Страница 62 из 82
Не, як бы падрабязна ні стараўся я расказаць пра ўсё, гэта нічога не дасць. I не трэба, ды, найперш, і немагчыма. Наадварот, ці не здасца дзівам, калі я ўсімі праўдамі і няпраўдамі ператвару ў звязны тэкст свае абрывачныя мары, падобныя да нядбайных радкоў на грыфельнай дошцы, з якое сцёрта напісанае і зноў напісана па сцёртым невядома калі, невядома ў якім парадку, — можа, нават лепей параўнаць гэтыя радкі з крамзолямі ў грамадскай прыбіральні? Я хачу выбраць толькі дзве-тры сцэны, абмежаваўшыся самым неабходным, каб ты зразумела, які ўдар мне быў ад гэтай фантазіі.
Першая — гэта жаласная сцэна пасля таго, як я пачуў твой голас, падобны на шэпт. Я імгненна ўсунуў нагу ў шчыліну між вушаком і апасліва прачыненымі дзвярыма, з сілаю рвануў іх і прыставіў пісталет да твайго твару, напалоханага, быццам ты раптам захліпнулася ад ветру. Уяві сабе маю збянтэжанасць. Hi грама сімпатыі. Мяне часта раздражняў твой спакой — гэта праўда, але ўсё роўна не было ніякай патрэбы выстаўляцца бандытам з кінафільма. Калі ўжо я спакушальнік, дык няўжо не мог прыдумаць якога-небудзь ходу, што найболей падыходзіў бы спакушальніку? Урэшце, падыходзіла любая хлусня, бо ўсё гэта адбывалася ў маёй фантазіі, ну, напрыклад, што я аднакашнік твайго мужа і зайшоў па даўняй дружбе — хацелася паказацца іменна гэтак. Увогуле, ніякага спакусніка з мяне не выйшла. Ці не быў я помснікам? А можа, у маёй масцы з самага пачатку была схавана прага помсты? Напраўду, я адчуваў нянавісць, быў настроены агрэсіўна, выяўлялася, натуральна, і пачуццё помсты — і ўсё гэта было накіравана супраць пераканання людзей, якія імкнуліся адабраць у мяне разам з тварам і грамадзянскія правы. А ў адносінах да цябе?.. He ведаю... Думаю, гэтага не павінна было быць, але не ведаю... Шаленства, што ахапіла мяне, зусім паралізавала розум, адабрала здольнасць разважаць.
Гэта была рэўнасць. Нешта падобнае да рэўнасці, заснаванай на фантазіі, я ўжо зведваў шмат разоў, але цяпер было іншае. Вострыя пажадлівыя дрыжыкі, якім не адразу прыдумаеш назву. Не, мабыць, правільней сказаць «перыстальтыка». Абручы болю праз роўныя прамежкі часу адзін за адным падымаліся ад ног да галавы. Ты найлепей зразумееш, што гэта такое, калі ўявіш рух лапак сараканожкі. Я напраўду лічу, што рэўнасць— гэта жывёльнае пачуццё, якое можа лёгка штурхнуць нават на забойства. Ёсць два погляды на рэўнасць: што яна з’яўляецца спараджэннем культуры і што яна з’яўляецца першабытным інстынктам, якім валодаюць і дзікія жывёлы. Мяркуючы па тым, што здарылася тады са мною, правільнае, думаецца, другое.
Але да чаго ж нарэшце павінен быў я гэтак раўнаваць? Прычына зноў такая недарэчная, што я проста не адважваюся пра яе пісаць. Я раўнаваў да маскі, да таго, што яна будзе чапаць рукамі тваё цела... Да таго, што ты рашуча не адкінеш гэтай рукі. Не будзеш супраціўляцца да канца, нават з рызыкаю для жыцця. Вось што выклікала маю рэўнасць, і кроў стукала ў скроні, і перад вачыма плылі кругі. Смешная гісторыя, калі падумаць. Бо ўсе твае дзеянні існавалі пакуль толькі ў маёй фантазіі, былі выдумкаю самой маскі, — значыць, я сам стварыў прычыну для рэўнасці і сам раўную да выніку.
Калі я так добра разумеў усё, дык павінен быў неадкладна спыніць фантазіі ці загадаць масцы пачаць усё нанава, але... Чамусьці я не рабіў гэтага. I не толькі не рабіў, але, нібыта сумуючы па рэўнасці, наадварот, можна сказаць, нацкоўваў, падбухторваў маску. Не, тут быў, мусіць, не сум, а тая самая помста. Я трапіў у нейкае заганнае кола — увесь час падліваў масла ў агонь: пакуты рэўнасці прымушалі мяне штурхаць маску на гвалт, а гвалт яшчэ больш распальваў рэўнасць. А калі гэтак, дык і тая самая першая сцэна была маім асабістым, прыхаваным жаданнем. Значыць, існуюць, відаць, праблемы, якім я павінен смела паглядзець проста ў вочы, не звальваючы ўсё толькі на маску. Добра, ну а што, калі... Дапушчэнне не асабліва прыемнае, але... Калі я яшчэ да таго, як страціў твар... Яшчэ з таго часу, як жыў сямейным жыццём, як усе людзі... Сам употайкі вырошчваў парасткі рэўнасці, раўнаваў цябе? Можа быць. Сумнае адкрыццё. Толькі я позна спахапіўся...
