Дом

Японiя

Японiя далёка-далёка, а Беларусь яшчэ далей. Каб убачыць i зразумець Беларусь, трэба пiсаць японскiя вершы, трэба вывучаць i перакладаць Басё. Як гэта растлумачыць недасведчаным? Цi трэба тлумачыць недасведчаным i насiць ваду ў рэшаце? Пройдзе адзiн час i надыдзе iншы, адны недасведчаныя адыдуць, а другiя ўжо будуць ведаць, што Беларусь стала блiжэй, бо нехта пiсаў хайку на палiгоне ў гарах на самай мяжы з радзiмай усiх войнаў — Нямеччынай, бо брат мой пераклаў зборнiк Басё, i сем разоў той зборнiк перавыдаваўся ў сталiцы адной з найвялiкшых iмперыяў свету — Маскве. Там нейкi майстра зрабiў для таго зборнiка вокладкi з цялячай скуры i скрынку з дрэва, абклеiў яе ядвабам i дарагой паперай. Кнiга круцiлася ў ярка асветленай шкляной вiтрыне i зiхацела, як каштоўны камень. Яе кошт быў большы за кошт двух залатых заручальных пярсцёнкаў. Але я не мог не набыць братаву кнiгу. «Цi былi там яшчэ такiя кнiгi?» — спытаў Мiрык. «Былi». — «А цi былi сярод аўтараў жывыя?» — «Не было».

Тэа

У гiсторыi мастацтва найузорнейшым прыкладам узаемаадносiнаў братоў, адзiн з якiх мастак, а другi бiзнэсовец, прынята лiчыць узаемаадносiны Тэадора i Вiнсэнта ван Гогаў. Небеспадстаўна. Бо менавiта Вiнсэнт дзякуючы матэрыяльнай падтрымцы Тэадора разбурыў мiф пра неабходнасць мастака быць iнтэграваным у грамадства i для рэалiзацыi здольнасцяў выконваць сацыяльныя замовы царквы, дзяржавы або мецэнатаў. Лiчыць Тэа мецэнатам Вiнсэнта нельга, бо калi б той i не намаляваў нiводнага палатна, брат усё адно дапамагаў бы хвораму брату чыста па-людску, як шмат хто iншы, маючы магчымасць, апякуецца бяднейшымi сваякамi. Жаданне быць ван гогамi за кошт братоў распаўсюдзiлася ў мастакоўскiм асяродку з хуткасцю чумы. Тысячы эпiгонаў па ўсiм свеце лiчаць сябе роўнымi, а то i лепшымi за вялiкага галандца i патрабуюць-вымагаюць сродкi на iснаванне ад наiўных сваякоў. Сапраўды спакуслiва пiць, гуляць, маляваць i нi за што не адказваць, нават за якасць уласнага пэцкання. З iншага боку, ахвяруючы невялiкiя грошы, прыемна цешыць сябе думкаю, што ўтрымлiваеш не проста разбэшчанага п’янтоса i няздару, а ўкладаеш сродкi ў генiя, якога праз пэўны час прызнае ўвесь свет. Безумоўна, Мiрык хацеў бы, каб я стаў знакамiтым, як Вiнсэнт ван Гог; бясспрэчна, мне было б значна прыемней займацца выключна станковым мастацтвам i лiрычнай лiтаратураю. Але нашыя адносiны падобныя да стасункаў славутых братоў якраз сваёй шчырасцю, даверам. Мiраслаў збiрае мае малюнкi i паспрыяў выданню вялiкага тома маiх лiтаратурных практыкаванняў, каб падтрымаць маю хiсткую веру ў свае здольнасцi. Я занадта ўважлiва вывучыў бiяграфiю ван Гога, каб зразумець яе непаўторнасць, унiкальнасць i драматызм. Самагубства Вiнсэнта прывяло да самазабойства Тэа. Дробныя шарлатаны ад мастацтва замоўчваюць гэты сумны факт. І калi галандскi галерэйшчык праз пасярэднiкаў (усё брыдотнае чымусьцi робiцца праз усмешлiвых пасярэднiкаў) замовiў мне сцэнар фiльма пра ван Гога Менскага, я спытаў: «У жытнёвым полi ты, ван Гог Менскi, страляцца будзеш?» — «Не!» Пра ягонага брата, якi ўтрымлiвае майстэрню па вытворчасцi надмагiльных помнiкаў, я пытацца не стаў i пiсаць сцэнар адмовiўся, бо Вiнсэнт ван Гог не iснуе без Тэа.

Га@ды

Наколькi я не люблю павукоў, змеяў, шэршняў, чарапах, восаў, настолькi iх любiць i заўсёды любiў Мiрык. Ён чытаў пра iх кнiгi, кшталту Халiфмана пра пчолаў, ён маляваў iх, лавiў, садзiў у загадзя падрыхтаваныя скрыначкi i слоiкi, разглядаў праз павелiчальнае шкло i вельмi дзiвiўся, калi нехта не ведаў, колькi лапак у тарантула або якi максiмальны памер змяi-мядзянкi. Каб бацькi толькi дазволiлi, у нашай кватэры абавязкова з’явiўся б тэрарыум, а так братава захапленне абмяжоўвалася жукамi i восамi. Ён iх сапраўды любiў настолькi, што яны яго не кусалi. А мяне... Мяне джыгнуў шэршань, ад аднаго ўспамiну пра той выпадак скура на шчоках шэрхне, а вушы пачынаюць гарэць... Мы жылi каля возера, на Браслаўшчыне. Усялякiм гадам там проста рай. Калi казачны чорт угаварыў дурнога беларускага мужыка развязаць мех з гадамi, якiх Бог загадаў вартаваць, дык тое здарылася не на Палессi, а на Браслаўшчыне. Мiрык ад ранiцы да ночы тых гадаў лавiў, садзiў у скрынкi i ставiў на падваконне. Лета стаяла задушлiвае, i я завёў сабе звычку адпачываць — чытаць i спаць пасярод дня. Чытаючы, я адчуў, як ражок падушкi нязручна ўпёрся мне ў шыю, я паправiў ражок... Толькi гэта быў шэршань-уцякач. Кiнжальны боль працяў маю шыю навылёт, скура на твары зморшчылася, вушы распухлi, язык запоўнiў увесь рот, вочы вырачылiся i перасталi мiргаць. У гняўлiвым шале я разбiў, патрушчыў, паламаў усю братаву калекцыю гадаў i жамярынаў. Дзень мы не размаўлялi, а ўвечары дамовiлiся, што ўсё злоўленае ён будзе адразу ж умярцвяць. Забiраць жыццё ў гадаў Мiраслаў навучыўся хутка, i робiць гэта па-майстэрску.

