Страница 55 из 82
Ну вось, як быццам я і падышоў да сховішча ў доме S, з якога пачаў свае запіскі. Дзе ж гэта я збочыў?.. Ага, ведама, калі я астаўся адзін і пачаў размотваць бінт... Ну што ж, буду прадаўжаць цяпер з тае самае мясціны.
Першае, за што я павінен быў узяцца ў сваім сховішчы, гэта прывучыць маску да маршчын. Ніякія адмысловыя прыстасаванні не патрэбныя — гэта была велізарная руплівая праца, на якую трэба было сабраць усю сваю волю, цярпенне і ўвагу.
Спачатку ўвесь твар я змазаў адмысловым клеем. Маску трэба было надзяваць з носа. Я шчытна ўставіў у ноздры трубкі, потым прымацаваў да дзяснаў загубінкі маскі, пасля прыціснуў яе да носа, шчок і падбародка, старанна разгладзіў, каб нідзе не было складак. Пачакаўшы, пакуль маска прыстане да твару, я стаў праграваць яе інфрачырвонаю лямпаю і, пакуль трымалася пэўная тэмпература, паўтараў той самы мімічны рух. Матэрыял, з якога была зроблена маска, меў такую ўласцівасць, што, калі ён награваўся вышэй пэўнае тэмпературы, эластычнасць яго рэзка зніжалася, і таму ў кірунку, загадзя нададзеным матэрыялу, гэта значыць уздоўж Лангеравых ліній, натуральна ўтвараліся маршчыны, якія адпавядалі пэўнаму выразу твару.
Змест і размеркаванне выразаў твару ў працэнтах могуць быць пададзены такім чынам:
Канцэнтрацыя зацікаўленасці — 16%
цікаўнасць — 7%
згода — 10%
задавальненне — 12%
смех — 13%
адмаўленне — 6%
незадаволенасць — 7%
агіда — 6%
сумненне — 5%
збянтэжанасць — 6%
заклапочанасць — 3%
гнеў — 9%
Я не лічыў, безумоўна, што можна задаволіцца, расклаўшы такую складаную i далікатную з’яву, як выраз твару, толькі на гэтыя асноўныя элементы. Але калі змешваць іх на палітры ў розных камбінацыях, удасца атрымаць любыя адценні. Наўрад ці трэба гаварыць, што працэнты паказваюць частату пэўнага выразу. Карацей кажучы, я ўявіў чалавека такога тыпу, у якога эмоцыі прыкладна адпавядаюць гэтай прапорцыі. Безумоўна, калі б у мяне папыталіся, што прынята за крытэрый, мне было б цяжка адразу адказаць. Проста я паставіў сябе ў становішча спакушальніка і, уявіўшы сцэну, у якой я стаю перад табою і якая сімвалізуе іншых людзей, адзін за адным узважваў выразы твару. Як дурань, я зноў і зноў то плакаў, то смяяўся, то злаваўся, і гэтак да раніцы. Таму на другі дзень я прачнуўся толькі пад вечар. Шчыліны ў аканіцах прапускалі промні святла, якія быццам праходзілі праз чырвонае шкло. Здаецца, пайшоў доўгачаканы дождж. Але настрой ані не лепшаў. Стома, даўкая, як настоены чай, скавала ўсё цела. Асабліва пякло і балела ў скронях. I не так сабе. Болей за дзесяць гадзін я шавяліў мімічнымі мускуламі. I не проста шавяліў імі, а да канца напружваў нервы — калі смяяўся, дык напраўду смяяўся, а калі злаваўся, дык таксама напраўду.
Ва ўсякім разе, за гэты час нават самы непрыкметны выраз глыбока ўразаўся ў паверхню майго новага твару, як герб, які не церпіць паправак. I калі б я ўвесь час смяяўся фальшыва, на маёй масцы назаўсёды асталася б пячаць твару, здольнага смяяцца толькі штучна. Таму, якія б імгненныя ні былі адбіткі, я не мог да іх ставіцца абыякава, бо яны ў выглядзе формы будуць зарэгістраваны маскаю як гісторыя майго жыцця.
Я падрыхтаваў гарачы ручнік і памасажыраваў твар. Пара пранікла ў скуру, якая запалілася ад таго, што інфрачырвонаю лямпаю я стымуляваў потавыя залозы, а клеем забіў поры. Гэта адмоўна паўплывала і на келоіды. Але нічога страшнейшага за тое, што ўжо здарылася, адбыцца не магло, і наўрад ці варта было залішне непакоіцца. Мёртваму ўсё роўна — ці яго крэміруюць, ці закапаюць.
Тры дні я паўтараў тое самае ў тым самым парадку. Тое, што трэба было папраўляць, я паправіў, усё прыйшло да нормы, і на трэці дзень мне захацелася паспрабаваць паснедаць у масцы. Калі-небудзь я абавязкова сутыкнуся з такою патрэбаю, дык лепей цяпер праверыць усё на практыцы. Так ствару я ўмовы самыя натуральныя. Пасля таго як клей даволі застыў, я ўскудлаціў валасы і прыкрыў імі краі маскі, надзеў цёмныя акуляры з карычневым шклом, каб мяжа маскі вакол павекаў не кідалася ў вочы, і ўвогуле ўсё падрыхтаваў, быццам збіраўся выйсці з хаты.
