Нічые

Гаспадыня — высокая, хваравіта-распухлая — стаяла пасярод хаты, упёршы рукі ў бокі, моўчкі глядзела на няпрошаных гасцей. Водбліскі агню прабягалі раз-пораз па яе дзябёлым насатым твары і рабілі яе вочы, ды і сам твар, ды і ўсю постаць пагрозліва-ўрачыстымі.

Дзіця раптам спалохалася, падхапілася, пабегла і схавалася за ложак, у цёмным кутку. Васкевіч ведаў, што гэта была Верчына ўнучка, якую Верчына дачка нагуляла ў горадзе, прывезла і кінула матцы. Цяпер Верка дабівалася на гэтае дзіця дапамогі ад сельсавета, але дабіцца не магла, бо яно было прапісана ў горадзе, у дачкі; дачка тую дапамогу атрымлівала і акуратна, як расказавала Верка ў магазіне, «прас...а».

— Пришли предложить тебе, Вероника Ивановна, отдать свой голос... — урачыста пачаў Панас Маркавіч, мацаючы Васкевіча за плячо і выштурхоўваючы трошкі наперад.

— На табе голас! — не менш урачыста адазвалася Верка, тыцнуўшы ледзь не ў нос Панасу Маркавічу вялізную дулю. — Голас даць?! А хто мне што дасць?! Паглядзі, сволач, на гэтыя дзіркі ў столі! Ты бачыш, як з іх вада свішча?! Паглядзі на гэтае дзіця біркулёзнае! Хто мне за яго заплоціць?! Ты бачыш, што шчотчык вадою вывернула, трэйці дзень вісіць, я ж сама яго не пастрою! Я ж да яго падступіцца баюся, што б вы так свету белага баяліся!

— Зробім, зробім, — вінавата сказаў Лобан.

— Які вы ўжо год робіце?! Толькі век чуеш «зробім!», «зробім!» — перадражніла Верка. — Смалы я вам дам, а не голас!

— Ну, ты знаешь, с этим не шути! — папярэдзіў Панас Маркавіч, як бы незнарок адступаючы трошкі назад да парога.

— Ідзі ты разам са сваім саюзам рэспублікоў к ... мацеры! — адрэзала жанчына і дэманстратыўна завярнулася да агітоўшчыкаў спіною.

Васкевіч не ведаў, куды яму дзецца ад сораму, ад жалю да гэтай Веркі, добрай, замучанай жыццём жанчыны, якая цяпер проста радая была, што вось прыйшоў час, і яна спатрэбілася, і яе ўпрошваюць, і яна можа хоць неяк некаму паказаць сваё гора... Каму? Хай гэтыя, чужыя, а ён, Васкевіч, свой, вясковы, — ён нашто сюды прыплёўся, удзельнічае ва ўсім гэтым?..

— Іванаўна, прагаласуйце, — папрасіў Лобан. — Усё зробім...

— Нет, не прагаласую!

— Что ж, пусть. Только потом не пожалей, — прыгразіў Панас Маркавіч, і яны пайшлі, але пайшлі марудна, чакаючы, што іх пазавуць. Ніхто не пазваў.

Пастаялі каля машыны.

— Давайце за яе кінем, — прапанаваў Лобан.

— Ну, нет! Всякая дрянь еще будет тут... Вярнуліся назад, упрошвалі, пагражалі, абяцалі; урэшце Верка, палічыўшы, відаць, што досыць, нацешылася, спагнала злосць, зусім добрым, нават жартаўлівым голасам папрасіла Васкевіча «крэмзануць дзе трэба, бо баба ж ўжо сляпая!» Ён «крэмзануў» — і Верка такім чынам прагаласавала за Саюз.

Васкевіч першы выскачыў з хаты, кінуў у будку «Масквіча» урну і, нібы вучань-двоечнік з нелюбімага ўрока, проста ўцёк дадому. Прыбег, заваліўся спаць і праспаў аж да абеду, калі матка ўжо вярнулася з участка. Яна была вясёлая, прывезла каўбасы, піва, зефіру.

— Цябе ж там шукаюць усе! Ідзі хоць глянь, колькі людзей, колькі ўсяго панавезлі ў магазін!..

Васкевіч выпіў пляшку піва і пасунуўся ў Двароўку. Знарок ледзь перастаўляў ногі, каб нікога не застаць. Ішоў і думаў пра Наташу, прасіў у думках, каб здагадалася і прыйшла сёння ўвечары ў бібліятэку. Яны б проста моўчкі пасядзелі б, ён бы курыў, яна б пазірала на яго...

У Двароўцы ля магазіна тоўпіліся людзі. Каля школы ўжо нікога не было. Васкевіч увайшоў у цёмны калідор, пачуў галасы ў «клубе» — відаць, яшчэ падлічвалі бюлетэні. Ён прыслухаўся.

— ...Тарасиха где? — чуўся голас Панаса Маркавіча.

— У больніцы, — адказваў нехта. — Там прагаласуе.

— А эта... как её... Адамиха?

— Чорт, праўда, забылі... Схадзіць?

— Ладно... Дай сюда бюллетень...

