Страница 8 из 96
— Бровар, — сказаў кіслы Тодар.
— І зямля вам патрэбна як гарантыйны фонд! Пад жыты і бульбу. Пакуль бровар не прыдбае сталых, заўсёдных пастаўшчыкоў сыравіны?
— Але, — трохі збянтэжана сказаў Тодар.
Алесь думаў. Браты з некаторай ніякавасцю глядзелі на яго.
— Зямля тая пустуе, — сказаў урэшце юнак. — Я думаю, што прывязу бацьку выгадную здзелку. Аб суме арэнды і тэрміне яе зложыце пагадненне з панам Юрыем. Браты ўздыхнулі з плёгкаю.
Але радавацца было ранавата. Алесь раптам сказаў:
— Як будучы гаспадар, я са свайго боку даб'юся ў бацькі, каб ва ўмову ўнеслі толькі адзін пункт.
— Які? — спытаў насцярожаны Тодар.
— Скажам, уся пустка ў арэнду на дзесяць год.
— Досыць, — сказаў Іван.
— Але дзве дзесяціны, ля самых кліноў Браніборскага, ідуць у арэнду без тэрміну і за самую мізэрную плату. Затое на гэтай плошчы размяшчаюцца ўсе сховішчы сыравіны для бровара.
Браты паглядзелі адзін на аднаго: а ці няма пасткі.
— А нашто такое? — спытаў Іван. — Гэта што, каб кожны момант скасаваць арэнду?
— Не, — сказаў Алесь. — Арэнда скасоўваецца толькі ў адным, загадзя абмеркаваным пункце… прабачце, пры парушэнні яго.
— Якая ўмова? — змрочна спытаў Іван.
— Прадукцыя бровара не ідзе на патрэбу наваколля.
— Ды мы ж і думалі… — прабасіў Іван.
Але Тодар перапыніў яго:
— Чакай, Іване. Чаму?
Па Алесевым твары ні аб чым нельга было здагадацца.
— Па-першае, таму, што спірытусавы гандаль, скажам з Рыгай, значна больш выгадны для вас, — сказаў ён. Адразу ёсць магчымасць паставіць справу на шырокую нагу… Вы забяспечыце вашу сваячку значна лепей.
— А калі мы не згодзімся? — спытаў Іван.
— Пашукайце ў другім месцы, — непарушна сказаў Алесь. — Толькі ад Магілёва і ледзь не да Гомеля самая ўрадлівая на ўсё Прыдняпроўе зямля. І адпаведна самая дарагая. Я ж, са свайго боку, абяцаю вам, што даб'юся таннай арэнды.
Таркайла Іван глядзеў на яго дапытліва:
— Няхай Рыга. Мы і самі так думалі. Выгадней. Але…
— Ды нашто гэта табе? — спытаў Іван. Ля хлопцавага рота падсохлі жарсткаватыя мускулы.
— Я не хачу, каб ваш бровар нішчыў набытак нашых людзей, — урэшце сказаў ён. — Не хачу, каб ён узбагачаў адных карчмароў.
— Ну, — сказаў Іван.
— Самі ведаеце, як нават дробны чыноўнік пасля працы ідзе за пяць вёрст ад горада, каб выпіць у карчме ля прыватнага бровара чарку ды вярнуцца абедаць. Бо гарэлка таннейшая. То што казаць пра селяніна.
Здзіўленыя ходам ягонай думкі, яны глядзелі на яго ўсё яшчэ непаразумела і насцярожана.
— Слухай, князь, — урэшце сказаў Іван. — Я табе ўсё яшчэ не веру. Не магу паверыць. І ведаеш чаму?
— Ну?
— Мне ўсё здаецца: пастку ты нам нейкую ладзіш. Бо якая ж табе тады выгада зямлю нам даваць у арэнду?
— Выгада? — спытаў Алесь. — А вось і выгада. Каму на гэты бровар бліжэй за ўсіх будзе ісці? Маім. Гэта прамысловасць. Занятак для рук і хлеб. І яшчэ… купленыя лішкі хлеба… І потым, жом[10] вы, пэўна, у Рыгу не павезяце, на чужое лукамор'е. Да мяне ж прыйдзеце, да нашых жа мужыкоў… Значыць гэта сытае быдла. Значыць, гэта гной і мужыцкі ўраджай сам-шэсць… Мяркую, досыць?
— Ты, князь, часам у шахматы не гуляеш? — спытаў Іван.
— Нават не люблю.
— А дарэмна.
Іван доўга думаў. Потым ляснуў далонню па стале.
— Згода! — сказаў ён. — Перадавай пану Юрыю… Адно не ведаю, да якога часу ты такі будзеш.
Маўчалі.
— Ану крупнічку! — сказаў Іван. — Піце, княжа. Продкі пілі — сто год жылі. Востры, салодкі без саладжавасці гэтай, празрысты. Слёзы божыя!
Выпілі.
— Тады паглядзі, князь. Паглядзі на сірату, якую ашчаслівіш, цвёрды хлеб дасі.
Ён выйшаў, гукнуў нешта Пятру, вярнуўся, сеў і наліў чаркі.
Крупнік сапраўды быў дзівосны. Алесь піў вельмі мала, але адчуваў, які ён духавіты і сапраўды мяккі.
— А вось і яна, — сказаў Іван. — Дачка траюраднага брата.
