Палёт над гняздом зязюлі

— Чэзўік, не пераймайся наконт Марціні. У яго ўсё ў парадку. Давай тыя трыста пяцьдзясят, а Марціні сам пра сябе паклапоціцца; хіба ён ня плоціць нам кожны раз, калі ягоныя «штучкі» трапляюць на нашае майно?

— Пачакайце хвілінку. Іх тамака так шмат.

— Нічога страшнага, Марці. Ты толькі нам кажы, да каго яны трапляюць. Усё яшчэ твая чарга, Чэзўік. Была двойка, так што табе яшчэ раз кідаць. Во так, хлопча. Вух! Цэлая шасьцёрачка.

— І я трапляю... Выпадак: «Вас абралі старшынём кіроўнай рады; заплаціце кожнаму з гульцоў...» Быў заляцеў і зноў заля­цеў, засада!

— А чый гэта тут гатэль, чэрці вас бяры, на чыгунцы ў Рэдынгу?

— Мой дружа, гэта, як кожны можа пабачыць, зусім не гатэль, а склад.

— Але пачакайце хвілінку...

Макмэрфі абыходзіць свой бок стала, перасоўвае карткі, перакладае грошы, падроўнівае гатэлі. З-пад кепкі ў яго, нібы разгорнутае пасьведчаньне, тырчыць стодаляравая купюра, шалёныя грошы, як ён яе называе.

— Скэнлан? Мне здаецца, твая чарга, братка.

— Дай мне кубікі. Разьнясу дошку гэтую на цурочкі. Во так. Гуляцца-страляцца, маіх адзінаццаць, палічы, Марціні.

— Э-э-э, ну добра.

— Але ж ня гэтую, ты, вар’ят; гэта ж не мая фішка, гэта мой дом.

— Яны аднаго колеру.

— А што гэты дамок робіць на ўчастку Электракампаніі?

— Гэта электрастанцыя.

— Марціні, ты трасеш зусім ня кубікі...

— Хай сабе трасе, якая розьніца?

— Гэта парачка дамоў!

— Вух. І Марціні зараз хадзіцьме на цэлых, дайце мне пагля­дзець, на цэлых дзевятнаццаць. Някепска, Марці, ты так трапляеш... Дзе твая фішка, братка?

— Э-э-э? Дык вось яна.

— Ён яе ў роце трымаў, Макмэрфі. Цудоўна. Гэта значыць, два хады праз другі і трэці карэнныя зубы, чатыры хады па дош­цы, і вы трапляеце на... на Балтыйскі бульвар, Марціні. Вашая ўласная і адзіная маёмасьць. Як так можа шанцаваць, га, сябры? Марціні гуляе тры дні, і амаль штораз яго заносіць на свой участак.

— Заткніся і кідай, Гардынг. Твая чарга.

Гардынг бярэ косьці сваімі доўгімі пальцамі і адзінцом абмацвае гладкую паверхню, быццам ён сьляпы. Пальцы ў яго таго ж колеру, што й кубікі, і выглядаюць так, нібы ён іх выразаў з косьці іншай рукой. Кубікі бразгочуць, калі ён трасе іх у кулаку. Яны коцяцца, перакульваючыся, і спыняюцца каля Макмэрфі.

— Вух. Пяць, шэсьць, сем. Не шанцуе табе, братка. Тут яшчэ адна з маіх неабсяжных дзялянак. Ты мне вінны... ну, дзьвесьце баксаў, відаць, хопіць.

— Ой ня шэньціць.

Гульня ўсё цягнецца і цягнецца, пад ляскат кубікаў і шолах цацачных грошай.

Бываюць доўгія пэрыяды — тры дні, тры гады, — калі немагчыма нічога пабачыць, і пра тое, дзе ты, сьведчыць толькі гук дынаміка, які бразгоча зьверху ў тумане, быццам буй са звонам. Калі нешта відаць, дык нашыя звычайна ходзяць, нібыта не заўважаюць у паветры нават імжы. Мяркую, што туман неяк дзейнічае ім на памяць, а мне — не.

Нават Макмэрфі, здаецца, ня ведае, што яго затуманілі. Калі й ведае, дык намагаецца не паказаць, што яго гэта турбуе. Ён сочыць, каб ніхто з пэрсаналу не пабачыў, што яго хвалюе хоць нешта: ведае, што найлепшы ў сьвеце спосаб раздражніць чалавека, які хоча табе абцяжарыць жыцьцё, гэта паво­дзіцца так, быццам ты нічым не пераймаесься.

Ён захоўвае шляхетныя манеры з мэдсёстрамі і з чорнымі, нягледзячы на любыя іхныя словы, нягледзячы на ўсе хітрыкі, якімі яны спрабуюць вывесьці яго з раўнавагі. Пару разоў нейкія дурныя правілы злуюць яго, але ён прымушае сябе да яшчэ больш ветлівых і далікатных паводзінаў, чым звычайна, і тады заўважае, як гэта ўсё сьмешна: правілы, няўхвальныя позіркі, якімі яны дамагаюцца, каб правілы выконвалі, тое, як з табой размаўляюць, нібы з трохгадовым дзіцём, — а калі ён бачыць, як гэта сьмешна, дык пачынае сьмяяцца, і гэта раздражняе іх неймаверна. Макмэрфі лічыць, што ён у бясьпецы, пакуль можа сьмяяцца, і гэта спрацоўвае даволі няблага. Толькі аднойчы ён страціў над сабой кантроль і паказаў, што раззлаваўся, і тое не таму, што чорныя ці Вялікая Сястра нешта зрабілі, але таму, што нечага не зрабілі пацыенты.

Гэта здарылася на адным з групавых сходаў. Макмэрфі раззлаваўся на нашых, бо яны павяліся занадта асьцярожна — як ён сказаў, «сасцалі». Ён пабіўся аб заклад зь імі ўсімі на вынікі Ўсясьветнай сэрыі, што мелася пачацца ў пятніцу. Разьлічваў, што бэйсбол ім дадуць паглядзець, хоць гульні былі ня ў той час, калі тэлек у раскладзе. На сходзе за некалькі дзён да таго ён спытаўся, ці можна зрабіць так, каб яны ўсё прыбралі і пачысьцілі ўвечары, калі час на тэлевізар, а ўдзень паглядзелі гульні. Мэдсястра адказала яму, што не, чаго ён прыкладна і чакаў. Яна сказала, што расклад быў «вывераны, сыходзячы з далікатна збалянсаваных меркаваньняў», і што зьмена рас­парадку ўсё гэта зруйнуе.

Тое, што мэдсястра так кажа, яго ня дзівіць; яго дзівіць тое, як паводзяць сябе вострыя, калі ён пытаецца, што яны думаюць пра ягоную ідэю. Ніхто ня кажа нічога. Усе зноў пахаваліся ў маленькіх воблачках туману. Я іх амаль ня бачу.

— Во глядзіце, — зьвяртаецца ён да іх, але яны не глядзяць. Ён чакае, каб нехта хоць штосьці сказаў, адказаў на ягонае пытаньне, але яны паводзяцца так, быццам яго ня чулі. — Глядзіце, халера вас бяры, — кажа ён, калі ніхто нават не зва­рух­нуўся, — я сам ведаю, што прынамсі дванаццаць з вас маюць невялічкі асабісты інтэрас, хто пераможа ў гэных гульнях. Няўжо вы, хлопцы, ня хочаце іх паглядзець?

— Ня ведаю, Мак, — нарэшце адказвае Скэнлан. — Я ўжо прызвычаіўся глядзець навіны а шостай гадзіне. І калі зьмена часу сапраўды так парушыць расклад, як кажа міс Брыдар...

— Ды халера з гэным раскладам. Ты можаш вярнуцца да свайго раскладу клятага на наступным тыдні, калі фіналы скончацца. Што скажаце, братва? Давайце прагаласуем, каб гля­дзець тэлевізар удзень замест вечара. Усе дванаццаць за?

— Я за, — выгуквае Чэзўік і падымаецца.

— Я кажу, тыя, хто за, падыміце рукі. Добра, усе дванаццаць за?

Чэзўік падымае руку. Некаторыя іншыя азіраюцца, каб паба­чыць, ці няма больш дурняў. Макмэрфі ня можа ў гэта паверыць.

— Ну давайце, што за лухта. Я думаў, што вы можаце галасаваць наконт правілаў і ўсё такое. Хіба ня так, док?

Доктар ківае, не падымаючы вачэй.

— Ну дык добра; тады хто хоча паглядзець гэныя гульні?

Чэзўік задзірае руку яшчэ вышэй і кідае навокал задзірлівыя позіркі. Скэнлан трасе галавой, а потым прыпадымае руку, не адрываючы яе ад падлакотніка. Больш нікога. Макмэрфі ня можа знайсьці словаў.

— Калі з гэтым вырашана, — кажа мэдсястра, — можа, мы працягнем сход.

— Ага, — кажа ён, спаўзаючы ў крэсьле так, што кепка яму ледзь да грудзей не дастае, — Ага, відаць нам варта працягваць гэны сход задрыстаны, калі так.

— Ага, — кажа Чэзўік, кідае на ўсіх нашых цяжкі позірк і сядае, — ага, працягвайце свой слаўны велічны сход. — Ён рэзка ківае, потым кладзе падбародзьдзе на грудзі, насупіўшыся. Яму прыемна сядзець побач з Макмэрфі, адчуваць сябе сьме­лым вось так. Упершыню Чэзўік мае, з кім поруч змагацца за безнадзейную справу.

Пасьля сходу Макмэрфі ня кажа нікому ані слова, такую злосьць і агіду ён адчувае. Білі Бібіт сам падыходзіць да яго.

— Некаторыя з нас т-тут ажно п-па п-п-пяць гадоў, Рэндл, — кажа Білі. Ён згарнуў часопіс і круціць яго ў руках; на тыльным баку далоняў відаць цыгарэтныя апёкі. — А некаторыя б-будуць тут мо яшчэ да-да-даўжэй, калі цябе ўжо да-даўно тут ня б-будзе і гэты б-бэйсбол даўно скончыцца. І... няўжо ты ня бачыш... — ён кідае часопіс і адыходзіць. — А-а-а, які ў гэтым сэнс.

Макмэрфі пазірае Білі ўсьлед і зноў зьдзіўлена хмурыцца, сьцяг­ваючы разам выцьвілыя бровы.

Да канца дня ён спрачаецца зь некаторымі іншымі, чаму яны не прагаласавалі, але яны ня хочуць пра гэта размаўляць, таму выглядае, што ён махнуў на ўсё рукой. Ён больш нічога ня кажа на гэты конт да самага апошняга дня перад матчам:

— А во й чацьвер, — выдыхае ён і сумна хістае галавой.