Страница 106 из 111
Хэдэн үдэртэ түлеэ бэлдэжэ, нэгэтэ удэшэ амаржа сууха-дань Зээдлэй мэргэнэй хажууда нэгэ түлеэшэн Зээдлэй бүхэдэ хэлэбэ:
— Баяндамнай нэгэ хаан ерээд, шинии дүүе хүбүүндээ һам-га хэхэмни гэжэ хүшөөр абаашаа. Тиигээд үшөө шамаар эараса хэхэмни гэжэ олон" дайсадые шамайе барижа асарха гэжэ эльгээгээ. Тэдэнь. наашаа ерэжэ ябана.
Зээдлэй бухэ ехээр сухалаа хүрэжэ, нэгэ бүдүун модо орбон-тойнь һуга татаад, дайсадые угтахаяа ошобо. Харан гэхЭдэнь зуугаад хүн һомо зэбсэгээ бэлдэнхэй, мори унанхай ой уруу орожо ябаба. Зээдлэй мэргэн угтажа ерээд хэлэбэ:
— Та юун хунүүд, ямар хэрэгээр ябанабта?
— Бидэ шамайе барижа өөрынгөө хаанда абаашахамнай. Тэндэ зараса болохош. Сайн санаагаараа ошоогуй саашни, тумэр гэнжээр хулеэд абаашахабди, — гэбэ ахалагшань.
Зээдлэй бухэ модоо дээшэнь үргэжэ:
— Хэн амин голдоо хэрэгтэйб, арилагты! — гэбэ.
— Ха, ха, ха, — гэһэн энеэдэн дайсадай зүгһөө дуулдажа, тэдэнэр баатар хүбүүе тойрон абаба.
Ахалагшань морёо дүтэлүүлэн, Зээдлэй бүхые ташуураараа нэгэ буулгаба, тиин энэ үедэ Зээдлэй бүхын модондонь дай-рагдажа. ами голгүй унаба. Бэшэниинь ехээр сухалдан доб-толжо оробо. Зээдлэй бухэ' модоороо иишэ тнишэнь сохижо оробо. Сохихотойнь лэ адли хоёр гурбан хун морйнһоон унана.
Хахад зонойнгоо унасан хойно бэшэниинь Зээдлэй баата-рые диилэхэеэ болёобди гэжэ мэдээд, гэр тээшээ зугадабад. Тэдэнэй хойносоо Зээдлэй бүхэ мори унаад намнаба. Намна намнаһаар хаанай ордон туласа ерэбэ. Харахадань олон сэрэг-шэд бэеэ бэлдэнхэй, мори унанхай урдасаань шуумайба. Зээдлэй баатар тэдэнэртэй гансаараа тулалдажа байна. Энэ үедэнь дүүнь ахаяа тулалдажа байхые мэдээд, яажа тусалха аргаяа бэдэрнэ. Тиин нэгэ зулада гал носоогоод, хаанай ордони ша-таажархиба. Хун зон ухаа мэдээ алдажа, "хаантанние аба-рыт", — гэжэ оог-хааг табилдана. Сэрэгшэдшье иншэ-тиишээ гуйлгэлдэнэ. Зээдлэй бухэ олон газар шарха абасан, нюур. гарынь улаан шуһан болошоһон юумэ сохилдожо байна. Шадал шэнээниинщье бага боложол байна. Хаанай богоолнууд шэнэ баатар ерэжэ, манай зэрлиг хаае сохижо байна гэжэ мэдээд, Зээдлэй баатарта тусалжд оробо. Энээндае харамсаараа дай-сад иншэ-тиишээ таран амн голоо абаржа үгы болошобоч. Дүүнь гүйжэ гаража ерээд хэлэбэ:
— Хаан хүбүүтэеэ, самгатаяа зугадаха гэжэ байна.
25*
Зв7
Зм.1.т" й баатар тургэн гэгшээр морёороо1 туйлгэжэ хаанай харуул бутл еохёод, хаантанине хулеэд асарба. Улад зон сулөө
абасанаа мэдэжэ, хаантан тээшэ нёлбоно, хараал шэрээл тЩ бина. Хун бухэнэйнь аха дуу энэ хаанай барлаг боложо, удэ-рэй удэргЭ сохюулжа арвй амиды ябйсан байсаа.