Карты

Шмат якiя зробленыя Мiраславам адкрыццi i праекты прыпiсваюцца мне. Грамадству, пэўна, так лягчэй; лепей трываць аднаго авантурыста, чымсьцi двух. І яшчэ я вельмi люблю iнтэрв’ю як лiтаратурны жанр, калi маеш справу з процьмаю самых iдыёцкiх пытанняў i спрабуеш, не выкiдаючы iх, зрабiць чытэльны тэкст цi разыграць сцэнку перад мiкрафонам або камераю. Проста я больш публiчны чалавек. Але вернемся да чыста Мiраслававай iдэi выдаваць карты. Вядома, не геаграфiчныя. Звычайна карты выдаюць дзяржавы, на карты ў дзяржаваў манаполiя, як i на большасць рэчаў, звязаных з азартам. Каб гэта ведаць, трэба ў маладосцi набыць пiсталет, кiнуць школу i на падпольнай кватэры гуляць у прэферанс на вялiкiя грошы. Зброя ў дадзеным выпадку — доказ братавага практыцызму i ягонай неазартнасцi. Руляй лёгка супакойваецца штучная iстэрыка i астуджваецца азарт сквапных гульцоў. Спасцiгнуўшы сакрэты картачных гульняў, братаў розум быў цалкам падрыхтаваны ў патрэбны момант, калi дзяржава СССР разбурылася, а Рэспублiка Беларусь не стала на ногi, сказаць: «Карты будзем друкаваць». Ад iдэi да рэалiзацыi шлях быў доўгi i няпросты. Асаблiва мярзотна выглядалi два моманты. Замовы на палiграфiчную прадукцыю не прымалiся без хабару. Пры дырэктарах iснавалi хабараносцы. Колькi яны заносiлi, а колькi пакiдалi сабе, без пiсталета не разбярэшся, але на той час зброi ў Мiрыка не было. Другi брыдкi момант: фабрыка адмовiлася складаць карты ў калоды. Пэўна, хабараносец шмат недадаў хабарнiку-дырэктару, i мы атрымалi асобна каралёў i асобна шасцёркi. Нанятыя намi людзi больш за год складалi i прадавалi тыя выдатна намаляваныя мастаком Чарыновiчам карты. Праект быў генiяльны, прыдумаць яго мог толькi брат. І галоўнае: у час, калi iмперыя зла зруйнавалася, а новыя незалежныя дзяржавы толькi ўздымалi свае сцягi, нiякiх iншых картаў, акрамя нашых, на рынку проста не было.

Скура

Наколькi ў Мiрыка цёмная, татава, скура, якая загарае за адзiн сонечны дзень i нiколi не ведае нiякiх апёкаў, — настолькi ж у мяне белая, мамiна, якая ўвесь час абгарае на сонцы. Але нi я, нi ён не любiм ляжаць на сонцы. Валяцца каля мора цi рэчкi — не наш занятак. Ісцi ўздоўж вялiкай вады — гэта нашае, гэта любiў тата, люблю я i любiць брат.

Псеўданiм

Напачатку сваёй творчасцi Мiрык узяў за псеўданiм прозвiшча татавай мацi — Шайбак, што ў перакладзе з цюрскiх моваў азначае «сад у квеценi». Пад Наваградкам, адкуль паходзiць род нашага бацькi, ёсць цэлае мястэчка Шайбакова, дзе жывуць нашчадкi тых ваяроў, што баранiлi Вялiкае Княства ад усходнiх i заходнiх захопнiкаў. Шайбак — прозвiшча крымска-татарскага хана. Гучны ў брата псеўданiм. Але потым ён вярнуўся да подпiсу Мiраслаў Адамчык, чым вельмi ўсцешыў тату. Нiякiх уцямных тлумачэнняў гэтай змены я ад брата не чуў, бо не вельмi дапытваўся. Гэта яго асабiстая справа. Тым больш, надыходзiў час, калi нашы подпiсы на кнiгах мянялiся ледзь не з кожнай новай публiкацыяй, бо ў Расеi прозвiшча Адамчык стала настолькi вядомым i настолькi неадназначным, што маскоўскiя кнiгагандляры папрасiлi дзе толькi можна яго зняць. Зрэшты, усе мастакi так цi iнакш, раней цi пазней карыстаюцца псеўданiмамi. Як мне, дык найлепшы ў брата быў подпiс — Мiраслаў Шайбак. Што можа лепш цешыць погляд, як сад у квеценi? Хто не зразумеў прыгажосць кветкi, той не зразумеў жыцця...