Страница 59 из 82
На гэты раз я вырашыў выйсці з дому цераз парадны ход. Мне ўжо не трэба асабліва хавацца ад чужых позіркаў, бо я «малодшы брат», а калі пашанцуе сустрэцца з дзеўчанём, можна будзе папытацца ў яго, у якім магазіне прадаюць ё-ё. Я ўяўлення не меў, дзе прадаюцца такія цацкі. Пасля таго як памерла наша першае дзіця, а потым у цябе быў выкідыш, я зусім адышоў ад дзіцячага свету, можа, знарок абыходзіў яго. Але, на жаль, ні з дзеўчанём, ні з адміністратарам я не сустрэўся.
Ніякай асаблівай мэты ў мяне не было, і таму я пачаў шукаць ё-ё. Зусім не ведаючы ніякага спецыяльнага магазіна, я найперш стаў зазіраць у цацачныя секцыі універмагаў. Можа, з-за таго, што гэта была нядаўняя мода, у кожнай секцыі абавязкова стаяла вітрына з ё-ё, якую з усіх бакоў, нібыта мухі, аблеплівалі дзеці. Змешвацца з натоўпам у такім месцы, напэўна, не трэба было з пункту погляду псіхагігіены, і я завагаўся. Але ўрэшце я павінен быў раз і назаўсёды кінуць гэтую няўтульную «гульню ў сакрэты» і, адважыўшыся, стаў праціскацца скрозь гэтае мушынае царства. Але ё-ё такой формы, як я хацеў, не пападалася. Ё-ё, з якім гуляла дзеўчаня, і формаю і колерам не быў падобны на тыя, што прадавалі ва універмагах. Узяць, да прыкладу, ласункі — мне яны болей па душы з таннае крамкі. Выйшаўшы з універмага, я болей за гадзіну блукаў па горадзе, і раптам у завулку насупраць вакзала натрапіў на маленькі цацачны магазін.
Як і трэба было чакаць, ён ані не быў падобны на цацачныя секцыі універмагаў. Магазін не гандляваў дзешавізнаю, як крамка танных ласункаў, але ў ім былі не толькі дарагія рэчы. Ён быў разлічаны, напэўна, на дзяцей старэйшых, якія на падораныя грошы купляюць самі цацкі, што ім падабаюцца, — у ім панавала атмасфера прастадушнага грэху, ахутанага таямніцаю. Правільней, у ім бессаромна спекулявалі на псіхалогіі дзіцяці, якое ахватней купляла падфарбаваную ваду ў трохвугольным пакеце, чым сок з садавіны ў пляшцы. Як я і думаў, патрэбны мне ё-ё там быў таксама. Трымаючы ў руках раздзелены на дзве палавіны шар з сінтэтычнае смалы, я з гаркотаю ўсміхнуўся, нечакана падумаўшы пра яго стваральніка, які здолеў выдатна выказаць сутнасць магазінчыка ў завулку. Усё было зроблена надзвычай тонка. Прастата формы і крыклівая расфарбоўка. Калі б ён быў бязлітасны да свайго густу, такога б ён ні за што не прыдумаў. Дый гэта было не проста безгустоўшчына, a найхутчэй, свядомае дзеянне на свой густ да самае мяжы — усё роўна што ў ачмурэнні растоптваць свой густ абцасам, стросшы яго на зямлю, як кузурку. Жорстка, праўда? Што ж, існуюць, натуральна, і жорсткія акалічнасці. Але калі ён выбраў гэты шлях па добрай волі, дык ці не было гэта прадыктавана помслівасцю, адчуваннем свабоды, быццам зняў адзежу і астаўся голы? Бо гэта была не свабода дзейнічаць паводле свайго густу, а свабода ўцячы ад свайго густу...
Напраўду, адмаўляць няма чаго, такое ўражанне тлумачыцца і тым, што са мною здарылася. Я павінен ісці наперад, крок за крокам растоптваючы свой густ, калі хачу стварыць чужое сэрца, якое падыходзіла б чужому твару. Ды гэта аказалася не такою цяжкаю справаю, як я думаў. I, быццам маска валодала здольнасцю клікаць восень, маё стомленае сэрца ператварылася ў сухі ліст, гатовы вось-вось упасці — варта толькі лёгенька страсянуць галінку. Я не асабліва сентыментальны, але здзівіўся, што не пачуў нават такога болю, як пашчыпванне вачэй мятаю ці камарыны ўкус. Сваё «я», мабыць, зусім не такое, якім яно ўяўляецца.
Але якое ж нарэшце сэрца збіраюся я намаляваць на гэтым старым, выцвілым палатне? Ведама, не дзіцячае сэрца і не сваё. Сэрца маіх заўтрашніх планаў... Хоць я і не мог пазначыць яго тэрмінам, які можна знайсці ў слоўніку, ну, напрыклад, ё-ё, турысцкая паштоўка, куфэрак на каштоўныя камяні, нагаворанае зелле... Як праграму дзеяння, я ўяўляў яго куды ясней, чым карту, зробленую аэрафотаздымкаю. Колькі разоў паўтараў я намёкі, якія прымушалі цябе задумвацца. Але цяпер, калі ўсё закончана і можна і гаварыць, і слухаць пра тое, які іх сэнс і якія вынікі, можна іх літаральна памацаць, наўрад ці варта абмяжоўвацца намёкамі з-за таго болю, які я прычыню, калі ўвасоблю іх у словы. Я выкарыстаю гэты выпадак і раскажу ўсё. Я, як зусім чужы табе чалавек, вырашыў спакусіць цябе... цябе — сімвал чужога.
