Дом

Бензiн

Як лёгка гарыць бензiн, без усялякага напружання! Гэта чыста мужчынскi занятак — палiць бензiн. Як пiць спiрт. Пра бензiн мы з Мiрыкам загаварылi, калi нам не вярнулi грошы. Быў такi час, калi грошы да нас прыходзiлi лёгка, а таму шмат каму здавалася, што iх можна пазычыць i не вярнуць. Так проста: узяў, сказаўшы, што вернеш, i нiбыта забыўся. Толькi грошы, насамрэч, прыходзiлi да нас цяжка, i за кожны рубель-даляр мы адпрацоўвалi напоўнiцу. А тут паверылi, як верылi нам, далi, а праз месяц зразумелi, што нiхто нам пазыкi вяртаць не збiраецца. Вялiкадушнасць, усёдараванне, любоў да чалавека — выдатныя рэчы, але яны не тычацца злодзеяў i шэльмаў. Папярэджаннi шэльма ўспрымаў спакойна. Абяцаў, хлусiў, час цягнуў... Вось i ўзнiкла думка: а цi не даць яму панюхаць бензiну. Ёсць жа асобы, якiм падабаецца вастрыня бензiнавай пары. Шэльма жыў на другiм паверсе, над аптэкаю. Ягоныя кватэрныя дзверы мы падперлi драўляным брусам, каб не выскачыў. Бутэльку з бензiнам кiдаў я. Каб кiдаў Мiрык, напэўна, пацэлiў бы ў шыбу, а я расхваляваўся i ўпiндзюрыў у раму. Такая злосць мяне ахапiла, хоць Мiрык i крычаў, што трэба ўцякаць, а я ўсё ж выдраў кавалак асфальта, вялiкi, памерам з два кулакi, i зафундырыў у шыбу. Ну, мусiў шэльма нюхнуць бензiну! Мусiў i нюхнуў. У дварах нас чакала машына, так што праз тры хвiлiны мы зноў былi на днi нараджэння ў сябра. Алiбi нiкому не шкодзiць, калi намерваешся даць панюхаць бензiну. Пах падзейнiчаў. Грошы вярнулiся. Не ўсе, але збольшага. І рэч тут не ў грошах. Галоўнае, мець брата, з якiм можна любой шэльме даць панюхаць бензiну.

Краiна кратаў

У рок-гурта «Улiс» ёсць песня:

А потым рэфрэн: «Краiна ў кратах!!!» Выконваў тую кампазiцыю Андрэй Патрэй. Генiяльна выконваў. Калi адхiлiцца ў бок белрок-н-ролу, дык акрамя Андрэя генiяльных вакалiстаў у iм не было. Можа, праз гэта Патрэй i звар’яцеў, праз сваю генiяльнасць. Выбраны ён быў, непараўнальны, ненармальны. Шкада, вядома, што Патрэй захварэў невылечна, але ж песня засталася. Песня пра Краiну ў кратах. А надпiс той зрабiў мой брат. Даўно, у 1984 годзе. Нi пра якую незалежнасць нiхто i думаць не думаў. Перабудова ў СССР яшчэ i не пачыналася. Панавала суцэльная задуха таталiтарызму. Свабода жыла на дысiдэнцкiх варэльнях i ў майстэрнях мастакоў. Васемнаццацiгадовы Мiрык са сваiм аднакласнiкам Сашкам пайшлi да Свiслачы, дзе ў яе ўпадае Нямiга, слаўна апетая ў «Слове аб палку Ігаравым», i стварылi першае менскае графiцi, цi, як цяпер кажуць, «пiс», адно што без аўтарскага подпiсу. За пiс з подпiсам можна было атрымаць гадоў пяць турмы. Калi цяпер хлопцы атрымлiваюць месяцы за гумарыстычныя надпiсы, то тады свяцiла поўная праграма з дурдомам i турмою. Але i канспiрацыя, i падыход да справы былi iншыя, сур’ёзныя, без карнавальнага размандзяйства i без справаздачаў за скарыстаныя балонiкi. Сэрца балела за Бацькаўшчыну. Таму, колькi нi зафарбоўвалi тыя 13 лiтараў, ўсе адно праступала на муры: «Краiна ў кратах».