Перасільваючы спакусу зазірнуць у люстэрка, што вісела насупраць мяне, я паставіў на стол кансервы, што асталіся ад учарашняе вячэры, і хлеб. Уявіўшы сябе ў рэстаране ці яшчэ ў якой-небудзь зале, дзе я ем разам з мноствам людзей, паволі падняў галаву і глянуў у люстэрка.
Той, ведама, таксама падняў галаву і паглядзеў на мяне. Потым, у такт руху майго рота, пачаў жаваць хлеб. Калі я еў суп, ён таксама яго еў. Наша дыханне супадала, і гэта было вельмі натуральна. Адчуванне чужых губ, прытупленыя нервы не давалі магчымасці добра адчуць смак яды, заміналі жаваць, але, калі прывыкнуць, можна пра ўсё забыцца, як забываюцца пра ўстаўныя зубы. Толькі вось з куткоў рота сцякалі каплі сліны і супу, і я зразумеў, што за гэтым трэба ўвесь час сачыць.
Раптам ён падняўся і падазрона ўтаропіўся на мяне. У тое імгненне мяне ахапіла адчуванне нейкай дзіўнай гармоніі — узбуджэння, перамяшанага з уціхаміраннем. Вастрыня ўспрымання і ап’янення — быццам я прыняў дужа вялікую дозу спіртнога і яно адразу пачало дзейнічаць. Можа, тады мая шкарлупіна недзе трэснула? Нейкі час мы глядзелі адзін на аднаго — ён усміхаўся першы, я ўсміхаўся ў адказ, а потым, не сустрэўшы ніякага супраціўлення, праслізнуў у яго твар. Мы імгненна зліліся, і я стаў ім. He думаю, каб гэты твар мне неяк асабліва падабаўся, разам з тым не было і такога, каб не падабаўся, — ва ўсякім разе, я цяпер стаў адчуваць, мысліць гэтым тварам. Усё ішло так добра, што нават я сам, выдатна ведаючы сваю падробку, сумняваўся, ці ёсць гэтая падробка на самай справе.
Напраўду, вельмі ўжо ўсё гладка. Ці не трэба баяцца, што потым узнікнуць пабочныя з’явы ад таго, што хлёбнуў адразу ўсё? Я адышоўся назад на пяць-шэсць крокаў і прыжмурыўся. Улавіўшы момант, калі я здаваўся асабліва непрыемным, шырока расплюшчыў вочы. Але твар, як камертон, прадаўжаў ліць тую самую ўсмешку. Нібыта ніякай памылкі. Як ні лічы, я, здаецца, памаладзеў не меней чым на гадоў пяць.
Што ж тады так непакоіла мяне да ўчарашняга вечара? Можа, залішне я разважаў, што не трэба асабліва саромецца, што скура твару не мае ніякага дачынення да чалавечага характару, бо сам быў загадзя перакананы? У параўнанні з гнездзішчам п’явак ці з маскаю з бінту цяперашняя маска з сінтэтычнае смалы куды болей падобная на жывы твар. Калі першая — дэкаратыўныя дзверы, намаляваныя на сцяне, дык гэтую можна параўнаць з шырока адчыненымі дзвярыма, праз якія льецца сонечнае цяпло.
...Нечыя крокі, якія, здавалася, я чую ўжо даўно, станавіліся ўсё мацнейшыя, набліжаліся. I калі падышлі да самага мяне, выявілася, што гэта маё сэрца. Адчыненыя дзверы падганяюць мяне.
Добра, выходжу! Праз новы чужы твар выходжу ў свет новых чужых людзей!
Сэрца часта білася. У душы маёй змагаліся надзея і трывога, як у дзіцяці, якому ўпершыню дазволілі аднаму ехаць у цягніку. Дзякуючы масцы ўсё, безумоўна, зменіцца. Не толькі я — увесь свет пакажацца зусім у новым уборы. I ганебны сорам стаў неўзабаве апускацца недзе, зацягнуты вірам надзей.
ПАСТСКРЫПТУМ. Думаю, трэба прызнацца: у той дзень я прыняў вялікую дозу снатворнага. Не, не толькі ў той дзень. З нейкага часу я раблю гэта штодня. Але не дзеля таго, як можа гэта адразу здацца, каб паралізаваць трывогу. Мэта была найхутчэй такая: зняць непатрэбнае нервовае напружанне і зберагчы разумны стан. Як я шмат разоў паўтараў, мая маска павінна была азначаць барацьбу з беспадстаўным папярэднім меркаваннем адносна твару. Мне трэба было ўвесь час помніць пра гэта, быццам я кіраваў складанаю машынаю.
І яшчэ адно... Калі я прыняў, змяшаўшы ў патрэбнай прапорцыі, снатворнае і заспакаяльнае, дык некалькі мінут пасля іх быў у ціхамірна-спакойным стане, быццам глядзіш усярэдзіну самому сабе праз лінзы тэлескопа. Лічачы, што гэта наркатычнае ап’яненне, я не хацеў пісаць пра гэта, але цяпер мне здаецца, што перажытае ў тыя хвіліны мае сэнс намнога глыбейшы, чым я думаў. Напрыклад, нешта, што набліжае мяне да сутнасці адносін паміж людзьмі, аб’яднанымі фальшывым сімвалам, які называецца тварам...