Страница 14 из 104
Яго заўсёды кранала, калi Галiна вось так прасiла прабачэння, ён губляўся, як юнак перад чужой жанчынай, i не ведаў, што адказваць.
- Нiчога, нiчога. Добра. Я не злуюся. Чаго не бывае ў жыццi. Я ведаю тваю недарэчную рэўнасць.
- Ты слаўны, разумны. Я люблю цябе.
- I я люблю цябе. - Ён пацалаваў яе мокрую, салёную шчаку, вочы, вусны.
Яна абвiла яго шыю гарачымi рукамi i ап'янiла знаёмай цеплынёй, пахам рэчкi, водарам лугу.
- Чакай, я раздзенуся.
Антон умiг скiнуў свой лёгкi касцюм i, кладучыся, пацалаваў жончыны каленi. У Галiны прыгожыя ногi, i ён любiў iх цалаваць...
Пасля такой нервовай успышкi, прымiрэння i блiзасцi Галiна засынала адразу i спала моцна.
Яраш у тую ноч не мог заснуць. Перад вачамi стаяла Зося. Якiя толькi думкi, уяўленнi не лезлi ў галаву.
Урэшце ён не вытрымаў: цiха падняўся i, захапiўшы касцюм, выйшаў на двор.
Ноч стаяла цiхая, бязросная i духмяная. Адспявалi ўжо салаўi. Не прачнулiся яшчэ раннiя птушкi. Было гадзiны дзве. Лес навокал здаваўся высачэзнай крапасной сцяной, якая абкружала гэты маленькi свет з адзiным домам, у верхнiм акне якога гарэла святло. З гэтай крэпасцi вялi ў прастор толькi адны вароты на луг: прасвет памiж дубамi i вольхамi, што раслi ўздоўж ручая. Але сёння i гэтыя вароты былi зачынены: над лугам неба цёмнае, яно злiлося з зямлёй, кустамi i дрэвамi. Адзiнокiя цьмяныя зоркi вiселi над лесам, як далёкiя сiгнальныя лiхтары вялiкага свету.
За старыцай "драў дранку" дзяркач. Жалобна крыкнула нейкая птушка, можа, трапiла ў зубы драпежнiку. Недзе далёка закугакала сава. Ярашу яе крык здаўся плачам дзiцяцi, якое заблудзiлася ў начным лесе. Ён таксама адчуў адзiноту i смутак. Захацелася да святла, да людзей - у вялiкi свет. Прымiрэнне з жонкай раней заўсёды прыносiла радасць i заспакаенне. Ад сённяшняга прымiрэння застаўся на душы непрыемны асадак. Яна робiць трагедыю з таго, што ён затрымаўся на нейкiя дзве-тры гадзiны. Смешна!.. Калi жыве яшчэ ў памяцi вялiкая трагедыя вайны... Калi трагiчны лёс асобных людзей, што пачаўся тады, прадаўжаецца сёння... Праз два-тры тыднi ён ускрые грудную клетку, дабярэцца да сэрца жанчыны, спакутаванай i мужнай. Па-сапраўднаму мужнай. Хто ведае, чым скончыцца гэтая аперацыя...
Яраш адышоў на колькi крокаў ад дома i ўбачыў у акне схiленую галаву Шыковiча. Кiрыла пiсаў.
Яраш падняў гнiлушку, што свяцiлася пад нагамi, i кiнуў у акно.
Шыковiч высунуўся i пагразiў кулаком, прашыпеў:
- Вар'ят. Спалохаў.
- Хадзем пагуляем.
- Доктар! Ты гуляеш у дзве гадзiны? Прагрэс! Iду. Да д'ябла фельетон! умiг спусцiўшыся з "куратнiка", як ён называў мансарду, на зямлю, Кiрыла гаварыў пра сваю працу: - Якi я фельетанiст! Я лiрык. Мне заўсёды не па сабе, калi я раблю чалавеку непрыемнасць, калi нават я i ўпэўнены, што чалавек гэты дрэнь. Адзiн стары дурань кiнуў старую жонку i сышоўся з маладой. Я гаварыў са старой. Крыклiвая, грубая баба. Але i маладая - дрэнь... Чакай. А ты не будзеш чытаць мне мараль, што карысна рана лажыцца i рана ўставаць? Не есцi мяса i не пiць гарэлкi?
- Не бойся. Ты прасiў мяне падрабязна расказаць табе пра падполле. Маю жаданне расказаць сёе-тое.
- Во-о! Гэта размова! Але што гэта цябе прарвала? То двух слоў не выцягнеш, то раптам сярод ночы...
- Толькi не перапыняй сваiмi дурацкiмi рэплiкамi.
- Усё. Маўчу як рыба.
