Апошняя арбіта

Вундэркінд прыпыніўся, як бы прыкідваючы, казаць што яшчэ ці не, і Віця паспяшаўся з пытаннем, бо раней ён неяк Плутонам не цікавіўся:

— А што гэта за назіранні?

— Згодна з вылічэннем,— роўным голасам загаварыў робат,— маса гэтай невялікай планеты роўная зямной...

— Ого! — выгукнуў здзіўлены юнак.— Пяцьдзесят грам на кубічны сантыметр,— разлікі ён умеў рабіць не горш за ЭВМ,— у шэсць разоў большая шчыльнасць, чым у жалеза?!

— Так,— дзелавіта пацвердзіў Вундэркінд.— Плоскасць яго арбіты нахілена да плоскасцей арбіт іншых планет пад вялікім вуглом — семнаццаць градусаў, чаго не назіраецца ні ў адной іншай планеты Сонечнай сістэмы. Суткі на вялікіх планетах роўныя дзесяці — пятнаццаці гадзінам, на Плутоне ж яны шмат даўжэйшыя...

— Дзякуй, Вундэркінд,— перарваў Павел робата,— дазволь цяпер мне пафантазіраваць.

— Калі ласка, Вундэркінд фантазіраваць не ўмее,— з годнасцю адказаў робат.— Ён будзе слухаць і запамінаць.

— Наступным разам ён і гэта раскажа,— пасміхнуўся Павел.— Дык вось... Першае, што мы зробім, апусціўшыся на Плутон,— паглядзім яго неба. Яно павінна выглядаць аднастайнай чорнай безданню. Сузор’і будуць такія ж, як і тыя, што мы бачылі з Зямлі, Марса. Сонца, аднак, будзе выглядаць толькі яркай зоркай. Яно дае Плутону ў дзве з палавінай тысячы разоў цяпла менш, чым Зямлі, аднак асвятляе яго паверхню ў двесце разоў ярчэй, чым Зямлю поўны Месяц. Без тэлескопа мы ўбачым толькі вельмі яркі Нептун, а таксама Сатурн і Уран. А Юпітэр наўрад ці. Атмасферы на Плутоне няма, відаць, ва ўсякім разе, калі яна і ёсць, то павінна быць вельмі разрэджанай, нічым, бадай, не адрознівацца ад звычайнага касмічнага асяроддзя.

— Вясёлая карціна, Павел Канстанцінавіч,— паківаў галавой Віця.— Ноч, горы... Паблукаем.

— Гэта яшчэ не ўсё. Калі за Плутонам няма другой планеты, якая ўплывала б на рух Нептуна, то нам будзе не толькі ад цемры і бездаражы, а і ад вялікай сілы цяжару.

— Так,— выдыхнуў Віця,— вельмі сумна. Адно спадзяванне, што мы і тут, як на Марсе, памыляемся.

У кают-кампаніі было цёпла, па-хатняму ўтульна.

I толькі ўключаны экран нагадваў, што вакол бязмежны космас, гатовы праглынуць маленькі карабель зямных смельчакоў.

Частка пятая

I

Было дзевяць гадзін па маскоўскаму часу, калі Бурмакоў перадаў у Цэнтр кіравання палётам, што «Набат» выйшаў на арбіту штучнага спадарожніка Плутона.

Стомленыя далёкай дарогай, а яшчэ больш — пустым і маўклівым космасам, людзі з задавальненнем пазіралі на ўжо зусім блізкую планету, само існаванне якой у прасторы напамінала ім аб роднай Зямлі. I дзіўна, імкненне ўбачыць нешта новае, незнаёмае, надзея знайсці сляды прышэльцаў, якой яны жылі доўгія апошнія месяцы і якая цяпер быццам бы здзяйснялася, раптам неяк прытушылася, саступіўшы месца жаданню проста адчуць пад нагамі надзейную тысячакіламетровую тоўшчу, пахадзіць па Плутонавай зямлі. Гэтыя пачуцці былі такія моцныя, што Бурмакоў рашыў не рабіць, як раней на Марс, палётаў па чарзе на «Скакунку», а адразу пасадзіць на планету «Набат».

На Плутон адправіліся аўтаматычныя разведчыкі. Яго паверхню разглядалі і самі людзі, і іх чуйныя апараты з борта карабля. Здымкі расказвалі пра скалістыя масівы, патухлыя вулканы, неабсяжныя раўніны. Пра тое, што Плутон у сям’і вялікіх планет, да якой яго прыпісалі зямныя астраномы, быў сапраўды чужы. Ён хутчэй нагадваў той жа Марс або Венеру, бо і сярэдняя шчыльнасць яго аказалася большай, чым у планет-гігантаў, і нават перавышала зямную.

Нішто не паказвала, што пасадка магутнага карабля будзе небяспечнай. Але Бурмакоў не спяшаўся — дзе страчаны месяцы, там дні значэння не маюць. Ён хацеў спачатку абляцець усю планету і скласці хаця б прыблізную карту яе паверхні. Яго рашэнне і на гэты раз было правільным.

