Апошняя арбіта

А неўзабаве вакол карабля пацяплела. Цяпло распаўсюджваў Юпітэр. Яно, здавалася, струменілася аднекуль з яго бяздонных нетраў, у якіх адбываліся, не заціхаючы ні на імгненне, ядзерныя або, можа, якія іншыя складаныя працэсы. Відаць, невыпадкова на марсіянскай схеме залётныя госці памецілі Юпітэр як другое сонца. Напэўна, ён сапраўды некалі быў гарачы, і толькі нечага не хапіла яму, каб стаць зоркай.

Набліжаўся пункт у прасторы, дзе «Набат» павінен быў падысці на найменшую адлегласць да Ганімеда, і перш чым іх шляхі разыдуцца зноў, суткі праляцець побач. Такі момант было заманліва выкарыстаць.

Бурмакоў запрасіў дазволу на высадку на гэтым спадарожніку Юпітэра. Кіраўнікі палёту не пярэчылі, але канчатковае рашэнне пакінулі на погляд саміх касманаўтаў — зыходзячы з мясцовых умоў. I тэлескопы «Набата» нацэліліся на серабрысты мячык, які наплываў з правага борта.

Павел, нібы спяшаўся нагнаць страчаны час, цэлымі днямі вёў назіранні за Ганімедам, спрабуючы загадзя скласці патрэбнае ўражанне, праверыць, ці прыдатны ён да высадкі. Але спадарожнік, падобна, меў характар свайго грознага валадара і, хаця не хаваўся, як той, за атмасферу, раскрываўся не вельмі.

— Венерыянскі варыянт? — быццам спагадліва, пад’язджаў Віця. Весялун, непаседа і жартаўнік, ён не прапускаў выпадку, калі можна было каго-небудзь падчапіць, падкалоць. А Павел тут нібы сам лез у пастку.

— Оптыку нам падсунулі, каб яе агонь спаліў,— паспрабаваў ён даказаць юнаку, што ў сваіх няўдачах не вінаваты.

Ды хіба Віця мог прапусціць такі момант? Тут жа прапанаваў:

— Можа, фільтр падаць, Павел Канстанцінавіч?

Бурмакоў зарагатаў. Яму спадабалася, што жарт з фільтрам, узніклы ў пачатку палёту і забыты за апошнімі нягодамі, ажыў зноў.

Звычайна гарачы, уедлівы, Гушча на гэты раз адмахнуўся ад кпінаў. Яго зараз больш непакоіла, што ўяўляе з сябе Ганімед, ці адпавядае ранейшым і даволі прыблізным даным, здабытым астраномамі ў назіраннях з Зямлі?

А тым часам адлегласць скарацілася, і на Ганімед накіраваліся разведвальныя зонды. Павел быў вымушаны адкласці ўласныя даследаванні і заняцца матэрыяламі, дастаўленымі аўтаматычнымі станцыямі. Не ўсе зямныя апараты вярнуліся. Частка загінула, не паспеўшы падаць аб сабе весткі, некаторыя перадалі адзін-два здымкі, сігналы. Але ўцалелыя сваю задачу выканалі.

Здавалася б, столькі бачылі ўсяго касманаўты за гэтыя месяцы падарожжа, а ўсё роўна з цікавасцю і хваляваннем разглядалі фатаграфіі прадстаўніка шматлікай юпітэрыянскай світы. На паверхні Ганімеда было неспакойна. Ён нібы злаваўся, што людзі асмеліліся патрывожыць яго сон. Адзін аўтамат паказаў, як рушыліся калоніі падобных на вялікія крышталі таросаў, як на гэтыя бессістэмныя нагрувашчванні, прарваўшыся аднекуль з глыбіні, напаўзала падобнае на магму шэрае месіва. Другі апарат ухапіў фотааб’ектывам вывяржэнне газавага аміячнага фантана — ён імкліва ўзлятаў угору і, імгненна замярзаючы, ападаў долу белым снегам.

— Бр-р,— сцепануўся Бурмакоў ад гэтага відовішча.

— Вам яшчэ хочацца на Ганімед? — пасміхаючыся з рэакцыі капітана на халаднаваты пейзаж, спытаў Павел.

— Крый божа, не туды апусцішся — засмокча. Як дрыгва. Разам са «Скакунком»,— Бурмакоў акругліў вочы, але было гэта больш роблена, чым сур’ёзна.

I калі Гушча спытаў:

— Абавязкова апускацца?

Ён адразу падхапіў:

— Спакуснік вы, Павел Канстанцінавіч,— і зноў вярнуўся да здымкаў. Потым паабяцаў, чамусьці панура: — Падумаю...

Такому чалавеку, як Бурмакоў,— няўрымсліваму, адданаму космасу — дастаткова падаць ідэю, можа, на першы погляд і не надта слушную, але цікавую. Пачуўшы, ён ужо не мог адкінуць яе, не ўзважыўшы, не пакруціўшы так, і гзтак, і, як ні дзіўна, часта выцягваў з яе нешта вартае. Напэўна, каб Гушча тады не сказаў, між іншым, што на Ганімед можна не садзіцца, Сцяпан Васільевіч абмежаваў бы вывучэнне спадарожніка пасылкай аўтаматаў, назіраннямі ў момант найбольшага збліжэння. А цяпер засеў за ЭВМ. I неўзабаве рашуча заявіў:

— Буду рыхтавацца!

