Апошняя арбіта

Загад прыйшоў неспадзявана — праз гадзіну пасля таго, як была закончана чарговая вячэрняя перадача і дзяжурны Цэнтра пажадаў экіпажу добрай ночы. Засвяціўся экран, і касманаўты ўбачылі кіраўніка палёту. У рубцы загучаў яго раскацісты бас:

— Прашу прабачэння за начное ўварванне...

Павел, які быў на вахце, адразу падключыў каюты Бурмакова і Віці.

...— Дарагія сябры! Касмічны цэнтр віншуе вас с выдатна выкананым заданнем. Ваша знаходка на Марсе кладзе канец спрэчкам аб існаванні жыцця ў Сусвеце. Яно ёсць! Паводле аднадушнай думкі астраномаў, размяшчэнне планет Сонечнай сістэмы, паказанае на марсіянскай схеме, магло быць у апошні раз сто тысяч гадоў таму назад. Але магло быць і раней. Тым не меней Цэнтр ухваляе вашу задуму адправіцца да Плутона, Магчыма, яго спадарожнік сапраўды штучная станцыя, пакінутая прышэльцамі. Ваша задача высветліць гэта. На карабельную ЭВМ пазней будзе перададзены маршрут.

Хачу паведаміць вам, што Марс таксама не застанецца без увагі. Новыя экспедыцыі працягнуць пачатую вамі працу. Тры караблі класа «Набат» у наступным годзе будуць накіраваны да планеты.

Прывітанне вам ад родных і блізкіх, ад усіх нас, ад чалавецтва!

Жадаю шчаслівага падарожжа і вяртання на Зямлю!

Частка чацвёртая

I

«Набат» аддаляўся ад Марса. Планета, якая яшчэ нядаўна закрывала паўнеба, з кожным днём рабілася меншай і меншай і неўзабаве стала невялічкім чырвоным круглячком. I ўжо нават у тэлескопы касманаўты не маглі распазнаць добра знаёмыя раёны, дзе яшчэ зусім нядаўна высаджваліся.

Напачатку палёт за Марс нічым не адрозніваўся ад ранейшага. Тая ж маўклівая прастора навокал, тыя ж зоркі на чорным небе. Але Бурмакоў і яго таварышы не надта давяралі спакою ў навакольнай прасторы. Карабель набліжаўся да пояса метэарытаў. А сустрэча нават з маленькім нябесным целам магла прынесці буйныя непрыемнасці. Праўда, верагоднасць сутыкнення, як паказвалі разлікі і назіранні, была нязначная — зблізу метэарытная зона не выглядала такой шчыльнай, як з Зямлі. I ўсё-такі не ўлічваць гэту акалічнасць было нельга.

Настаў дзень, калі ўпершыню ў адсеках і памяшканнях «Набата» зараўла сірэна трывогі: зоркія лакатары намацалі паблізу ад карабля старонняе цела. Яно пранеслася міма на адлегласці ў тысячу кіламетраў, і сірэна сціхла. Аднак ненадоўга. У навакольным асяроддзі метэарытаў пабольшала, і трывожнае выццё бударажыла людзей усё часцей. Пільныя аўтаматычныя лазерныя ўстаноўкі, прызначаныя для знішчэння метэарытаў, былі заўсёды напагатове. Але здарылася так, што і яны не памаглі. Хоць вінаватымі ў гэтым былі больш іх гаспадары.

У час адной з невялікіх перадышак паміж выццём сірэны, калі ў караблі было ціха, а на экранах спакойна, раптам упала магутнасць левага рухавіка. Прыборы, зафіксіраваўшы сам факт, тлумачэнняў прычыны не далі. Бурмакоў быў на вахце, і высвятляць, што адбылося, выпала Гушчу.

— Я з вамі, Павел Канстанцінавіч,— папрасіўся Віця.

Выхад на корпус карабля ў адкрытым космасе быў увогуле бяспечным. I каб не метэарыты, Бурмакоў дазволіў бы Віцю выйсці. Але ён не стаў палохаць таварышаў і сказаў:

— Ты мне тут спатрэбішся, Вікто́р.

Капітан як у ваду глядзеў.

Хвілін праз пятнаццаць Гушча ўжо быў на корпусе. Магнітныя падэшвы трымалі надзейна, ды і спецыяльны трос страхаваў так, што Павел без асаблівай асцярогі крочыў па палубе, несучы ў руцэ скрынку з інструментам.

— Смешна,— не вытрымаў Віця.— «Набат» напханы электронікай, унікальнымі прыборамі, а як здарыўся рамонт, то і зубіла з малатком выцягнулі.

— Гэтыя зубіла і малаток,— Бурмакоў на хвіліну адарваўся ад экрана, на якім віднеўся Гушча, павярнуўся да юнака,— таксама да электронікі дачыненне маюць. Паўлу Канстанцінавічу біць малатком па зубілу не давядзецца.

— Ведаю,— заўсміхаўся Віця,— ды скрынка вельмі падобная на старамодны чамаданчык, з якімі майстры-рамонтнікі некалі хадзілі.

— Пакуль вы там з мяне здзекуецеся,— паблажліва забурчаў Павел ужо з дзюзы,— я вам няспраўнасць ліквідую. Ляціце, браткі, хоць на край свету.

