Страница 76 из 82
Але мне асталося адно — маўчаць як рыба. Раскрыць тайну маскі — значыць, раззброіцца. Не, калі б мне ўдалося апусціць цябе да аднаго са мною ўзроўню, тады можна было б і раззброіцца. Але ўсё роўна баланс будзе не на маю карысць. Нават калі я сарву з цябе маску крывадушнасці, на табе іх тысяча, і адна за адною будуць паяўляцца ўсё новыя, а ў мяне маска адна, і пад ёю — толькі мой сапраўдны твар.
Наш дом, у якім я не быў ужо тыдзень, як губка, быў насычаны звыклаю будзённасцю, і сцены, і столь, і цыноўка на падлозе — усё здавалася непахісна трывалым; але таму, хто пазнаў маску, гэтая трываласць бачылася яшчэ адным забароненым плотам, таксама звыклым. I гэтаксама як існаванне перашкоды было найхутчэй умоўнае, чым рэальнае, маё існаванне без маскі стала няўлоўна-празрыстае; маска ж, ці той, яшчэ адзін свет, да якога я дакрануўся дзякуючы масцы, бачылася мне рэальнасцю. He толькі сцены нашага дома здаваліся мне такімі, але і ты таксама... Хоць не прайшло яшчэ і сутак, як я зведаў безнадзейнае пачуццё паражэння, якое можна параўнаць толькі са смерцю, але я ўжо адчуваў прагу твае рэальнасці, якая мяне паралізавала і якая адкрылася мне дзякуючы дотыку. Мяне ахапілі дрыжыкі. Калі крот не дакранаецца да якіх-небудзь прадметаў кончыкамі сваіх вусоў, ён пачынае нервавацца. Гэтак і я — мне трэба было што-небудзь чапаць рукамі... Гэтак адчувае сябе наркаман, у якога кончыўся наркотык, хоць добра разумее, што гэта наймацнейшы яд... Напэўна, я ўжо пачаў адчуваць сімптомы забароны.
Далей я не мог цярпець. Мне было ўсё роўна, я хацеў аднаго — найхутчэй прыплысці назад, на цвёрдую зямлю. Я лічыў, што гэта наш дом, а ён аказаўся часовым прытулкам, і падумаў нават, што якраз маска — не «часовы» твар, а сапраўдная цвёрдая зямля, якая вылечыла мяне ад марское хваробы. I я вырашыў пайсці адразу ж пасля вячэры, выдумаўшы, што нечакана ўспомніў пра эксперымент, перапынены ў час мае камандзіроўкі, які трэба кончыць як найхутчэй. Я сказаў, што гэты эксперымент нельга перапыняць і, можа, давядзецца заначаваць у інстытуце. I хоць такога раней ніколі не здаралася, ты зрабіла выгляд, што шкадуеш, і ніякага сумнення, ніякага незадавальнення не адбілася на тваім твары. I праўда, ці варта было прымаць блізка да сэрца нейкую прычыну, якую прыдумаў прывід без твару, каб пераначаваць не дома.
Не дайшоўшы да свайго сховішча, я, не маючы сілы болей чакаць, пазваніў табе.
— Ён... вярнуўся?
— Вярнуўся, але скора пайшоў. Сказаў, што работа...
— Добра, што ты падышла. Калі б ён, давялося б адразу кінуць трубку...
Я гаварыў з лёгкім сэрцам, быццам лагічна тлумачачы сваю бяздумнасць, але ты, крышку памаўчаўшы, сказала тонкім галаском:
— Шкада яго вельмі...
Гэтыя словы прасачыліся ў мяне і, як чысты спірт, імгненна разліліся па ўсім целе. Калі ўдумацца, гэта была першая твая думка пра «яго». Але цяпер мне было не да гэтага. Я ўтаплюся, калі мне цяпер жа не кінуць хоць што — ці бервяно, ці бочку з бляхі, каб я мог ухапіцца. Калі б існаваў «ён» на самай справе, наша патаемная сустрэча была б неразумнасцю. Ён мог вярнуцца ў любую хвіліну, па любой справе. I нават калі не вернецца, не выключана магчымасць, што пазвоніць па тэлефоне. Добра, каб днём, але як адгаворышся, што пайшоў з дому ў такі час? Я думаў, што табе прыйдзе ў галаву іменна гэтая думка і ты будзеш, ведама, у нерашучасці. Але ты адразу без вагання згадзілася.
Цікава, ты таксама, напэўна, не горай за мяне боўталася ў хвалях, выглядаючы, каб за што ўхапіцца? Ды не, проста ты такая бессаромная. Прытворшчыца, крывадушніца, нахабная, ветрагонка, распусніца, эратаманка, — скрыгочучы зубамі, я крыва ўсміхнуўся, бінт хаваў гэта, а потым дрыжыкі, што калацілі мяне, прыпынілі скрыгат і замарозілі ўсмешку.
Хто ж ты нарэшце? Хто ж ты, што прайшла цераз усё, не працівячыся, не баючыся, не ломячы перашкоды, якая спакусіла спакушальніка, прымусіла распусніка займацца самакатаваннем, ты, якую так і не зганьбавалі? I ты ж ні разу не спрабавала папытацца ў маскі пра імя, прозвішча, занятак... Нібыта ты яе распазнала... Так бляднеюць і свабода маскі, і яе алібі перад тваімі паводзінамі... Калі ёсць бог, няхай ён зробіць цябе паляўнічым на маскі... Ва ўсякім разе, ты мяне падстрэліла...
