiла за iм, i нiхто з нас не бачыў яе. I вось што дзiўна, звычайна пасля пахавання ўваччу твар нябожчыка стаiць, а ў мяне — стол, прыбраны па-святочнаму. Я замучыла вас сваiмi прыпавесцямi. Зрэшты, мы прыйшлi. Дзякуй вам, малады чалавек.

Жанчына растае ў цемры пад'ездных дзвярэй. Праз колькi мiнут на цёмным фасадзе запальваецца маленькi прамакутнiк акна з яркай прыветнай лямпачкаю.

Будоўля

Тады мне было не сорамна ўзяць флейту i пачаць вучыцца iграць. Я набыў флейту ў чорным з матэрыi футарале i паўсюль вазiў яе з сабою. Вечарамi я на слых падбiраў мелодыi простых песень i радаваўся, калi хоць нешта атрымлiвалася.

У той вечар я ўзняўся на вежу, выйшаў праз акно на вузкi карнiз, сеў на яго i пачаў iграць. Мне падалося, што вежа хоча нахiлiцца i скiнуць мяне, каб я праляцеў колькi дзесяткаў метраў i разбiўся аб заваленую бiтай цэглаю зямлю.

Я сядзеў на карнiзе, а пада мною ўнiзе ляжаў засыпаны будаўнiчым смеццем двор. Пада мною было мястэчка.

Вежа належала сабору, што стаяў на грудзе. Баракальная трохнефная базiлiка ўздымалася над мястэчкам. Дзве белыя вежы свяцiлiся ў начным небе. А мястэчка ляжала ўнiзе. Малое, бруднае, з недагледжанымi скверамi i садамi, з аднапавярховымi крамамi i нахiленымi платамi, з патрэсканым асфальтам i брэхам навязаных сабак.

У саборы мы працавалi ўтрох: Ладак, Хведар i я. Вечарамi я сядзеў на карнiзе, а яны былi ў вежы. Яны спрачалiся штовечар, i iхнiм спрэчкам не было канца. Звычайна пачынаў Хведар:

— Марна ўсё гэта. Мiтусня. Пыл. Дарэмнасць. Сягоння, ты бачыў, у левым нефе са скляпенняў абвалiлася больш як метр атынкоўкi. Два анёлы ўпалi на падлогу i ператварылiся ў друз, iм нават крылы не дапамаглi ўратавацца. Іх не адновiш. Мы нават не паспелi iх сфатаграфаваць, а iх ужо няма. I так паўсюль. Утрох мы не паспеем нiчога зрабiць, нават фрэскi зафiксаваць не зможам. А яны сыплюцца, падаюць i знiкаюць... Мы толькi прысутнiчаем, мы толькi саўдзельнiкi працэсу. Мы працуем вельмi марудна i не паспяваем нават прыпынiць распад. Сягоння разбiлiся анёлы, а ўчора ў цэнтральным нефе мы забiлi металёвы крук, каб замацаваць рыштаваннi, бо той, што быў забiты ў Лiзавецiну постаць, выпаў. Мы мацуем рыштаваннi, а яны згнiлi, струхнелi. Цвiкi павыязджалi з дошак, i робiцца небяспечна нават проста хадзiць, не тое што працаваць. Рыштаваннi перастаялi свой тэрмiн, яны спарахнелi. Мы ходзiм па рыштаваннях, яны хiстаюцца i рыпяць...

Хведар высокi, чорнавалосы з рудой барадою, насiў паўвайсковы фрэнч. Гаварыў Хведар цiха i невыразна, словы злiвалiся ў манатонную плынь. Ён не рабiў акцэнтаў, не нацiскаў, не выдзяляў... Ён канстатаваў i пералiчваў. У Хведара былi вялiкiя глыбока-чорныя вочы, i ў iх увесь час нешта трапляла: мошка, парушынка, пыл...

Я iграў на флейце i не пярэчыў Хведару. Я глядзеў з вежы на мястэчка, на комiны, цагельню, на пажарную вышку, на царкоўны купал без крыжа... Я глядзеў на зарослае бэзам, палыном i крапiвою соннае мястэчка.

Хведару пярэчыў Ладак.

Ладак насiў фуфайку. У касцёле было сыра i халодна, i Ладака выратоўвала шэрая i цяжкая фуфайка. Ладак спрачаўся:

— Мы працягваем пачатае. Не мы распачалi будоўлю, не мы скончым яе. Да нас пабудавалi, да нас зрабiлi некалькi рапарацый, да нас паставiлi i гэтыя рыштаваннi. Мы толькi ўмацоўваем. Мы зробiм, колькi зможам. Пасля нас прыйдуць наступнiкi i будуць працягваць зробленае папярэднiкамi. Частка збудаванага згiне, але большасць застанецца. Два анёлы разбiлiся, астатнiя засталiся. Частка знiкне, i гэта непазбежна, але мы працуем дзеля цэлага, дзеля вялiкага, а не дзеля кавалка...

У спрэчках я не падтрымлiваў нi Ладака, нi Хведара, бо не ведаў, на чый бок стаць. Я сядзеў на карнiзе, пад зорамi, i вучыўся iграць на флейце. Сваёй прысутнасцю я аб'ядноўваў Ладакаў iдэалiзм i Хведараў матэрыялiстычны песiмiзм. Хведар працягваў: