Страница 61 из 82
ПАСТСКРЫПТУМ. Не, гэтай частцы маіх запісак не стае адкрытасці. І адкрытасці, і сумленнасці. Ці не паўплывала тое, што мне сорамна перад табою? З самага пачатку лепей бы я не чапаў гэтага. Калі б намякнуў я проста на эфектыўнасць маскі, мне не давялося б траціць дзесяць — дваццаць радкоў на падобныя эратычныя прызнанні. Таму я і сказаў, што не стае сумленнасці. Я не толькі не мог расказаць пра свае сапраўдныя намеры, але і непазбежна сутыкнуўся з гаркотаю неразумення, бо напалавіну ашукаў цябе.
У мяне няма намеру ператвараць сумленнасць у прадмет гандлю. Але калі ўжо я зачапіў гэта, што непазбежна павінен быў зачапіць, дык пастараюся, нічога не ўтойваючы, раскрыць сапраўдны свой намер. З пункта погляду ўсталяванай маралі гэта быў звычайны бессаромны ўчынак, у якім варта пакаяцца. Але калі лічыць яго дзеяннем, учыненым маскаю, дык, я думаю, ён можа паслужыць ключом да разумення маіх далейшых учынкаў. Шчыра кажучы, у тыя хвіліны я пачаў адчуваць юрлівасць. Тое, што адбылося, можа, яшчэ і нельга было назваць распустаю, але, ва ўсякім выпадку, гэта быў акт духоўнай мастурбацыі. Ну, а ці здраджваў я табе? Не, мне не хацелася б ужываць слова «здрада». Калі ўжо быць шчырым, дык я бясконца здраджваю табе з таго часу, як мой твар зрабіўся гнездзішчам п’явак. Апрача таго, я баяўся, што ты пачуеш агіду і не захочаш далей чытаць. Вось таму я не закранаў гэтага, але сама мала семдзесят працэнтаў маіх думак займаюць сексуальныя хімеры. У маіх учынках яны не выяўляліся, але патэнцыяльна я, па сутнасці, быў сексуальным маньякам.
Часта кажуць, што секс і смерць непарыўна звязаны між сабою, але праўдзівы сэнс гэтых слоў я зразумеў іменна тады. Да гэтага я даваў ім толькі павярхоўнае тлумачэнне ў тым сэнсе, што завяршэнне полавага акта даводзіць да такога забыцця, што можа нават выклікаць думку пра смерць. Але варта было мне страціць твар і ператварыцца ў жывога пахаванага, як я ўпершыню ўбачыў у іх зусім рэальны сэнс. Таксама як дрэвы канчаюць пладаносіць да прыходу зімы, як трысцё дае насенне, перад тым як засохнуць, секс не што іншае, як барацьба чалавека са смерцю. Таму ці не будзе правільна сказаць, што эратычная ўзбуджанасць, якая не мае пэўнага аб’екта, — гэта прага чалавечага адраджэння, якую зазнае кожная асоба, што стаіць на парозе смерці. Доказ — усе салдаты схільныя да эратызму. Калі сярод жыхароў горада расце колькасць эратаманаў, дык гэты горад, a можа, і ўся краіна цалкам павінны быць гатовыя да мноства смерцяў. Калі чалавек забываецца пра смерць, полавая цяга ўпершыню ператвараецца ў каханне, накіраванае на пэўны аб’ект, і тады забяспечана трывалае ўзнаўленне роду чалавечага.
Паводзіны маскі ў электрычцы тлумачыліся тым, што і я і жанчына былі вельмі адзінокія, але, зыходзячы з мае класіфікацыі, маска, відаць, перажывала пераходную стадыю ад эратызму да кахання — стан эратычнага кахання. Хоць маска яшчэ не ажыла канчаткова, але, ва ўсякім выпадку, яна пачала жыць. У гэтых умовах дзе ўжо ёй было здрадзіць табе — у яе і магчымасці на здраду не было. Паводле праграмы, што я выпрацаваў, маска магла зажыць поўным жыццём толькі пасля сустрэчы з табою.
Вывад з гэтага дадатку можна, відаць, зрабіць такі. Дзякуючы масцы, мне ўдалося пазбегнуць найвялікшай узбуджанасці, якую перажываюць сексуальныя маньякі, але я, як і дагэтуль, аставаўся напалову эратаманам; аднак не эратызм прывёў мяне да цябе. Я нават веру, што ён паслужыў стымулам для вызвалення. I дзеля гэтага я павінен быў любым спосабам прымусіць цябе палюбіць маю маску.
«Гаворка ідзе пра выхаванне маскі, і сама лепей прымусіць яе адчуць усё на сабе», — думаў я, калі мачыўся ў вакзальным туалеце. Я вырашыў абмінаць шумныя гандлёвыя вуліцы і ісці завулкамі. Мне не хацелася неспадзявана сустрэць цябе каля рыбнага магазіна. Я яшчэ не быў упэўнены, што змагу перанесці нечаканасць, дый, апрача таго, хацелася, каб першая сустрэча між табою і маскаю адбылася паводле плана, які склаў я на самым пачатку. У мяне было адчуванне, быццам сеў я на мель. Без ніякай прычыны ногі сталі заплятацца, і я ледзь не спатыкнуўся на роўным месцы. Дыхаючы ротам, як сабака, каб астудзіць гарачае паветра, што сабралася пад маскаю і апякала твар, я паўтараў і паўтараў, нібы закляцце: «Разумееш, я ж тут першы раз. I тое, што я бачу, і тое, што чую, — усё мне новае. I дамы, якія трапяцца потым мне на вочы, і людзі, з якімі я, можа, сустрэнуся, — усіх я іх убачу ўпершыню. Калі ж нешта і супадзе з маімі ўспамінамі, дык гэта будзе ці памылка, ці выпадковасць, ці прывід, які з’явіўся ў сне. Дый гэтая зламаная накрыўка ў люку. I напалову афарбаваны сігнальны паліцэйскі ліхтар. I гэты вугал, дзе круглы год стаіць брудная вада з перапоўненай сцёкавай канавы. I велізарныя вязы, якія тырчаць уздоўж вуліцы. Потым... Потым...»
Потым, быццам выплёўваючы пясчынкі з рота, я пастараўся выгнаць адно за адным з памяці колеры і вобразы, але нешта ўсё роўна асталося, і я не мог ад гэтага збавіцца. Гэта была ты. Я набраўся смеласці і сказаў масцы: «Ты зусім чужая. Заўтрашняя сустрэча будзе самая першая сустрэча з ёю, ты ніколі яе не бачыла, не чула пра яе. А свае ўражанні — выкінь іх найхутчэй куды-небудзь!» Калі навакольны пейзаж расплываўся і выветрываўся з памяці, твой вобраз, толькі ён, наадварот, усплываў усё выразней, і я не меў сілы працівіцца гэтаму.
Урэшце я — і маска, безумоўна, таксама, — паставіўшы ў цэнтр твой вобраз, быццам матылёк, якога вабіць святло, ледзь не дакранаючыся да нашага дома, стаў прагна кружыцца па няправільным чатырохвугольніку.
Суседкі з кашолкамі ў руках, размінаючыся са мною, не звярталі на мяне ніякай увагі — нейкі незнаёмы; дзеці — дзеці, яны, забыўшыся на ўсё, гулялі, стараючыся не ўпусціць кароткіх хвілін, што засталіся да вячэры. Увогуле, не было чаго трывожыцца, што мяне пазнаюць. Калі я пяты ці шосты раз падышоў да дома, ужо загарэліся вулічныя ліхтары, пачало хутка змяркацца. Я стаў прыглядацца, замарудзіўшы хаду настолькі, каб не выклікаць падазрэнняў, і дазнаўся, што ты дома: з нябачнага акна падала ў двор мяккае святло. Святло з гасцёўні. Няўжо і адной сабе ты акуратна ставіш усё на стол?
Я раптам адчуў нешта падобнае на рэўнасць да гэтага святла з гасцёўні. I не да нечага канкрэтнага — быццам там нейкі госць і ён захапіў маё месца. Я, здавалася, раўнаваў да самога факта, што там звычайная нязменная гасцёўня і з надыходам цемры ў ёй запалена лямпа. Цяпер я, чакаючы вячэры, чытаў бы пад гэтым святлом вячэрні выпуск газеты, а замест гэтага, схаваўшы свой твар пад маскаю, мушу туляцца пад акном. Гэта так несправядліва, так цяжка вытрываць гэта. Спакойнае святло з гасцёўні, ані не пацямнелае ад таго, што мяне там няма... Гэтаксама, напэўна, як і ты...
I маска, якая дагэтуль цешыла мяне і на якую я так спадзяваўся, здалася мне ненадзейнаю, пабляклаю. I задуманы мною грандыёзны спектакль, у якім я, надзеўшы маску, павінен быў з бляскам выканаць ролю другога чалавека, аказаўся напраўду толькі спектаклем, бляклым і слабым перад няўмольнаю штодзённасцю: змяркаецца, выключальнік павернуты — і святло залівае гасцёўню. У тое імгненне, калі маска сустрэнецца з тваёю ўсмешкаю, яна адразу растане, быццам увесну снег.
Каб збавіцца ад адчування паражэння, я вырашыў дазволіць масцы пафантазіраваць. Мары, яшчэ не сфарміраваныя, як і сама маска, а можа, і не мары, а проста хімеры пра штодзённасць, якая вылезла з свае шкарлупіны, — пра гэта я прамаўчу. I, заплюшчыўшы на ўсё вочы, я зноў стаў з дзелавітым выглядам кружыцца па няправільным чатырохвугольніку, што агінае дом.
Але фантазіі не падбадзёрылі маску, наадварот, яны толькі паказалі, якая неадольная і каварная бездань між мною і ёю.
Вызваліўшыся ад путаў, маска найперш без сораму пакіруецца да нашага дома. I я апынуся ў ролі зводніка. Варотцы з адарванаю завесаю. Сцежка, высыпаная жвірам, забітая гразёю і таму ціхая. Уваходныя дзверы ў лішаях аблупленай фарбы. Збуцвелы вадасцёкавы жолаб валяецца каля ганка... А які табе клопат, гэта чужы дом! Націснуўшы кнопку званка і адступіўшыся на крок, каб супакоіць дыханне, я буду прыслухоўвацца да таго, што ты робіш. Хада набліжаецца, запальваецца святло над ганкам, чуваць твой голас: «Хто там?»