Страница 75 из 82
Я хуценька паеў і раней, чым звычайна, выскачыў з дому. Паколькі я павінен быў зноў выступаць у ролі «самога сябе», які нібыта вярнуўся з тыднёвае камандзіроўкі, сёння пасля доўгага перапынку твар зноў забінтаваны. Выходзячы, я зірнуў на свой твар, які адлюстроўваўся ў акне, і збянтэжыўся. Такі жах! Я зусім па-новаму зразумеў адчуванне вызвалення, якое давала маска. А што, калі проста цяпер вярнуцца дамоў?.. Такая думка мяне самога падагнала... Гэта цябе ўразіць — адчуванні мінулае ночы, безумоўна, яшчэ жывыя ў тваім целе. Варта паспрабаваць. Але ці змагу я гэта вытрываць? — вось у чым пытанне. Упэўненасці, на жаль, не было. Адчуванні мінулае ночы асталіся і ў мяне. Я, мабыць, мучу цябе ў прыпадку раз’юшанасці ад таго, што ўсё выявілася. Ды як я ні пакутаваў, усё роўна хацелася на нейкі час зберагчы трохвугольнік. А нашу сустрэчу, калі я буду «самім сабою», давай адкладзём на той час, калі я сустрэнуся з працверазелым навакольным светам і супакоюся.
Але ці напраўду ён працверазіўся, гэты навакольны свет?
Вароты інстытута былі яшчэ зачыненыя. Калі я ўвайшоў у бакавыя дзверы, вартаўнік, з зубною шчоткаю ў роце, круцячы ў руках гаршчок з-пад кветак, так спалохаўся, што на імгненне анямеў. Ён паспешліва кінуўся ў вестыбюль, але я спыніў яго і папрасіў ключа. Звыклы пах хімікатаў быў мне як разношаныя чаравікі. Але бязлюдны будынак інстытута нагадваў прыстанак зданяў, у якім жыла толькі душа дрэва — пахі, гукі крокаў. Каб аднавіць адносіны з рэальнасцю, я перавярнуў шыльдачку са сваім імем тварам угору і хутка адзеўся ў белы халат. На грыфельнай дошцы быў запісаны ход эксперыменту, што праводзіў асістэнт групы С. Вынікі выдатныя. Вось усё, што прыйшло мне ў галаву, болей да гэтае думкі я не вяртаўся. Гэты чалавек, які распальваў саперніцтва і рэўнасць, быў апанаваны прагаю славы, стараўся абскакаць другіх, каб атрымаць замежную літаратуру, ламаў галаву над праблемаю кадраў, упадаў у істэрыку з-за фінансавання эксперыментаў і разам з тым старанна працаваў, знаходзячы ў гэтым сэнс жыцця, быў не я, а нехта другі, вельмі на мяне падобны. Мне ўявілася, што маё колішняе «я» роднае майму сапраўднаму «я» толькі ў той меры, у якой родны душы дрэва пах, гук крокаў. У тэхніцы існуюць свае адмысловыя законы тэхнікі, і які б ні быў твар, на іх гэта не паўплывае. Ці можна, напрыклад, сцвярджаць, што хімія і фізіка трацяць сэнс, калі ў сабе не падабраць чалавечых адносін усіх ступеняў, такіх як: адносіны вадзяных блох, медуз, паразітаў, свіней, шымпанзе, палявых мышэй. Ведама ж, не! Чалавечыя адносіны толькі прыдатак людское працы. Іначай не асталося б нічога іншага, як адразу адмовіцца ад паліятыўнага маскараду і налажыць рукі на сябе...
He, проста здаецца... Нікога няма, і таму надта завабліваюць пахі і гукі крокаў... Нікога гэта не патрывожыць; невялікая рана на скуры не будзе замінаць працаваць... Што б там ні казалі, тое, што я тут раблю, мае дачыненне толькі да мяне. Ці стану я празрысты, ці стану бязносы, ці стане мой твар падобны на мызу бегемота... Пакуль я магу працаваць з апаратураю, пакуль я магу мысліць, стрэлка майго компаса заўсёды будзе накіравана на гэтую праду.
Нечакана падумаў пра цябе. Існуе думка, што жанчыны накіроўваюць стрэлку свайго компаса на каханне. Цяжка паверыць, што гэта праўда, але, здаецца, жанчына сапраўды можа быць шчаслівая адным каханнем. Ну, а ты цяпер шчаслівая?.. Раптам мне захацелася паклікаць цябе сваім голасам і пачуць у адказ твой голас. Я зняў трубку і набраў нумар, але пасля другога гудка павесіў яе. Сэрца не было гатовае. Я ўсё яшчэ баяўся.
Тут сталі збірацца супрацоўнікі, і кожны вітаў мяне са спачуваннем, да якога прымешваўся нейкі страх — і да будынка, і да мяне нарэшце вярнуўся чалавечы дух. Залішне ўжо я нерваваўся. Нічога асабліва добрага не адбылося, але і нічога кепскага не здарылася. Калі б мне ўдалося ў інстытуце зрабіць сцяжынкаю да другіх людзей працу, а тое, чаго не стае, дапоўніць з дапамогаю маскі і прывыкнуць да такога двайнога жыцця, дык, аб’яднаўшы іх разам, я ператварыўся б у ідэальнага чалавека. Не, маска не проста заменнік сапраўднага твару — яна дае сапраўднаму твару фантастычныя прывілеі ў пераадоленні любога забароненага плота, адчыняе перад ім усе дзверы, і таму мне давядзецца весці жыццё не аднаго чалавека, a мноства людзей адначасна. Але ўсё роўна спачатку трэба прывыкнуць. Я прымяркоўваюся, залежна ад месца і часу, з лёгкім сэрцам мяняць адзенне. Гэтаксама як грамафонная пласцінка мае здольнасць адначасна даваць колькі хочаш гукаў.