На сцежцы каля чорнага ходу нехта мяне гукнуў. Дачка адміністратара. Яна патрабавала ё-ё. Я траха не адказаў, але гэта прадаўжалася толькі імгненне, а потым, у страху закінуўшы галаву, я ледзь не ўцёк. Дамаўляўся ж з дзяўчынкаю не я, а маска. Ледзь стрымліваючыся, збянтэжаны, я жэстам растлумачыў, што не разумею, пра што ідзе гаворка, — адзінае, што мне аставалася. Трэба было паказаць дзяўчынцы, быццам я думаю, што яна проста абазналася.
Але дзяўчынка, не звяртаючы ніякае ўвагі на мой спектакль, паўтарыла сваё патрабаванне: ё-ё. Можа, яна думала прымітыўна, што, паколькі «маска» і «бінт» — браты, умова з адным пашыраецца і на другога? He, гэта заманлівае тлумачэнне было ўшчэнт разбіта яе словамі:
— He хвалюйцеся... Мы ж гуляем у сакрэты...
Няўжо яна з самага пачатку мяне раскусіла? Як жа гэта ёй удалося? Дзе я дапусціў памылку? Можа, яна праз шчыліну ў дзвярах бачыла, як я надзяваю маску?
Недаверліва круцячы галавою, дзяўчынка бясконца паўтарала, што не разумее, навошта я прыкідваюся. Напэўна, мая маска не можа ашукаць нават вачэй недаразвітай дзяўчынкі... Мабыць, наадварот, іменна таму, што дзяўчынка разумова адсталая, яна змагла ўбачыць мяне наскрозь. Гэтаксама як маёй масцы не ўдасца ашукаць сабаку. Інтуіцыя без расчлянення часта вастрэйшая за аналітычны пагляд дарослага чалавека. Але, безумоўна, у маскі, якая змагла ашукаць нават цябе, калі ты была зусім побач, не можа быць такога недахопу.
Не, значэнне гэтага вопыту не такое простае, як вышукванне алібі. Нечакана я ўбачыў бяздонную глыбіню гэтай «інтуіцыі без расчлянення» і не меў ужо сілы стрымаць дрыжыкі, якія ахапілі мяне. Тая самая інтуіцыя наводзіла на думку, што ўвесь мой вопыт, набыты за гэты год, можа рассыпацца ў прах ад аднаго ўдару... Ну падумай сама, хіба не сведчыць пра гэта тое, што дзяўчынку не ашукаў мой вонкавы выгляд — бінт, маска, і яна распазнала маю сутнасць? Значыць, яе можна было распазнаць. У вачах гэтага дзіцяці мой учынак, бясспрэчна, быў жартам.
I гарачыя парыванні маскі, і прыкрасць з-за п’явак раптам уявіліся мне бясконца нікчэмнымі, і трохвугольнік, які круціўся са скрыпам, як карусель, стаў паступова запавольваць ход...
Пакінуўшы дзяўчынку за дзвярыма, я вынес ёй ё-ё. Яна яшчэ раз ціхенька прашаптала: «Гуляем у сакрэты», — а потым, па-дзіцячы, не могучы схаваць усмешкі ў кутках рота, наматала на палец нітку і подскакам пабегла ўніз. Без ніякае прычыны вочы мае наліліся слязамі. Умыўшы твар, я сцёр мазь, намазаў клеем і надзеў маску, але чамусьці яна шчытна не прылегла да твару. Ат, усё роўна... Я быў спакойна-маркотны, як паверхня застылага возера пад воблачным небам, але ўвесь час паўтараў сабе, што павінен да канца паверыць дзіцячым вачам. У кожнага, хто сур’ёзна хоча мець зносіны з іншымі людзьмі, ёсць толькі адно выйсце — спярша вярнуцца да тае самае інтуіцыі...
У той вечар, вярнуўшыся пасля другога спаткання з табою, я нарэшце адважыўся пачаць гэтыя запіскі.
У самы трапяткі момант нашае блізкасці я гатовы быў садраць маску. Нясцерпна было бачыць, як ты, без ценю сумнення, дала спакусіць сябе маёй масцы, якую лёгка распазнала нават адміністратарава дачка. Дый я проста стаміўся. З сродку вярнуць цябе маска ператваралася ў схаваную кінакамеру, якая памагае пераканацца ў тваёй здрадзе. Я зрабіў маску, каб адрадзіць сябе, але варта было ёй паявіцца, як яна вырвалася з рук, то з асалодаю ўцякаючы ад мяне, то злуючыся за тое, што я стаю ў яе на дарозе. I толькі ты, апынуўшыся між намі, асталася некранутая. Што было б, калі я дазволіў падзеям разгортвацца гэтак і далей? «Я» пры любым зручным выпадку спрабаваў бы забіць маску, а «маска», астаючыся маскаю, усімі спосабамі стрымлівала б мяне ад помсты. Яна, напрыклад, адгаворвала б забіваць цябе.