Страница 26 из 82
Хаты рабоў цягнуліся цяпер злева ад дарогі... Часам трапляліся адгалінаванні хадоў — сляды цягнутых кашоў, а ў самым канцы іх — мяшкі з пяском, па якіх можна было вызначыць, дзе пачыналася яма...
Нават глядзець на іх балюча. Сям-там да мяшкоў не былі прывязаны вераўчаныя лескі, але ўбачыць іх можна было амаль усюды. Відаць, многія жыльцы гэтых ям ужо адмовіліся ад думкі ўцякаць.
Цяпер ён лёгка мог уявіць сабе, што і такое жыццё, увогуле, магчымае. Кухні, печы, у якіх гарыць агонь, замест пісьмовага стала — кашы з-пад яблык, поўныя падручнікаў; кухні, агнішчы, выкапаныя на таку, лямпы, печы, у якіх гарыць агонь, зламаныя рассоўныя перагародкі, закураныя столі на кухнях, спраўныя і няспраўныя гадзіннікі, гарластыя і мёртвыя прыёмнікі; кухні і печы, у якіх гарыць агонь... I ў гэта ўсё, як у рамку, устаўлены жывёла, дзеці, фізічная цяга, пазыковыя абавязацельствы, танная аздоба, здрада, курэнне фіміяму, фатаграфія на памяць... Да жаху аднастайнае паўтарэнне таго самага... I хоць гэта было паўтарэннем, непазбежным у жыцці, як біццё сэрца, але ж біццё сэрца — яшчэ не ўсё жыццё.
Кладзіся!.. Ды не, нічога. Звычайная варона... Яму яшчэ не даводзілася лавіць варон і рабіць з іх чучалы, але цяпер гэта няважна. Мары пра татуіроўку, медалі, ордэны прыходзяць толькі тады, калі сняцца неймаверныя сны.
Дайшоў, здаецца, да ўскраіны вёскі. Дарога ўзлезла на грыву дзюны, злева паказалася мора. Вецер прынёс горкі пах прыбою, у вушах і ноздрах зазвінела, быццам закружыліся ваўчкі. Канцы ручніка, якім ён звязаў галаву, матляліся на ветры і білі па шчоках. Тут ужо і туман траціў сілу, не мог падняцца. Мора было ўкрыта тоўстымі брыжастымі свінцовымі лістамі. Сонца, сціснутае воблакамі, падобнымі на жабурынне, замерла, не жадаючы тануць. На гарызонце чорнаю кропкаю застыў карабель, адлегласці да яго і памеру — не вызначыць.
Перад ім да самага мыса бясконцымі хвалямі ляжалі пакатыя дзюны. Далей ісці гэтак, напэўна, небяспечна. Ён баязліва азірнуўся. На шчасце, пажарную вышку засланяў невысокі пясчаны ўзгорак і ўбачыць яго адтуль не маглі. Падняўшыся ціхенька на пальчыках, ён заўважыў справа ад сябе ў цяні пясчанага схілу скасабочаную, амаль да страхі ўрослую ў пясок халупу, якую можна было ўбачыць толькі з таго месца, дзе ён стаяў. З падветранага боку — глыбокая лагчына, быццам яе вычарпалі лыжкаю.
Выдатная схованка... Паверхня пяску гладкая, як ракавіна з сярэдзіны, і нідзе няма чалавечых слядоў... Але што рабіць з сваімі слядамі?.. Ён пайшоў назад па сваіх слядах, але метраў праз трыццаць убачыў, што яны зусім прапалі... I нават у яго каля ног яны проста на вачах асядалі і мянялі форму... На нешта і вецер спатрэбіўся.
Ён ужо наважыўся быў абысці халупу, але раптам з яе выпаўзла нешта цёмнае. Гэта быў рыжы сабака, сыты, як свіння. Няма чаго баяцца. Вон адсюль! Але сабака, вытрашчыўшыся на чалавека, і не думаў уцякаць. Адно вуха ў яго было разарванае, непрапарцыянальна маленькія вочкі глядзелі злосна. Сабака абнюхваў яго. Ці не збіраецца ён забрахаць? Паспрабуй брахні... Ён засунуў руку ў кішэню і сціснуў нажніцы... Калі толькі брахне, праламлю чэрап яму гэтаю штуковінаю! Але сабака ўсё яшчэ злосна глядзеў на яго, не падаючы голасу. Можа, ён дзікі?.. Калматы, шэрсць вісіць касмылямі... Нейкая хвароба ў яго, ці што, — уся мыза ў струпах. Кажуць, сабакі, што не брэша, сцеражыся... халера на яго! Трэба было прыхаваць якой-небудзь яды... Ага, яды, ліха на яго, забыўся ўзяць цыяністы калій... Ну нічога, ён так яго схаваў, што жанчына наўрад ці знойдзе... Мужчына ціха свіснуў і выставіў руку, спрабуючы заваяваць давер у сабакі... У адказ сабака расцягнуў тонкія губы і выскаліў жоўтыя іклы, на якія наліп пясок... Ды не, наўрад ці гэты сабака на яго паквапіцца... У яго такі агідны пражэрлівы выгляд... Добра было б стукнуць яму так, каб ён адразу здох.