А Гушча пашкадаваў, што падахвоціў капітана на гэты эксперымент, бо раптам яму ўсё-такі захочацца выбрацца з ракетаплана. Нездарма ж любімай прымаўкай Сцяпана Васільевіча было: «Экран добра, рукі — лепш».

Толькі сто семдзесят кіламетраў аддзялялі «Набат» ад Ганімеда. На некаторы час іх хуткасці зраўняліся, і было падобна, што яны нерухома вісяць побач у прасторы, прывязаныя адзін да аднаго нябачным, але трывалым ланцугом.

Маўклівы вялізны Ганімед, не саступаючы ў памерах Марсу, здавалася, чакае зручнай хвіліны, каб абрушыцца сваёй незлічонай масай на кволы і бездапаможны перад ім зямны караблік. Яго паверхня выглядала аднастайнай, няўтульнай, варожай. Павел глядзеў на спадарожнік і думаў, што тут воку няма нават за што зачапіцца. I ўжо інакш успомніўся Марс. Там было пустынна, але падобна на Зямлю, на прывычнае. А тут, відаць, і ёсць пачатак сапраўднага незнаёмага яшчэ людаям космасу. Можа, і Плутон будзе такі. Так што вылазка Бурмакова акажацца зусім не лішняй.

Ракетаплан адчаліў, і яго агні засвяціліся ў цемры, як новыя зоркі. Потым з соплаў вырваліся слупы агню, надзіва строгія, акрэсленыя. Павел раней неяк не звяртаў увагі на гэты ўвогуле ўрачысты момант і зараз міжволі залюбаваўся прыгажосцю выхаду ракетаплана на арбіту. А калі схамянуўся, «Скакунок» стаў маленькай жвавай і яркай кропкай сярод нерухомых зорак.

Ніхто збоку не фатаграфаваў ракетаплан, і Павел з Віцем вымушаны былі задаволіцца тым, што можна было разгледзець з дапамогай карабельных установак, ды скупой інфармацыяй, якую перадаваў Бурмакоў.

Пад ракетапланам праносіліся ўздыбленыя таросы, іх змянялі адносна роўныя мясціны, аднак Сцяпана Васільевіча яны, відаць, не цікавілі. Ні над адным з гэтых участкаў ён не запаволіў палёт. Ён трымаў курс на поўдзень, дзе мясцовасць была вышэйшая. Хутка сапраўды пайшлі нібы пакрытыя замерзлым аміяком невысокія пагоркі.

— Паспрабую прытуліцца,— Бурмакоў паказаў таварышам невялічкую лагчынку.

«Скакунок» стаў вертыкальна, пачаў павольна зніжацца, размятаючы агнём рухавікоў заледзянелыя белыя шапкі на пагорках. Але, здавалася, ім няма канца. Ракетаплан апускаўся ніжэй і ніжэй, ужо нават схаваўся напалавіну ў вялізнай варонцы, выпаленай рухавікамі, а цвёрдай няплаўкай асновы ўсё не было.

Бурмакоў вывеў ракетаплан угору, перакінуўся на другое месца, на трэцяе, чацвёртае... I ўсюды было адно і тое.

— Сцяпан Васільевіч,— Віця, верны сабе, жартаваў,— гэтак вы ўвесь Ганімед расплавіце.

— Табе хопіць,— прабурчаў капітан, і гэта на яго, заўсёды ветлівага, спагадлівага, было непадобна.

Павел занепакоена сказаў:

— Напэўна, усюды так, Сцяпан Васільевіч. Вяртайцеся.

— Хто ведае,— Бурмакоў не спяшаўся, голас яго гучаў задумліва.— Паліва яшчэ ёсць.

Паўлу стала трывожна. Смелы, настойлівы, Бурмакоў можа пайсці і на рызыку. А Ганімед — не Марс, тут на выручку не паспееш, нават калі аварыя будзе не надта сур’ёзная.

А Сцяпан Васільевіч падняўся вышэй, праляцеў спачатку на ўсход, тады крута павярнуў на поўнач і пакружыў над шырокай раўнінай — нешта, падобна, знайшоў.

Павел зірнуў на хранометр. Капітан мог знаходзіцца ў палёце яшчэ каля гадзіны.

I раптам у эфіры прагучала бадзёрае:

— Здаецца, ёсць!

На экране раўніну перасякала глыбокая цясніна. Яна мела не характэрную для тутэйшага ландшафту цямнейшую афарбоўку і магла прыняць не толькі «Скакунка», а і пару «Набатаў».

Ракетаплан завіс над цяснінай, і на паверхню заструменіліся нябачныя промні, якія павінны былі вызначыць яе ўласцівасці.

— Вытрымае,— ужо іншым, дзелавым тонам праз некалькі хвілін паведаміў Бурмакоў.

3 «Набата» цясніну разгледзець было нельга, і капітан, зрабіўшы пасадку, выпусціў кантрольную тэлеўстаноўку. Цяпер Павел і Віця бачылі ўсё, што там адбываецца.

«Скакунок» трыма нагамі абапіраўся на крыху аплаўленую і ўжо зацвярдзелую масу, якая расцяклася невялікай лужынкай пад сопламі рэактыўнага рухавіка.