He, пачакай... Я зусім не думаў пісаць табе пра гэта... Я ж не падобны на маладушнага чалавека, які марнуе час, паўтараючы тое, што вядома і так. Я хачу толькі расказаць пра свае дзіўныя (нават сам я іх не чакаў) паводзіны пасля таго, як купіў гэтага ё-ё.
Прыкладна трэць цацачнага магазіна займалі стэнды, на якіх былі выстаўлены цацачныя пісталеты. Сярод іх некалькі, мабыць, імпартных і даволі дарагіх, але напраўду выдатна зробленых. Я ўзяў адзін, трохі цяжкаваты, і дула заліта свінцом, у астатнім — механізм падачы патронаў, курок — ані нічым не адрозніваецца ад сапраўднага. Я ўспомніў, што мне трапіўся неяк артыкул у газеце, у якім пісалася, што цацачны пісталет быў перароблены і з яго стралялі сапраўднымі кулямі. Можа, выкарысталі якраз такі? Цікава, ці можаш ты ўявіць, як я разглядаю цацачны пісталет? Самыя блізкія мае таварышы з лабараторыі і тыя наўрад ці змаглі б. Дый мне самому такая думка ніколі б не прыйшла ў галаву, калі б я не быў сведкам сваіх дзеянняў.
Гаспадар магазіна, увертаючы ё-ё, з лісліваю ўсмешкаю прашаптаў: «Падабаецца? Можа, паказаць, што ў мяне адкладзена?!» I тады нейкае імгненне я пачаў сумнявацца, ці я гэта... Ці правільней, мусіць, сказаць гэтак: я збянтэжыўся ад таго, што прарэагаваў на гэта не так, як прарэагаваў бы я. Збянтэжыцца і адначасна зразумець гэта — ці няма тут супярэчнасці? Не, тут вінаватая маска. Не звяртаючы ўвагі на маю збянтэжанасць, маска кіўнула гаспадару магазіна, які палахліва азіраўся па баках, і, нібыта сцвярджаючы магчымасць свайго існавання, пачала клопатна дамаўляцца пра тое, што было адкладзена.
Гэта быў духавы пісталет «вальтэр». З трох метраў прабівае пяціміліметровую дошку — моцная штука, але і цана была вялікая — дваццаць пяць тысяч іен. Як ты думаеш, што я зрабіў?.. Мне скінулі цану — і за дваццаць тры тысячы я купіў яго. «Улічыце, гэта незаконна. Духавы пісталет — не духавая стрэльба, ён прыраўноўваецца да сапраўднага. А незаконнае хаванне пісталета строга караецца. Я сур’ёзна прашу вас, уважліва пастаўцеся да таго, што я сказаў...» Але я ўсё роўна купіў яго.
У мяне быў вельмі дзіўны стан. Маё сапраўднае «я» з праўдзівым тварам, зашыўшыся глыбока між кішкамі, спрабавала нешта прапішчаць тоненькім галаском. Такога не павінна было быць, але... Я ж выбраў экстравертны агрэсіўны тып з адзінага намеру займець твар паляўнічага, які гадзіўся б твайму спакушальніку. Цяпер пра другое... Я прасіў маску толькі пра адно: памажы мне выздаравець. Я ж ні разу не прасіў: рабі, як табе хочацца. У мяне гэты пісталет, і што мне цяпер з ім рабіць?..
Але маска, быццам знарок выстаўляючы напаказ цвёрды скрутак, што тырчаў з кішэні, смяялася з маіх цяжкасцяў і пацяшалася з мяне. Яна і сама добра не ведала, што адказаць на пытанні майго праўдзівага твару. Будучыня — не што іншае, як вытворная мінулага. У маскі, якая не пражыла і дваццаці чатырох гадзін пасля свайго нараджэння, не павінна было быць плана дзеяння на заўтра. Сацыяльнае ўраўненне чалавека — гэта, па сутнасці, матэматычная функцыя ўзросту, і маска, узрост якой роўны нулю, паводзіць сябе як дзіця, занадта бесцырымонна.
А праўда, гэтае дзіця ў цёмных акулярах, што адбівалася ў люстэрку ў вакзальным туалеце, можа, пад уплывам таго, што было схавана ў яго ў кішэні, трымалася задзірліва-агрэсіўна. I, шчыра кажучы, я не мог вырашыць, ці напляваць мне на гэтае дзіця без узросту, ці асцерагацца яго.
Ну, што ж рабіць?.. Аднак гэта «што рабіць» было не выкрыкам збянтэжанага чалавека, які апусціў рукі, а найхутчэй поўным цікаўнасці пытаннем. Ва ўсякім выпадку, у маскі гэта была першая самастойная прагулка, а ў мяне не было іншых планаў, апрача як вадзіць на шпацыр яе. Перш-наперш я хацеў прывучыць яе да людской атмасферы, але, падрыхтаваўшыся зусім няўмела, усё сапсаваў і мусіў, цешачы, весці яе за руку. Але пасля таго, што здарылася ў цацачным магазіне, гаспадар і госць памяняліся месцамі. Пра тое, каб весці яе за руку, не магло быць і гаворкі — ашаломлены, я быў здольны толькі на тое, каб слепа плесціся за гэтым сасмаглым духам, падобным на злачынцу, толькі што выпушчанага на волю.