Васкевіч зразумеў, што і старая Адаміха зараз «аддасць» свой голас «абноўленаму саюзу». Яшчэ больш стала прыкра, гідка ад усяго гэтага. Ён ціхенька адчыніў дзверы ў бібліятэку, праслізнуў туды, і калі ўбачыў знаёмыя карэньчыкі кніг, удыхнуў знаёмы кніжны пах, калі сеў за сваю «кафедру», закурыў, убачыў крэсла, на якім Наташа сядзела, калі яны цалаваліся, — толькі тады на душу зноў лёг супакой... Хутчэй бы канчалі свае выбары, і зноў яго ніхто не чапаў бы, і ўсё пайшло б ціха-спакойна, як і раней!

Раптам піханулі з калідора дзверы ў бібліятэку, — ён аж уздрыгнуў — здалося, гэта тыя, «галасоўшчыкі», пачулі яго і ідуць зваць рабіць якую-небудзь трасцу. Не, увалілася цэлая кампанія: Пеця, Ручка, Люда (дзяўчынка, якая падказвала чорнаму «цыгану», якой картай хадзіць, якая спадабалася тады Васкевічу), яшчэ нейкая чарнявая, рослая, незнаёмая яму зусім дзяўчына, яўна не мясцовая...

— Антон, можна мы тут вып’ем? — папрасіў Пеця, ставячы долу вялікую сумку. — Няма дзе прыткнуцца, клуб заняты, а на вуліцы холадна.

— Ну, давайце, — паціснуў плячыма Васкевіч. — Толькі ціха.

Размясціліся ў дальнім кутку, накрылі газетаю часопісны столік. Васкёвіч замкнуў дзверы.

Рослую чарнявую звалі Ірэна, гэта была Пецева стрыечная сястра, прыехала з Гомеля. Яна аказалася вясёлай балбатухай, а пасля, калі Васкевіч выпіў і ўжо не саромеўся добра яе аглядаць, ён зразумеў, што яна — з тых гарадскіх дзяўчынак, якія з 13 гадоў пачынаюць туляцца з хлопчыкамі па пад’ездах і паддашшах, і што цяпер, — а цяпер ёй на выгляд было гадоў 20 — яна, як кажуць, «видала виды», дзеўка яшчэ тая, і адсюль яе раскаванасць. Але гэта было яшчэ лепш; яе прысутнасць надавала гэтай выпіўцы пэўны шарм. На Васкевіча дыхнула забытым ужо Мінскам, інстытутам, Ленаю...

Сімпатычная Люда амаль не піла, зноў сядзела ціхенькая, маўклівая, і зноў Васкевічу захацелася ўзяць яе за руку і весці з гэтага балота, у якім яна нібыта задыхаецца.

П’яны Ручка пасля першай чаркі палез да Васкевіча абдымацца:

— Дык ты, аказваецца, нармальны хлопец! Чаго ты раней з намі не выпіваў?

— А я вам што казаў? — умяшаўся Пеця.

— Я думаў, ён... — і Ручка змоўк і не стаў казаць, што ён думаў раней пра Васкевіча.

Пачалі расказваць, як галасавалі. Ручка, непахмелены, з самай раніцы сядзеў пад магазінам, чакаў, калі падвязуць піва. Сядзіць, а матка паўзе на сваіх кіёчках галасаваць. Ручка крычыць: «Мамо, кінь там і за мяне!» А яму ўстаць і прайсці да школы сто метраў. Ірэна расказвала так:

— Вместо того, чтобы самому пойти за больную мать бросить, так он ее просит!

— А што, ёй лягчэй, яна ж на двух вядушчых мастах! — смеючыся, казаў Ручка пра матчыныя кійкі.

Смяяўся Ручка, рады, што яму даюць увагу, смяяліся дзяўчаты, смяяўся Васкевіч — ад таго, што прыйшлі вось людзі, якіх ён першы ці другі раз у жыцці бачыць, і весела з імі, проста, і дзяўчаткі такія прыгожыя...

З «клуба», відаць, пачулі шум у бібліятэцы. Нехта тузануў за ручку дзвярэй. П’янаваты і смелы Васкевіч зрабіў усім знак, каб сядзелі як сядзелі, нікога не баяліся, прачыніў дзверы роўна настолькі, каб пралезці, і праціснуўся на калідор. Там стаяў Панас Маркавіч.

— Антон?! Почему вы не отдали голос? Вы же — секретарь комиссии!

Апусціўшы галаву, каб не глядзець былому завучу ў вочы, Васкевіч, аднак, прамовіў цвёрда:

— Панас Маркавіч, я галасаваць не буду.

— Почему? Хочешь, голосуй против Союза. Ведь я же знаю, что ты — против.

— Зразумейце, Панас Маркавіч, — я ні за, ні супраць. Я супраць галасавання ўвогуле, як працэсу... Гэта ж таксама маё права, згадзіцеся, — не галасаваць зусім.

— Нет... подожди!

Але Васкевіч павярнуўся, каб прашмыгнуць назад у бібліятэку; тады і Панас Маркавіч прытрымаў дзверы, не даў ім зачыніцца, і ўвайшоў следам. Увайшоў, убачыў вясёлую кампанію, нейкі час моўчкі і пільна аглядаў усё і ўсіх, быццам збіраючыся лепш запомніць, тады сказаў:

— Эва! — і выйшаў, ляснуўшы дзвярыма.

«Я падаю! Лячу ўніз, — думаў Васкевіч, ізноў падсядаючы да сваіх новых сяброў. Ён піў, стараўся жартаваць, смяяцца, а на душы шкрэбла: — Не галасаваў, уцёк, каб не хадзіць з урнаю па хатах, устроіў п’янку... Усё гэта дарам не мінецца!»