Занадта позна. Маска, якая павінна была стаць пасрэднікам між намі, аказалася бессаромным тыпам. Ведама, нічога не змянілася б, калі б яна была ласкавым спакуснікам. Наадварот, паявілася б нават магчымасць пакутаваць ад злаякаснай рэўнасці, якая не мае выйсця. I ў выніку адна з многіх сцэн гвалту, вельмі падобных між сабою.
Твой страх выліўся ў мяне ў пажадлівыя канвульсіі, чаго я і сам не чакаў. He, даволі... Хай сабе гэта спектакль, створаны дзеля пратэсту супраць штодзённасці, але тое, што здарылася, выходзіць за межы дапушчальнага. Калі ўсё гэта сон, дык хацелася б, каб ён быў убраны ў прыгожыя строі алегорый, а тут фантазіі, якім не стае палёту, фантазіі, падобныя на нявыдуманае апавяданне. Даволі банальнасцяў!
Апошняя сцэна. Якая б банальная яна ні была, я не збіраюся прыкідвацца, што нічога не здарылася. Справа ў тым, што сцэна была не проста банальная, але і сваёй агіднасцю магла служыць апагеем, і адначасна яна стала пераломным момантам, які акрэсліў мае далейшыя ўчынкі. Наставіўшы на цябе пісталет, я пачаў вырываць у цябе прызнанне: «Ты тут без мяне займалася ананізмам, га? Не ўтойвай, нічога не выйдзе. Ведаю, што займалася». З незвычайнаю напорыстасцю, паволі, але неадступна я гнаўся за табою. Няма ўжо сілы трываць. Прыйшла пара пакласці канец гэтым брудным, дзікім думкам. Як прымусіць цябе паплаціцца? Самы лепшы, адзіны спосаб — я быў цвёрда перакананы — сарваць маску ў той самы момант, калі ты разявіш рот, каб мне адказаць.
Але хто павінен паплаціцца? Маска? Я? Ці, можа, ты?.. Пра гэта, напэўна, я добра не падумаў. Ведама, не падумаў. Але я хацеў, каб паплаціўся не хто-небудзь з нас, а само паняцце «твар», якое загнала мяне ў такое становішча.
Я пачаў адчуваць невыносную спустошанасць ад таго, што паміж мною і маскаю ўтварылася такая бездань. Можа, я ўжо прадчуваў насоўванне катастрофы? Хоць маска, як відаць з самой гэтай назвы, была толькі фальшывым тварам і ніяк не павінна была ўплываць на маю асобу, але варта было ёй паявіцца перад тваімі вачыма, як яна адлятала так далёка, што да яе ўжо нельга было дацягнуцца рукою, і, зусім разгубіўшыся, я праводзіў яе бездапаможным паглядам. Так, насуперак маім планам, якія спарадзілі маску, я мусіў быў прызнаць перамогу твару. Каб я зліўся ў адну асобу, трэба было, сарваўшы маску, спыніць саму камедыю масак.
Між іншым, як і трэба было чакаць, маска таксама не асабліва ўпарцілася. Як толькі яна пераканалася ў маёй рашучасці, адразу з горкаю ўсмешкаю падціснула хвост і спыніла свае фантазіі. Я таксама перастаў ёй дакучаць. Колькі б ні настройваў сябе супраць фантазій, я не збіраўся адмовіцца ад сваіх заўтрашніх планаў, і, значыць, мы з маскаю былі саўдзельнікамі злачынства, вобразна кажучы, абое рабое... Не, было б няправільна называць нас саўдзельнікамі. Не трэба апускацца да такога самазнішчэння. Ва ўсякім выпадку, у заўтрашнія планы не ўваходзіла пагражаць пісталетам. Сексуальныя матывы былі, ведама, але яны проста не маглі мець нічога агульнага з тою бессаромнасцю. Здацца распуснікам выпадковай, абстрактнай спадарожніцы ў электрычцы — яшчэ хай сабе, але стаць такім перад роднаю жонкаю — каму гэтага захочацца?
Калі я апошні раз ішоў паўз дом і праз плот зазірнуў у акно ў гасцёўню, дык убачыў многа бінту, які стужкамі звісаў са столі, быццам белая марская капуста. Чакаючы, што я паслязаўтра вярнуся з камандзіроўкі, ты вымыла стары бінт, якім я абмотваў твар. У тую хвіліну мне здалося, што сэрца прарвала дыяфрагму і правалілася ўніз. Я ўсё яшчэ любіў цябе. Можа, паводзіў сябе не гэтак, як трэба, але любіў, як і некалі. I самае трагічнае тое, што сцвердзіць сваю любоў я мог толькі такім спосабам. Нібыта дзіця, якога не пусцілі на экскурсію, — яму астаецца толькі раўнаваць да гістарычных мясцін і да рэшткаў старажытнасці.
ПАСТСКРЫПТУМ НА АСОБНЫХ ЛІСТАХ, УКЛАДЗЕНЫХ У СШЫТАК. Можа, табе здасца сумным, але я хачу яшчэ раз паспрабаваць разабрацца ў бессаромных фантазіях маскі. Бачыш, калі я гляджу на тыя падзеі сённяшнімі вачыма, дык адчуваю, што ва ўсіх маніпуляцыях вакол фантазіі таіўся пэўны сэнс, які не ўдавалася мне ўлавіць, кажучы моваю дэтэктыва — ключ, які даў бы магчымасць паказаць злачынца, ці адзнака таго, што інцыдэнт вычарпаны, — усё трымалася ў іх.