РАСКАЗ АНТОНА ЯРАША
Павел пазванiў па тэлефоне. Гэта было ў суботу, у канцы жнiўня. Цi, можа, у пачатку верасня. Добра помню адно: мы толькi што прачыталi ў газеце, што нямецкiя войскi ўварвалiся ў Сталiнград. Праўда, нават хлуслiвы нацыяналiстычны лiсток не паведамляў наперад, як рабiў часта, што горад заняты "непераможнай армiяй фюрэра". Пiсалi, што iдуць жорсткiя баi. Але колькi гарадоў было занята перад гэтым! Помню, добра помню, што боль... той невыказны i неапiсаны боль, якi адчувалi мы, калi здаваўся наш горад, быў самы моцны. Як нi за адзiн горад. Цi таму, што гэта горад з такой гiсторыяй. Цi таму, што вораг на Волзе!.. Волга! Маленькiя стратэгi, мы ўсе ўскладвалi тады вялiкiя надзеi на шырокiя водныя рубяжы. Боль гэты вылiўся ў злосць. Не ведаю, што адчувалi другiя. У пажарную падбiралiся людзi надзейныя ў адносiнах да "новага парадку", амаль гэтак жа, як у палiцыю: усялякi зброд, крымiнальнiкi. Але помню, што "калегi мае" таксама ў той дзень былi чамусьцi злосныя. Мы сварылiся. Мацюкалiся так, што чырванелi сцены. Нi раней, нi пазней за ўсё сваё жыццё я нiдзе не чуў, каб людзi так мацюкалiся. Я не адставаў ад iншых. I мне нават цяпер агiдна ўспамiнаць тую сваю фальклорную красамоўнасць. З-за частых пажараў паламаўся графiк дзяжурства, i мы добрых гадзiны дзве высвятлялi, чыя ж чарга: хто недапрацаваў, а хто перапрацаваў у мiнулы тыдзень. Чамусьцi ў тую ноч нiхто не хацеў дзяжурыць. Начальнiк наш брандмайстар Хiндэль, "свой немец" (ён i да вайны працаваў у нашай пажарнай) затыкаў далонямi вушы i прасiў стомлена, жаласлiва:
"Маен гот! Маен го-от! Няма на вас Бога. Пасаромелiся б маiх сiвых валасоў". I раптам зрываўся i сам пачынаў крычаць i мацюкацца: "Сцiхнiце вы, дзiравыя шлангi! Мяшкi з пяском! Абгарэлыя панчохi! Каб на вас..."
Ён быў мяккi, слабахарактарны чалавек, i яго нiхто не баяўся. Баялiся "сапраўднага немца" Лотке, якi займаў пасаду механiка, але ўсюды сунуў свой нос, як i належала агенту гестапа. Каб ён з'явiўся, сварка адразу сцiхла б i дзяжурыў бы той, каму Хiндэль сказаў. Ён сказаў Гвоздзiку, быў у нас такi п'янчужка. Той кiваў на мяне, да яго далучылiся яшчэ двое-трое. Я паслаў iх... Другая частка маiх калег падтрымлiвала мяне. Хлопцы паважалi мяне за сiлу. На пажарах я часам працаваў за трох. Дзе сапраўды трэба было тушыць агонь. Помню - такiя дробязi запамiнаюцца - тэлефон не званiў, а слаба брынчаў, як бляшанка. Але Хiндэль уздрыгнуў. Ён баяўся гарадскога тэлефона. Смела, адразу ён браў слухаўку толькi аднаго апарата, якi званiў гучна i рэзка, - дзяжурны з вышкi паведамляў аб пажары. Хiндэль працягнуў руку i застыў, чакаючы, што званок сцiхне i яшчэ адна непрыемнасць мiне яго. Але тэлефон не сцiхаў. I брандмайстар мусiў падняць слухаўку.
"Каго? Кузьму Кляшча? - Хiндэль паглядзеў на мяне, аднак слухаўку не перадаў, ён заўсёды насцярожваўся, калi званiлi каму-небудзь з яго падначаленых, праяўляў празмерную пiльнасць. - А хто пытае? Павел Харытонавiч? А навошта вам Клешч? Хто ён вам? Друг, зямляк, сваяк? Адкуль вы звонiце? З управы?"
Я падышоў i бесцырымонна забраў з яго рук слухаўку. Тэлефон працаваў пагана, голас як з таго свету, але я пазнаў Паўла. Ён запрашаў на вечар да сябе. На iмянiны. Будзе што выпiць. З вёскi прывезлi самагонку. Я перапытаў:
"Колькi? Тры пляшкi? Усяго? На чацвярых? Ну, мне гэта - што сабаку муха".
Пажарнiкi заржалi. I тут я ўбачыў Лотке. Нiзкi, крываногi, як стары кавалерыст, у чорнай зашмальцаванай скураной тужурцы, у акулярах з нейкiмi зеленаватымi шкламi, ён стаяў на парозе i слухаў. Уважлiва слухаў. Я яшчэ раз пераканаўся, што ён ведае расейскую мову. Але за тры месяцы, як я ў пажарнай, ён нi разу не выдаў сябе. Слухаць слухае, быццам хоча ўнiкнуць у музыку чужых слоў. А потым усё перапытвае па-нямецку. Ён выдатна iграў сваю ролю. Гэтак жа, як i я. За год акупацыi я папоўнiў сваё веданне нямецкай мовы так, як не папоўнiў бы, каб скончыў яшчэ тры iнстытуты. Але ў гэтай кампанii я гаварыў дзесятак хадавых перакручаных слоў, не больш.
Гвоздзiк, вiдаць, спадзеючыся, што яго падтрымае Лотке, пачаў ныць:
"Ён самагонку будзе пiць, а я за яго дзяжур. Не буду!"
Лотке спытаў у Хiндэля: пра што спрачаюцца? Той растлумачыў не вельмi далiкатна, але з нямецкай дакладнасцю. Я нiяк не мог уцямiць тады iх узаемаадносiн. Ды i дагэтуль не разумею, няўжо Хiндэль не здагадваўся, хто такi Лотке, i не ведаў, што механiк гаворыць па-расейску не горш за яго, "фольксдойчэ"?
"Чыя чарга дзяжурыць?" - спытаў Лотке.
Хвiлiну назад Хiндэль схiляўся, што дзяжурыць павiнен Гвоздзiк. А тут раптам цвёрда сказаў: