Палёт над гняздом зязюлі

— Я ніколі нічога падобнага не зазнавала, — вымавіла яна агаломшана.

Фрэдрыксан стаў на калені побач зь сябрам і засунуў яму між зубоў гаманец, каб той не жаваў сабе языка, а потым дапамог зашпіліць штаны.

— Ты ў парадку, Сэф? Сэф?

Сэфэлт не расплюшчыў вачэй, але падняў млявую руку і выняў гаманец з рота. Ён усьміхнуўся празь сьліну.

— У парадку, — вымавіў ён. — Дайце мне лекі і зноў пусьціце на волю.

— Табе сапраўды трэба лекі, Сэф?

— Лекі.

— Лекі, — сказаў, павярнуўшы галаву, Фрэдрыксан, які ўсё яшчэ стаяў на каленях.

— Лекі, — паўтарыў Гардынг і навёў свой ліхтарык на працэдурны кабінэт.

Сэндзі ашклянелымі вачыма глядзела, як Гардынг пайшоў туды. Яна сядзела побач з Сэфэлтам і гладзіла яму галаву ў захапленьні.

— Мо мне таксама чаго-небудзь прынясіце, — прамовіла яна ўсьлед Гардынгу п’яным голасам. — Ніколі нават і блізка не зазнавала нічога падобнага.

Мы пачулі, як у канцы калідору разьбілася шкло, і Гардынг вяр­нуўся да нас з поўнымі прыгаршчамі пігулак; ён пасыпаў імі Сэфэлта і жанчыну, быццам крышыў грудкі зямлі ў магілу. Потым падняў вочы да столі.

— Божа міласэрны, прымі гэтых дваіх бедных грэшнікаў у свае абдоймы! І пакінь дзьверы прачыненымі для ўсіх нас астат­ніх, бо ты назіраеш канец, абсалютны, беззваротны, фан­тастычны фінал. Я ўрэшце зразумеў, што адбываецца. Тут наша апошняя гулянка. З гэтага моманту мы асуджаныя. Мусім набрацца як мага больш мужнасьці і чакаць нашага немінучага лёсу. Нас усіх расстраляюць на сьвітанку. Міс Брыдар пашыхтуе нас каля сьцяны, і мы будзем глядзець у жахлівае чэрава драбавіка зь вялікай руляй, які яна зарадзіць мэпрабаматамі! Таразінамі! Лібрыюмамі! Стэлазінамі! І адным узмахам свайго мяча, жы-ых-х-х! Супакоіць нас транквілізатарамі ўсьмерць.

Ён асеў на сьцяну і споўз на падлогу, пігулкі паскакалі зь яго далоняў, як чырвоныя, зялёныя і аранжавыя кузуркі.

— Амінь, — прамовіў ён і заплюшчыў вочы.

Дзяўчына на падлозе паправіла спадніцу на доўгіх спрацаваных нагах, паглядзела на Сэфэлта, які ўсё яшчэ ўсьміхаўся і торгаўся каля яе ў промнях сьвятла, і сказала:

— Ніколі ў жыцьці нават напалову не зазнавала нічога падоб­нага.

Гардынгава прамова калі й не працьверазіла нашых, дык пры­намсі прымусіла зразумець, наколькі сур’ёзна тое, што мы рабілі. Ноч мінала, і трэба было падумаць пра прыход мэдпэрсаналу раніцай. Білі Бібіт і дзяўчына нагадалі, што ўжо чатыры гадзіны, і што калі ніхто ня супраць, яны б хацелі, каб містэр Тэркл адамкнуў ізалятар. Яны сышлі пад арку сьвятла ад ліх­тарыкаў, а мы ўсе пайшлі ў дзённы пакой вырашаць, як тут можна прыбрацца. Тэркл амаль вырубіўся, калі мы вярнуліся з ізалятару, і нам давялося каціць яго ў дзённы пакой на вазку.

Калі я йшоў за імі, я зразумеў з раптоўным зьдзіўленьнем, што я п’яны, сапраўды п’яны ўпершыню з часу службы ў войску, п’яны разам з паўтузінам іншых мужыкоў і парай дзяўчат — і ўсё гэта ў аддзяленьні Вялікай Сястры! П’яны і бегаю тут, сьмяюся зь дзяўчатамі ў самай сярэдзіне наймагутнейшай цьвяр­дыні Камбінату! Я прыгадаў пачатак ночы, тое, што мы рабілі, і ў гэта было амаль немагчыма паверыць. Мне давялося нагадваць сабе, што гэта сапраўды адбылося, што мы зрабілі так, каб гэта змагло адбыцца. Мы проста адамкнулі вакно і запусьцілі гэта ўсярэдзіну, як запускаеш сьвежае паветра. Можа быць, Камбінат не ўсёмагутны. Што нам перашкодзіць зрабіць гэта зноў, цяпер, калі мы ведаем, што можам? Ці што перашкодзіць нам рабіць іншыя рэчы, якіх мы хочам? Мне так прыемна было пра гэта думаць, што я загарланіў і наляцеў на Макмэрфі і дзяўчыну, Сэндзі, якія ішлі перада мной, схапіў іх абаіх і прабег ажно да дзённага пакою зь імі пад пахамі, а яны галасілі і дрыгалі нагамі, як дзеці. Гэтак добра я сябе адчуваў.