— Да самага Плутона, Павел Канстанцінавіч,— падхапіў Віця.

— Што-небудзь сур’ёзнае? — Бурмакоў падаўся да экрана.

— Кантакт аплавіўся, дробязь,— адказаў Гушча.— Напэўна, дзеля прафілактыкі варта і астатнія памяняць. Рабочы рэжым — не прагонка на выпрабавальным стэндзе.— Ён гаварыў слушна, аднак нават сабе не хацеў прызнацца, што яго жаданне затрымацца мае і другую прычыну, акрамя кантактаў. Раптам адчуў, што баіцца выходзіць на палубу.

— Можна,— пагадзіўся капітан.— У левай мяняйце, а за правую возьмемся заўтра.

Нарэшце ўсё было зроблена, і Павел, трымаючыся рукой за страховачны трос, пачаў выбірацца з дзюзавага адсека. На карме прымусіў сябе спыніцца. Як ішоў сюды раней, стараўся не глядзець па баках, дый думалася больш пра рухавік. А зараз, павагаўшыся, глянуў. Сэрца захлынулася, закалацілася. Вакол была бязмежная бездань, маўклівая і грозная. Перад ёю і карабель і чалавек былі нішто, малекула. Па спіне папаўзлі мурашкі. Паўлу стала страшна. Здалося, што і магнітныя прысоскі на чаравіках не ўтрымаюць, і ён упадзе з палубы, і космас праглыне яго, нават не заўважыўшы гэтага. Першым жаданнем было бегчы. Да блізкага выратавальнага люка ў пераходную камеру. Дзіўна, у караблі, у ракетаплане ён гэтага страху не адчуваў: напэўна, таму, што там была абмежаваная прастора. Тут жа абсягу не было канца. Але стрымаўся, не пабег. Толькі мацней сціснуў трос. Пазней не ведаў бы, як жыць, праявіўшы зараз слабасць. Ён абавязан быў перамагчы яе. I ён не любіў нічога адкладваць на пасля.

Бурмакоў звярнуў увагу на нейкую ненатуральнасць у паводзінах таварыша, аклікнуў:

— Павел Канстанцінавіч, што з вамі?

— Я з космасам сам-насам.

У голасе Гушчы чулася хваляванне. Зрэшты, зусім натуральнае, бо веліч космасу сапраўды не пакіне нікога абыякавым. Але Бурмакоў усё-такі папярэдзіў:

— Не баўцеся, Павел Канстанцінавіч, прашу вас. Пакуль вы на палубе, лазеры не дзейнічаюць.

— Я зараз, зараз...

I не паспеў. Зараўла сірэна, абвяшчаючы небяспеку. Яе гук пачуўся ў Паўлавым шлемафоне. 3 цяжкасцю адрываючы ногі, адразу забыўшыся на свае нядаўнія страхі, непакоячыся ўжо толькі пра карабель, Гушча кінуўся да люка. Ён ужо ўхапіўся за дзверцы, калі паблізу раптам прамільгнула нешта вялікае, цёмнае. Павел адчуў штуршок у спіну. Ён яшчэ адпусціў дзверцы, зрабіў крок чамусьці ў бок ад люка і ўпаў галавой наперад, моцна стукнуўшыся шлемам аб мачту радыётэлескопа. I ў той жа час сірэна змоўкла.

— Павел Канстанцінавіч! Павел! Павел!

Бурмакоў гукаў марна. Гушча не адказваў.

— Сцяпан Васільевіч, ён не варушыцца,— жахнуўся Віця.

— От табе і сам-насам,— з горыччу прамовіў капітан.— Вікто́р, глядзі тут, я па Паўла Канстанцінавіча...

Бурмакоў паспешна ўсунуўся ў скафандр і, ужо стоячы ў пераходнай камеры, з роспаччу сачыў за надта марудлівай стрэлкай барометра. Скафандр на Паўлу цэлы. Сігналы датчыкаў, якія сочаць за станам чалавека ў космасе, таксама не асабліва трывожныя. Павел жывы. Але што з ім? Аглушыла, траўміравала, кантузіла? I ці можна яму доўга ляжаць без дапамогі? І калі выхадныя даверцы адкінуліся, Бурмакоў, рызыкуючы сарвацца з палубы, ірвануўся па прыступках угору. Аднак з Паўлам ужо спускаўся асцярожна.

II

Нездарма кажуць, што бяда не ходзіць адна. Мала што выбыў з строю Гушча, дык неспадзявана пагусцеў метэарытны пояс. Сігнал трывогі цяпер гучаў амаль не заціхаючы. I Бурмакоў вымушаны быў увесь час знаходзіцца ў хадавой рубцы, трымаць кіраванне караблём у сваіх руках. У кароткія хвіліны перадышкі, калі можна было забыць пра метэарыты і астэроіды, ён прыходзіў да хворага Гушчы і садзіўся побач з яго ложкам. Павел апрытомнеў толькі на шостыя суткі, але быў надта слабы, каб прыняць удзел у клопатах экіпажа. Бурмакоў расказваў яму, як ідуць справы, падбадзёрваў.