Нечакана сабака павярнуўся, нагнуў галаву і, як нічога і не было, ляніва пабег трушком прэч. Спалохаўся, напэўна, яго пагрозлівага выгляду. Калі ён прымусіў адступіць дзікага сабаку, значыць, дух яго яшчэ моцны. Ён з’ехаў у даліну і прылёг на схіле. Вецер цяпер не даставаў яго, і, можа, таму ён адчуў палёгку. Хістаючыся ад ветру, сабака знік за заслонаю пяску, што насіўся ў паветры. Відаць, людзі сюды і блізка не падыходзяць, інакш у гэтай халупе не пасяліўся б дзікі сабака... I пакуль сабака не пойдзе даносіць на яго ў праўленне арцелі, яму нічога не пагражае. Па целе пацёк пот, але гэта было нават прыемна. Такая цішыня!.. Быццам яго паклалі ў пасудзіну і залілі жэлацінам... У яго ў руках бомба з гадзіннікавым механізмам, час выбуху — невядомы, але гэта трывожыць не болей, чым ціканне будзільніка... На яго месцы «Стужка Мёбіуса» адразу б прааналізаваў абставіны і сказаў:
— Ты, дружа, тыповы ўзор чалавека, які мае задавальненне ў тым, каб ператвараць сродкі ў мэту.
— Зусім правільна, — згадзіўся б ён. — Але ці трэба ўжо гэтак размяжоўваць сродкі і мэту?.. Іх трэба выкарыстоўваць адпаведным чынам залежна ад умоў...
— Ну, гэта зусім нікуды не гадзіцца. Нельга ж пражыць час па вертыкалі. Час — такая штука, якая цячэ гарызантальна. Гэта ўсе ведаюць.
— А што, калі паспрабаваць пражыць яго па вертыкалі?
— Ператворышся ў мумію. Хіба не?!
Пасмейваючыся, мужчына стаў здымаць чаравікі. А і праўда ж, час цячэ гарызантальна. У чаравікі панасыпалася пяску, і ён змяшаўся з потам — болей нельга было трываць. Ён ледзь садраў шкарпэткі, падставіў іх ветру. Чаму там, дзе пасяляецца жывёліна, такі смурод?.. Добра было б, каб жывёла пахла кветкамі... Ды не, гэта смярдзяць яго ногі. I, як ні парадаксальна, думка гэтая была яму прыемная... Нехта гаварыў, што няма нічога лепшага за серу з свайго вуха — яна смачнейшая за сыр... Ну, можа, гэта перавелічэнне, але і ў паху сваіх гнілых зубоў ёсць нешта прыцягальнае — яго хочацца ўдыхаць і ўдыхаць бясконца.
Уваход у халупу болей чым напалавіну быў засыпаны пяском, і яму не адразу ўдалося зазірнуць усярэдзіну. Можа, гэта руіны старога калодзежа? Няма ніякага дзіва, што над калодзежам пастаўлена хатка — гэта каб калодзеж не засыпала пяском. Праўда, наўрад ці ёсць тут вада... Ён зноў паспрабаваў зазірнуць усярэдзіну, і тут у нос яму стукнуў смурод псіны. Пах жывёліны мацнейшы за філасофію. Быў адзін спецыяліст, які казаў, што яму блізкая душа карэйца, але ён не можа трываць яго паху... Ну добра, калі час цячэ гарызантальна, хай бы ён паказваў яму, як хутка ён можа цячы!.. Надзея і трывога... Адчуванне свабоды і нецярпенне... Пакуты гэтыя — самыя нясцерпныя. Ён захінуў твар ручніком і лёг на спіну. Пах тут, напэўна, гэта яго пах, але пры ўсім жаданні зрабіць сабе камплімент ён не змог бы назваць яго прыемным.
Нешта паўзе па назе. Мяркуючы па «паходцы», гэта не шпанская мушка... Хутчэй за ўсё земляны жук, які ледзь валачэ сябе на шасці слабенькіх ножках... Удакладняць яму не хацелася. Ды калі б раптам аказалася, што гэта шпанская мушка, наўрад ці яму захацелася б злавіць яе. Ва ўсякім разе, дакладна адказаць на гэта пытанне ён бы не змог.
Вецер сарваў у яго з твару ручнік. Краем вока ён убачыў грыву дзюны, якая блішчала золатам. Схіл падымаўся плаўна і даходзіў да гэтае залатое лініі, a потым рэзка абрываўся ў цень. У такой будове прасторы было нешта невыказна напружанае, і мужчына нават здрыгануўся ад вялікай тугі па людзях. (Краявід напраўду рамантычны. Якраз такі краявід вабіць апошнім часам маладых турыстаў... Надзейныя акцыі... Як спрактыкаваны чалавек, магу цалкам гарантаваць развіццё гэтага раёна ў будучыні. Але патрэбна, найперш, рэклама! Без рэкламы нават мухі не прыляцяць... He ведаць — усё роўна што не мець... Валодаць каштоўным каменем і закапаць яго ў зямлю. Дык што ж рабіць?.. Даручыць умеламу фатографу зрабіць мастацкія паштоўкі. Даўней мастацкія паштоўкі рабілі пасля таго, як выдатная мясціна станавілася шырока вядомай. А цяпер — спачатку паштоўкі, а потым ужо стварэнне выдатнай мясціны. Такі парадак стаў цяпер звычайным. Тут некалькі ўзораў, паглядзіце іх, калі ласка.) Бедны прадавец паштовак думаў наставіць пастак другім і сам трапіў у пастку, а потым захварэў і памёр. Праўда, ён не быў асаблівым спрытнюгам... Напэўна, меў вялікія надзеі на тутэйшыя мясціны і ўкладаў у справу ўсе свае сродкі... У чым жа сапраўдная сутнасць гэтай красы?.. Можа, яна ў фізічнай гармоніі і дакладнасці, якою валодае прырода, ці, наадварот, — у бязлітасным супраціўленні прыроды спробам чалавека пазнаць яе.