Чужыя словы

Цi варта згадваць чужыя словы пра брата, калi сваiх яшчэ шмат не сказаных? І ўсё ж працытую, дзеля больш размаiтага i аб’ектыўнага партрэта... «Мiрык — звер! Так, так... Мiрык — звер! І я яго паважаю... У вас усiм кiруе Мiрык, мне так падаецца. І гэта правiльна. Кiраўнiк мусiць быць адзiн, каб справа не размазвалася. Кiраўнiк мусiць быць зверам!» — так разважаў настаўнiк бiялогii Карпейчык. А палiграфiст Хацкевiч за бутэлькаю вiскi ў самалёце сказаў наступнае: «Мiрык мне гаворыць: як Валодзя скажа, так i будзе. Уяўляеш, як гэта важна — мець у жыццi чалавека, якому можна цалкам давяраць... Як Вова скажа — так i будзе! У мяне няма такога. Я ў справах застаўся зусiм адзiн. Я люблю працаваць адзiн, прымаць рашэннi, за ўсё сам адказваць... Але часам так хочацца быць меншым, некага паслухаць, некаму даверыць свае самыя патаемныя думкi! Каб нехта сказаў, i я паверыў...» Чужыя словы — яны таму i чужыя, што не свае, а таму не зусiм дакладныя, але недзе памiж развагамi Хацкевiча i Карпейчыка ляжыць чыстая праўда.

ЗБРОЯ

Калi хто любiць па-сапраўднаму зброю ў нашай сям’i, дык гэта брат. На самых першых сваiх фота ён заўсёды з нейкiм пiсталетам цi аўтаматам. Улюбёнай гульнёю ў яго была вайна з алавянымi салдатамi. Маляваў ён усё генералаў i генералiсiмусаў, абчапляных стужкамi, пагонамi i ордэнамi з медалямi. Таму цацачная зброя ператварылася ў сапраўдную. Ягоныя лукi i рагаткi мелi даволi моцную сiлу. А ў дзевятым класе ён набыў пiсталет i кiнуў школу. Шаснаццаць гадоў — самы ўзрост, каб займець уласны баявы пiсталет i паслаць адукацыю да д’ябла. З пiсталетам у кiшэнi Мiрык хадзiў на кватэры, дзе гулялi ў карты на грошы. Чым бы гэта ўсё магло скончыцца, можна толькi здагадвацца. Але лёс зрабiў па-свойму... Брат закахаўся, праз тое каханне трапiў у бальнiцу, з бальнiцы — у школу рабочай моладзi, дзе за магiльнае маўчанне ставiлi моцнае «тры», са школы — ва унiверсiтэт, а з унiверсiтэта — у войска. Галоўнае — нечага моцна захацець, i жаданне здзейснiцца. Хочаш зброю? На@ табе палiгон! Паўтара года брат праслужыў на палiгоне ў Чэхii на самай мяжы з радзiмай усiх войнаў i ўсёй зброi — Нямеччынай. Настраляўся на ўсё астатняе жыццё. Часам здараюцца рэцыдывы. Яму, як афiцэру, без праблемаў далi дазвол на паляўнiчую стрэльбу. Ён i скрыню жалезную замовiў, нават дзве скрынi: большую для стрэльбы, меншую для патронаў. Але ў апошняе iмгненне адмовiўся i ад скрынак, i ад стрэльбы. Захваляваўся: а раптам сын залезе, бяды наробiць... Чэсь, сын, вельмi да брата падобны, i ўзрост гэты збройны ды антыадукацыйны наблiжаецца. «На чорта мне ружжо?! Я i так любога тхара голымi рукамi задушу, а калi не змагу — ты дапаможаш...» — разважаў брат, п’ючы чорную гарбату з японскага кубка. «Тхара задушыць? Вядома, дапамагу, няма пытанняў».

Сны

Больш як дзесяць гадоў я працую з братам. Раней, у маладосцi, былi iлюзii, што некаму можна давяраць. Адна за адной тыя надзеi развеялiся; ад некаторых i слядоў не засталося, а iншыя пакiнулi ў памяцi шнары на ўсё жыццё. Вельмi балюча, калi цябе прадае лепшы сябар цi каханая жанчына перакiдаецца ў драпежную хцiвую фурыю... Тата памёр, мама састарэла, i я аберагаю яе ад перажыванняў, давяраю толькi брату. У мяне ад брата сакрэтаў няма. Ёсць сякiя-такiя дробныя недагаворкi наконт творчых планаў ды летуценных каханняў. Улюблiвы я занадта ў параўнаннi з братам. А так ён пра мяне ведае ўсё. Наколькi адзiн чалавек можа ведаць усё пра другога. Я ганаруся тым, што ёсць чалавек, якому можна верыць. Звычайна, каб схаваць сваю няверу ў людзей, гавораць пра веру ў Бога, у Цуд, у Лёс. А як можна верыць у Найвышэйшае, калi сваiм родным не давяраеш? А большасць разумных, навучаная горкiм вопытам здрады, нiкому не верыць. Пра дурняў няма гаворкi, яны самi сабе не вераць. Я веру брату. Гэта важна. Важна настолькi, што, з’язджаючы ў адпачынак, я днi тры-чатыры сню адзiн i той жа сон... Быццам прыходжу на працу, вару каву, прыходзiць брат, мы п’ем ранiшнюю каву i абмяркоўваем справы. Натуральна так гаворым, бывае, што i слушныя думкi прамаўляюцца. Тады я тэлефаную i пераказваю свой працоўны сон брату. Збольшага, праўда, гаворыцца нейкая абракадабра; можа, у сне i былi разумныя думкi, але, калi iх пачынаеш перацягваць на працоўны стол рэальнасцi, стройнасць i логiка прападаюць. Зрэшты, у адпачынку свая логiка — добра адпачыць, каб вярнуцца i даць адпачыць брату, якi працуе за двух.

Прабачэнне

У кожнай справе галоўнае — зазiрнуць наперад. Цi то ты селянiн i разважаеш пра будучы ўраджай, цi рамеснiк i думаеш, як выканаць замову i выгадней прадаць плён рук сваiх, цi як брат лiтаратар, выдавец, мысляр. Яго здатнасць бачыць будучыню мяне заўсёды радавала i дзiвiла, бо сам я — чалавек настрою, люблю хуткаплыннасць, зменлiвасць, незавершанасць... Таму ў мастацтве раблю накiды i шкiцы, у лiтаратуры пiшу лiрычную прозу, а ў выдавецтве кiрую праектамi сезонных кнiжак. Брат — iншы, ён супрацьлегласць мне, ягоная стыхiя — доўгатэрмiновыя праекты. Калi мы толькi распачыналi працу над «Сусветнай гiсторыяй» у 24 тамах i толькi збiралiся выкасоўваць цытаты марксаў-ленiнаў, а факт паставiць вышэй усялякiх каментароў i трактовак, я толькi на адсоткаў трыццаць верыў у поспех (якi поспех?!), у простае выкананне працы аб’ёмам у 12000 кнiжных старонак. Брат верыў, ён бачыў гэтыя кнiгi, ён бачыў iх дзесяцiразовае перавыданне i пераўтварэнне ў iлюстраванае каляровае выданне. Цяпер, калi нашы кнiгi па сусветнай гiсторыi налiчваюць больш за сотню тамоў, а колькасць замоваў толькi на гэтую тэму не змяншаецца, я магу любога скептыка падвесцi да палiцы з кнiгамi i сказаць: мой брат здатны зазiрнуць у будучыню, i ягоная здатнасць, увасобленая ў сотнi i тысячы тамоў, — тут, перад Вамi.