Зноў падняўся палкоўнік Мэтэрсан, яснавокі і гатовы чытаць бясконцыя лекцыі, а Скэнлан зноў закаціў яго спаць. Сэфэлт, Марціні і Фрэдрыксан сказалі, што яны таксама лепей пой­дуць на бакавую. Макмэрфі, я, Гардынг, дзяўчына і містэр Тэркл засталіся дапіваць мікстуру ад кашлю і вырашаць, што ра­біць з бардаком у аддзяленьні. Выглядала, што мы з Гардынгам былі адзіныя, каго гэта сапраўды хвалявала; Макмэрфі і вялі­кая дзяўчына проста сядзелі, пацягвалі сыроп, усьміхаліся адно аднаму і гулялі рукамі ў нейкія гульні ў цемры, а містэр Тэркл кляваў носам. Гардынг прыкладаў усе намаганьні, каб яны неяк паклапаціліся пра свой лёс.

— Вы ўсе не ўсьведамляеце складанасьці цяперашняй сытуацыі, — казаў ён.

— Лухта, — адказваў Макмэрфі.

Гардынг пляснуў далоньню па стале:

— Макмэрфі, Тэркл, вы проста не разумееце, што тут сёньня адбылося. У аддзяленьні для псыхічна хворых. У аддзяленьні міс Брыдар! Наспутствы... наступствы будуць... разбуральныя!

Макмэрфі кусануў дзяўчыне вуха. Тэркл кіўнуў, расплюшчыў адно вока і прамовіў:

— Эта праўда. І заўтра якраз ейная зьмена.

— У мяне, аднак, ёсьць плян, — заявіў Гардынг.

Ён падняўся на ногі. Сказаў, што Макмэрфі відавочна занадта адключыўся, каб самому разабрацца з сытуацыяй, і камусьці трэба пераняць кіраўніцтва. Прамаўляючы, ён выпрастоўваўся і цьверазеў. Ён гаварыў шчырым і настойлівым голасам, а ягоныя рукі малявалі карцінкі да словаў. Я быў рады, што ён тут і можа пераняць кіраваньне.

Паводле ягонага пляну, нам трэба было зьвязаць Тэркла і зрабіць усё так, каб выглядала, што Макмэрфі падкраўся да яго ззаду, зьвязаў яго, ну, напрыклад, стужкамі з рваных прасьцінаў, забраў у яго ключы, потым уламіўся ў працэдурны пакой, раскідаў там лекі і нарабіў вэрхалу з дакумэнтамі, проста каб насаліць мэдсястры — у гэта яна дакладна паверыць, — а потым адамкнуў сетку на вакне і ўцёк.

Макмэрфі адказаў, што гэта падобна да сюжэту з тэледэтэкты­ву і настолькі сьмеху варта, што ня можа не спрацаваць. Ён па­хваліў Гардынга за ясныя думкі. Гардынг дадаў, што ў пляну ёсьць сур’ёзныя плюсы: астатнія нашы ня будуць мець праблемаў з мэдсястрой, Тэркл захавае сваю працу, а Макмэрфі пакіне шпіталь. Ён сказаў, што дзяўчаты могуць адвезьці яго ў Канаду, ці ў Тыхуану, ці нават у Нэваду, калі ён захоча, і ён будзе ў поў­най бясьпецы; паліцыя ніколі асабліва не напружваецца ў пошу­ках уцекачоў з такіх шпіталяў, бо дзевяноста адсоткаў зь іх заўсёды самі вяртаюцца празь некалькі дзён, з пустымі кі­шэ­нямі, п’яныя, у пошуках месца, дзе можна бясплатна выспац­ца і пад’есьці. Мы крыху пагутарылі пра гэта і дапілі мікстуру ад каш­лю. Нарэшце мы дагаварыліся да ці­шыні. Гардынг зноўку сеў.

Макмэрфі прыбраў руку з таліі дзяўчыны і паглядзеў на мяне, а потым на Гардынга, нешта абдумваючы, зноўку з гэтым дзіўным, стомленым выразам на твары. Ён спытаўся, а што наконт нас, чаму б нам проста не падняцца, ня ўзяць свайго адзеньня і ня выправіцца зь ім?

— Я яшчэ не зусім гатовы, Мак, — адказаў яму Гардынг.

— Тады чаму ты думаеш, што гатовы я?

Гардынг крыху паглядзеў на яго моўчкі і ўсьміхнуўся, потым сказаў:

— Не, ты не разумееш. Я буду гатовы празь некалькі тыдняў. Але я хачу зрабіць гэта асобна, сам, праз парадны ўваход, з усёй звычайнай бюракратычнай цяганінай. Хачу, каб мая жонка прыехала сюды на машыне ў вызначаны час, каб забраць мяне. Хачу, каб яны ведалі, што я здольны зрабіць гэта такім чынам.

Макмэрфі кіўнуў.

— А што ты, Правадыр?

— Думаю, што я ў парадку. Проста пакуль ня ведаю, куды ехаць. І трэба, каб нехта тут застаўся на некалькі тыдняў пасьля цябе, прасачыць, каб усё патроху не вярнулася да ранейшага.

— А як наконт Білі, Сэфэлта, Фрэдрыксана і астатніх?

— Не магу за іх казаць, — адказаў Гардынг. — У іх па-ранейшаму застаюцца свае праблемы, як і ва ўсіх нас. Яны ўсё яшчэ хворыя людзі шмат у чым. Але прынамсі адно ясна: яны цяпер хворыя людзі. Больш ніякіх трусоў-кралёў, Мак. Можа, калісьці яны змогуць быць здаровымі людзьмі. Ня ведаю.

Макмэрфі падумаў над гэтым, пазіраючы на тыльны бок далоняў. Потым зноў падняў вочы на Гардынга.