Днём адбыўся невялікі інцыдэнт. У кутку ў лабараторыі сабраліся ў кружок некалькі чалавек, а я з абыякавым выглядам стаў падыходзіць да іх, і малады асістэнт, які стаяў у цэнтры, паспрабаваў нешта схаваць. Калі я папытаўся, выявілася, што і хаваць няма чаго: гэта быў зварот, у якім гаварылася пра тое, што трэба вырашыць пытанне пра эміграцыю карэйцаў. У дадатак, хоць я і не зрабіў яму заўвагі, ён пачаў шматслоўна прасіць прабачэння, а астатнія сарамліва лыпалі вачыма.
... Ці не таму ўжо, што чалавек, які страціў твар, не мае права паставіць свой подпіс на карысць карэйцаў? Ведама, у асістэнта не было благога намеру, — проста ён, напэўна, падмеціў, ад чаго я шалею, і ўстрымліваўся ад спачування. Калі б у людзей ніколі не было твару, наўрад ці магла б узнікнуць праблема расавых адрозненняў, няхай сабе гэта быў бы японец, ці карэец, ці рускі, ці італьянец, ці палінезіец. Усё-такі, чаму ж тады гэты малады чалавек, такі велікадушны, рабіў падобнае адрозненне паміж мною, чалавекам без твару, і карэйцамі, якія маюць іншы твар? Ці нельга дапусціць, што калі чалавек у працэсе эвалюцыі адышоў ад малпы, дык адбылося гэта не дзякуючы руцэ і прыладзе, як звычайна сцвярджаюць, а таму, што ён стаў вылучаць сябе па твары?
Тым не менш, не абураючыся, я папрасіў, каб мне таксама далі падпісаць. Усе, мабыць, з палёгкаю ўздыхнулі. Але нейкі непрыемны асадак усё роўна астаўся. Што прымусіла мяне рабіць тое, да чаго зусім не ляжала душа? Нябачная сцяна, якая называецца «тварам», заступала мне дарогу. Ці можна назваць гэта працверазелым светам?
Раптам я адчуў неадольную стому, і, прыдумаўшы зручную прычыну, раней, чым звычайна, пайшоў дамоў. Я яшчэ не мог сказаць, што да мяне вярнулася адчуванне, быццам у мяне сапраўдны твар, і наўрад ці можна было спадзявацца на вялікія перамены. Ва ўсякім выпадку, мой твар забінтаваны, і калі я не загавару, няма чаго непакоіцца, што маё хваляванне заўважаць, дый не я адзін буду хвалявацца. Мабыць, куды болей трэба трывожыцца пра тое, каб, гледзячы на тваё хваляванне, прыкідвацца, што не бачу яго. Я бясконца паўтараў сабе, што нават калі заўважу, што ты вельмі збянтэжылася, гэта не павінна ўзрушыць мяне, прымусіць страціць над сабою кантроль.
Але, сустрэўшы мяне пасля тыднёвае ростані, ты не паказала і ценю сораму — у тваіх паводзінах, у кожнай рысачцы твару, гэтаксама, як і тыдзень назад, таілася насмешка, і спачатку я нават атарапеў ад такой абыякавасці. Здавалася, быццам цябе прывезлі ў самалёце-рэфрыжэратары такую самую, якая ты была да майго ад’езду. Можа, маё існаванне так мала значыла табе, што ты не лічыла патрэбным траціць сілу на тое, каб берагчы свае тайны? Ці, можа, на самай справе ты была д’яблам у абліччы анёла, нахабная бессаромнасць складала сапраўдную тваю сутнасць? Урэшце я сярдзіта папрасіў цябе расказаць пра навіны за тыдзень мае адлучкі; ані не памяняўшыся ў твары, з наіўным выглядам поркаючыся з маім адзеннем, ты пачала балбатаць, быццам адзінокае дзіця, што забаўляецца з кубікамі, пра дамашнія справы, якія цябе трывожылі: пра тое, што суседзі, парушаючы інструкцыі архітэктурных органаў, пачалі рабіць прыбудоўку да свайго дома, і ў іх з уладамі пачалася пісьмовая бітва, а ў іх дзіцяці — бяссонніца з-за сабачага брэху, што голле дрэваў у дварэ надта звешваецца на вуліцу, што, можа, варта зачыняць акно, калі мы ўключаем тэлевізар, што пральная машына прыкра вурчыць і ці не купіць новую. Няўжо гэта той самы чалавек, які ў мінулую ноч шчодра, быццам фантан, перапаўняў мяне пачуццём, няўжо перада мною сталая, сапраўдная жанчына?.. He верыцца... Я так адчайна змагаюся з раздваеннем паміж тварам і маскаю, якое пачалося ўжо пасля таго, як я быў у поўным узбраенні, а ты спакойна вытрывала раздваенне, якое было табе зусім нечаканае, і ў цябе не асталося і ценю раскаяння... У чым жа справа? Гэта так несправядліва! А калі сказаць табе, што я ўсё ведаю, га?.. Калі б у мяне быў з сабою той гузік, цяпер бы я моўчкі падсунуў яго табе пад нос.