Недзе на шасцідзесятым вітку ў плаўным і незаўважным руху карабля адчулася амаль непрыкметная замінка. Вахту нёс сам Бурмакоў. Ён спачатку здзіўлена паглядзеў на пульт, дзе ўсё, аднак, выглядала нармальным, пачухаў патыліцу і тады ўспомніў, што нешта такое ўжо было на Марсе. Бурмакоў прыкусіў губу, што ў яго азначала вышэйшую ступень хвалявання, і пабудзіў Гушчу.

Павел увайшоў якраз у той момант, калі капітан правяраў запіс кантрольнай сістэмы аўтапілота. Ён падышоў да Бурмакова і цераз яго плячо зірнуў на стужку асцылографа, якая павольна паўзла назад, дэманструючы роўны хвалепадобны запіс,

— Што гэта вы, Сцяпан Васільевіч, аўтаматы правя...— Павел асекся. Над доўгім радам роўных хваль выскачыў знаёмы яму пік. Баючыся паверыць у раптоўную здагадку, пажартаваў: — Экскурс у марсіянскую эпапею?

— Каб то,— капітан падняў вяеёлы твар на Гушчу. — Тутэйшы!

Павел плюхнуўся ў крэсла. Запісы — і гэты, Плутонавы, і той, Марсіянскі — былі надта падобныя. Павел праверыў здымкі планеты, зробленыя ў тым месцы, над якім у руху «Набата» адбыўся збой. Гэта была вялікая раўніна, дакладней, роўнае горнае плато.

— Абследуем? — прапанаваў ён.

— Спадзяешся яшчэ на адзін помнік? — Бурмакоў задумаўся.— Мажліва. Але, калі ён ёсць, нідзе дзенецца. Мы ж намецілі даследаваць зверху ўсю паверхню — дык не будзем адхіляцца.

А праз некалькі віткоў «Набат» адчуў новы слабы штуршок, потым неўзабаве другі...

— Вось такія пірагі, як казала мая бабулька,— закусіў губу Сцяпан Васільевіч.— Самы раз па вашаму нядаўняму прыкладу пафантазіраваць. Дзе там Вікто́р?

— Іду, таварыш капітан,— адгукнуўся са сваёй каюты юнак.— Я не сплю і ўсё зразумеў.

— Такім чынам,— пачаў Бурмакоў, калі Віця зайшоў у рубку,— мы, падобна, сустракаемся з ужо знаёмай з’явай. Мы не ведаем яе сутнасці, але гэта, на мой погляд, пакуль не мае істотнага значэння. Хутчэй за ўсё з планеты ў прастору накіраваны нейкія прамяні. Знайшоўшы крыніцу, мы, бадай, даведаемся, што выпраменьваецца і дзеля чаго.

Гушча памкнуўся быў нешта сказаць, Бурмакоў падняў руку:

— Пацярпіце, Павел Канстанцінавіч. Я зусім не ўпэўнены, што гэтыя выпраменьванні служаць своеасаблівымі маякамі, пабудаванымі, каб навесці нас ці іншых разумных істот, якія выпадкова, зазначце, выпадкова, трапяць у Сонечную сістэму, на помнік ці на што там яшчэ незвычайнае. Гэта было б вельмі прымітыўным тлумачэннем факта. Ды і ўстаноўка, па-сутнасці, вечных маякоў каля схем, якія нясуць вельмі мала карыснай інфармацыі, была б неапраўданай.

— Але ж было,— Павел не пагадзіўся.— Супадзенне... У тым сэнсе, што макет пастаўлены побач з крыніцай энергіі. Відаць, там было стойбішча гасцей...— Ён быў запнуўся, але адразу цвёрда дакончыў думку: — Так, часовая стаянка касмічных прышэльцаў. Вось тут маяк, бадай, быў патрэбны.

— Больш дакладна — база! — Сам вывад капітана ў Паўла пярэчанняў не выклікаў, здагадка, як кажуць, лунала ў паветры.

— База, напэўна, была тут, на Плутоне,— не пагадзіўся Бурмакоў.— База, з якой яны даследавалі нашы планеты.

— Чаму ж яны нічога не пакінулі на Зямлі? — здзівіўся Віця.

— Можа, і пакідалі,— адказаў капітан.— Ды ў зямным клімаце нават іх вельмі трывалыя збудаванні не захаваліся.

— У сваім першапачатковым выглядзе,— Гушча прыгадаў гіпотэзы аб касмічных прышэльцах, падумаўшы, што цяпер ад іх ужо не адмахнуцца.— А сёе-тое засталося, і мы вось ламаем галаву: сваё гэта ці чужое!

— От таму я запрашаю вас пафантазіраваць,— засмяяўся Сцяпан Васільевіч.

— Дазнацца б, хто яны, адкуль! — У Віці гарэлі вочы ад захаплення. Але і яго старэйшыя таварышы не маглі схаваць хвалявання. Сама прысутнасць, нават у нейкую даўнюю пару, у Сонечнай сістэме прадстаўнікоў іншай высокаразвітай цывілізацыі, з вобласці фантастыкі пераходзіла ў рэальнасць.

— Пастараемся, Віктор!

— Бо малаверагодна, што ўсё гэта пакінулі пасля сябе міфічныя фаэты або тыя, хто, можа, даўным-даўно жыў на Зямлі,— Гушча нібыта падвёў вынік размовы.

Бурмакоў перадаў яму вахту і пайшоў у сваю каюту.