Перад Алесем стаяла дзяўчына. І адразу ўсе ягоныя ўяўленні разбурыліся. Тонкая і гнуткая ў таліі, шырокая ў клубах, высокая ў невялікіх грудзях. Ногі нібы непарушна неслі тулава, і ганарыста была закінута невялічкая галоўка.
Алесь ўзняў вочы і ўбачыў даўгаватую шыю, востры грэбень залацістых валасоў, а пад імі, пад невысокім лобам, доўгія вочы зеленаватага колеру. Халаднаватыя, занадта спакойныя і празрыстыя вочы. А носік быў трохі прыўзняты і востранькі.
— Вы клікалі мяне? — голас таксама халаднаваты, як струменьчык.
— Але. Пазнаёмцеся, — буркнуў Іван.
Зрабіла рэверанс, і малахітавая сукенка нібы заструменілася.
— Сабіна, — сказаў Тодар, — князь паабяцаў, што мы атрымаем у арэнду тую пустэчу.
— Я вам удзячна, князь. Мне прыемна, што вы тут.
Таркайлы глядзелi на яе з гонарам. Алесь — з нейкiм невыразным, змяшаным пачуццём захаплення i холаду.
— Я рад, што здолею зрабіць дзеля вас гэтую дробязь.
Саступаючы ёй дарогу за крэсла, ён трапіў у пляму снежнага святла з адзінага некаляровага акна. Загарэліся іскрыстыя каштанавыя валасы. Сабіна села ў крэсла і ўзняла на Алеся вочы. Усё такія самыя, халодныя і занадта спакойныя вочы. Вейкі раптам, зусім непрыкметна, здрыгануліся: убачыла. Пухлаватыя вусны варухнуліся трохі наперад.
— Я хацеў бы яшчэ сягоння вечарам пагаварыць з бацькам, — сказаў Алесь.
— Але я сапраўды рада, што вы тут, — з дзіцячай, трохі капрызнай ноткай у голасе сказала яна.
Алесь убачыў вочы. Цяпер у іх жыла цікаўнасць. Дзяўчына вывучала яго ці не занадта пільна.
— Я таксама. І цешуся тым, што цяпер, стаўшы зусім блізкімі суседзямі, мы будзем бачыцца.
Яна глядзела на яго, нібы запамінаючы. У гэтых вачах разам з холадам жыла нейкая дзіўная ўсмешка, нібы дзяўчына сама ведала, якое дваістае ўражанне яна робіць на людзей. І Алесь зразумеў гэта і адразу дараваў ёй унутраны холад; за розум. А яна зразумела, што ён разумее і даруе.
— Дзякуй вам, — усміхнулася яна. — Да сустрэчы, князь.
…Ён скакаў у Загоршчыну і ўсё абдумваў гэтае дзіўнае здарэнне.
Сабіне не трэба было глядзець так. Майка ніколі не глядзела так. Эх, ды ці не ўсё адно, як глядзела на яго Майка. Гэтага больш ніколі не будзе. Няма нават Майкі. Ёсць Міхаліна, дачка Яраслава Раўбіча, сястра Франса Раўбіча, дачка і сястра ворагаў.
Ён пусціў каня наўскач. Вакол сінелі перадвячэрнім святлом снягі. На раздарожжы, на шляху, які вёў у Раўбічы, ля вялізнага драўлянага распяцця Алесь яшчэ здалёк убачыў сілуэт маленькага конніка.
Сумненняў быць не магло. Юны Вацлаў Загорскі выязджаў на гасцінец з раўбіцкай павароткі.
— Хто вы такі, рыцар? — жартаўліва крыкнуў Алесь.
— Я не ведаю, хто вы, — выгукнуў Вацлаў. — Але бараніцеся.
Коні пайшлі побач.
— Ты адкуль гэта? — спытаў Алесь.
— Выганяў каня.
— Адзін?
— Бацька дазволіў.
— Так далёка?
Вацлаў зніякавеў.
— Я унь да той павароткі.
— Не трэба табе нават глядзець у той бок, — з горыччу сказаў Алесь. — Ведаеш, сталі ворагі. Ты не сумуй, мілы.
Яны моўчкі ехалі дадому. Стрэмя да стрэмя. Абодва думалі аб нечым сваім.
Алесь у думках развітваўся з Майкай, успамінаў ракеты за шклом альтанкі, дрэвы, адрыну, што палыхала сінімі і чорнымі палосамі.
Ён не ведаў, што брат зрабіў больш разумную справу, чым ён. Не ведаў, што ўсяго гадзіну назад Вацлаў, напрасткі прабіўшыся лесам да Раўбічаў, стаў ля агарожы і дачакаўся штодзённай прагулянкі Стася і Наталі. Не ведаў, што яны гадзіну прастаялі, раздзеленыя агарожай, і паціскалі адно аднаму рукі. Наталя плакала, а хлопцы моўчкі ўздыхалі.
— Як пашалелі, — сказаў Вацлаў.
— Дарослыя.
Зноў маўчанне.
— Не веру я, што Алесь дрэнны, — сказаў Стах.
— А Майка, думаеш, дрэнная?
Вавёрка страсае на іх цэлы блакітны снегапад, і Наталя забываецца на слёзы.
— Гэта проста іхняя дарослая дурасць, — кажа Вацлаў.
— Пра нас дык і не падумалі.
Калі надыходзіць час развітання, Наталя зноў пачынае плакаць.
10
Выжымкі бульбы або бурака.