Уладууд Зээдлэй бухые тэдэнэй хаан болгожо, а рад-зон и не сайнаар хутэлбэрилжэ ябахыень гуйба. Т^гНгэжэ(;Зээдлэй бухэ залуу насандаа хаанай пуури эзэлээ юм гэлсэдэг: $; Худал юм гу, али унэн юм гу? Туухэ ха юм даа.
84. ПЕТР ПЕЭРВЭ ЗАЯАГАЙ ХУБУУН ХОЁР
Заяагай ганса хубуун арбаад наһатайдаа сухын эрьедэ хубсаһаа тайлажа хаяад, һураггуйгөөр угэй болошоһон юм ха, тиихэдэнь турэлхидынь — эжы аба хоёрынь хүбүүн уһанда орожо ухэшэбэ гэжэ багсаа-ьан байгаа. Энэ ушар хадаа бурхан шажангай буряад орондо дэлгэрээдуй байхада болоһон гэлсэдэг.
заяагайхи һураггүй зузаан уйдхар гашу уда л да дайрагдаба, һара жэлнүүдэй унгэрхэ бури гашуудалынь нимгэр нимгэрһээр хүбүунэйнгээ тухай мартаһан шэнги болобо. аба эжы хоёрынь хубууиэйнгээ сасуутаннне харахадаа адлншархан "хөөрхэймнай мэндэ ябаа haa, иимэ томо хубуун ябаха юм пэн ха юм даа" гэжэ шаналан панадаг байгаа.
заяагай ганса хубуун уһандашье орожо ухээгуй, харин эрдэм иомдо пурахам гэжэ баруун жуу гарашаһан юм гэлсэдэг. тэндэ хорин найматай болотороо ном узээд, нюгагаа бусажа ерэлэн гэхэ.
гэнтэ гэртээ орожо болохогуй, эжы абамни хүгшэрөө, гэнтэ баярлаад, досоогоо буруутажа болохо, аргааханаар мэдуулхэ ёһотойб гэжэ бодоод, ондоо тээһээ ябаһан лама болоод гэртээ оробо. ороходоншье эжы абань танихаар бэшэ, ондоонууд, хүгшэнүүд болошоод байба. аяар хорёод шахуу жэл уягэрое ха юм.
олон һанаа бу һанаг гэжэ заяагай хүбүүн уһаяда орожо үхэһэн хун болоод, хубсаһаа хаяад, ондоо хубсапа үмдөөд ябашаһан байгаа. тиигээгүй һаань, заяатан ганса хүбүүгээ тяимэ холо орондо яашье табихагүй байгаа. хүбүүмнай амиды юм гэжэ тэдэ хоёр хүгшэд хороншье һанаагүйл.
холоһоо ерэһэн лама болоод, хонуулхын зубшөөл абаба. нэгэ хоноо, хоёр хоноо, гурба хоноо… һуулдэяь заяатаниие хашараабз, "яагааш хашартай лама гээшэб даа, даар дарнн
ж
болоод лэ, шалын заха эээлээд лэ хэбтэхэ, хунэй ябаха гара-
хынш аргагуй", — гэжэ заяагай хүгшэн хараал шэрээл табидаг болобо. дүрбэдэхи хоногтоо самсаа тайлажа нюсэгэлээд, нюр гаараа гал тээшэ хараад унташаба. үглөөгүүр эртэ заяагай хүгшэн галаа түлеэд, унтажа байпан ламын нюрганда томохон мэнгэ харажархиба.
— үбгэн, энэ ламынгаа нюргандахи мэнгэ харалши даа, яагаа манай хүбүунэйхи шэнги адли юм, — гэжэ хугшэни заяадаа һайрхаба.
заяашье бодоод, хүгшзнтэйгөө ламын нюргандахи мэнгые хаража һонирхон байтарань ламань һэрншэбэ.
— хөөрхы, манай хүбүүмнай нюргандаа ннмэ мэнгэтэй юм һэн даа, — гэжэ заяа үбгэн ламадаа хэлэбэ.
— үгы, битнай танай хүбүүн гээшэ аабзаб, танннагүй гээшэ гүт? — гэжэ ламань дуугарба.
тиихэлээрэнь эхэ эсэгэ хоёрынь "баярлаһан хирээ бархир-ба" гэһэндэл, уйлалдаһаар хүбүүндээ аһалдашабад.
ябаһан тухайдаа эхэ эсэгэ хоёртоо бултыень хөөрэжэ үгэбэ.
заяа, заяа, заяатай даа, заяагай хүбүүн ерээ даа! — гэжэ
тойроод байһан айлнуудаараа морёороо гүйлгэжэ ябаад хашхарба. оройдоошье хэрэггүй аад лэ, хүхиһэндөө ойн заха хү-рэтэр гүйлгэжэ ошоод ерэпэн'юм ха.
заяагай хүбүүн баруун жууда эрдэм номдо һураад ерэхэ-дээ, буряад орондоо бурхан шажаниие баталуулан дэлгэрүүлхэ хүсэлэнтэй ерэһэн байгаа.
тиимэ хүсэл бодолоо бэелүүлхын түлөө хаантай уулзахаар петроград хүрэтэр ута замда мордохоор түхеэрбэ. мүноө байгаа шэтын областиин петровск заводто тэрэ сагтаа хадаа ехэ. һайн түмэршэ дархан бии юм гэжэ суурхаһан юм хаш. тэрээндэ тэргэеэ заһуулха гэжэ петровск заводтохи нэгэ кузница да заяагай хүбүүн оробо. тэндэнь хаанай тамгатай алтан кольцо-той ундэр сагаан ород дархан байба. "энэ миин хүн бэшэ" гэжэ бодоод, заяагай хүбүүн зориһон зоригоо тобшоор хэлэжэ үгэбэ. тэрэ ород дарханиинь нэгэдэхи петр пеэрвэ байһан юм ха.
петр хадаа заяагай хүбүүниие гэртээ урижа абаашаад, ехэ бэшэг бэшээд:
— хаанай ордондо орохонь мүнөө сагта ехэ хэсүү болоо юм, түбһэн хуниие оруулхагүй байха, хэрбэеэ шамайе оруу-лаагүй һаань, ямар нэгэн аргаар хатанда оруулдаг эдеэн соонь кольцо хэндэщье харуулангуй хэжэрхёорой, — гээд петр хур-ганһаа алтан кольцогоо һугаджа угэбэ…г(. т*'
. — тэрэнэй һуүлдэ шамайе дуудуулхадань энэ бэшэгымнн хатандам харуулаарай.
тэрэ carja петроград хурэхэнь тон хэсүү байгаа. түмэр хар-
гышье угы. Заяагай хүбүуи "эрэ- хун эориһондсю" гэжэ хэдэхэй сага* үягэрһэн хойно Петроград хурэжэ ерэбэ.
УиМЭэрээшье хаанай ордондо яагаадшье орожо шадабагуй. Хэдэн хоног ордоной газ а ахи харшан соо- хулеэбэ. Нэгэ ураг* шатай саг дайрзлдажа, хатанда оруулха эдеэн соон алтан коль-иогоо хаяжархиба. Хатан эДеэлхэдээ эдеэн соөһоо" нүхэрэйн-гО§ алтан кольио оло. холоороо гайхахын ехээр га их аба.
Арад зон доо, бурхан шажандаа урбаба гэжэ нэгэдэхи Пет-рые худалаар хардаад, орден шадарайнь yjfafa хэядэшье- мэ-дуулэнгуп Хилый Сибирь хударсүлэжэрхиһэн байгаа юм ха. Хётанннень мэхэлхэ гэжэ Летртэ аб адляар шабараар хуниие хээд. "нухэршни наһа барашаба" тээд, хүдөөлжэрхиһэн гэнэ. < Үхэһэн нухэрэйнгөө кольцо олоходоо хатаишье мүшхөөд; мүрдөед хаяһан хуниие олоодхибо. гущ
Заяагай хубууниие орДондо хатан дуудуулба. Ороод Петров үгэһэн бэшэгынь хатан дань барюулба-. Хатан бэшэгыень ун-шаад, ордон шадарайигаа буруу һаналтаниие ха алта да хаагаад, нэгэдэхи Петрые холын Сибирьһээ асаруулхаар уладаа эльгээбэ.
Хатаншье арсалтагүйгөөр буддын шажангые буряад уладай дунда тараажа боломоор гэжэ баталһан юм ха. Тэрэ саглаа хойшо эгээ туруушын шажан дэлгэОжэ, Заяа хамба гэжэ хүн буряад зоной элидэ гараһан юм ха.