Палёт над гняздом зязюлі

— І я раблю выснову, што вам, разявакам, трэба вялікі банчышча, каб вас спакушаў. Во вам дзесяць пачкаў на наступнае кола. Гэй-га, вашае слова, во зараз пойдзе сапраўдны рубон...

Тут ён адкідвае галаву і гучна сьмяецца з таго, як усе кінуліся рабіць стаўкі.

Гэты сьмех грукатаў па пакоі цэлы вечар. Увесь час, што Макмэрфі раздаваў карты, ён жартаваў, размаўляў і спрабаваў заахвоціць гульцоў сьмяяцца разам зь ім. Але яны ўсе бая­лі­ся расслабіцца, бо задоўга ўжо гэтага не рабілі. Ён кінуў намаганьні і перайшоў да сур’ёзнай гульні. Яны выйгравалі ў яго банк пару разоў, але ён заўжды адыгрываўся, і піраміды цыгарэтаў абапал яго ўсё расьлі і расьлі.

А потым, перад самым адбоем, ён пачаў даваць ім выйграць. Ён дазволіў ім адыграцца так хутка, што яны амаль ня памя­талі пра ранейшыя пройгрышы. Ён аддае апошнюю пару цы­гарэтаў, кладзе тальлю, адкідваецца на сьпінку крэсла, узды­хае і сьцягвае кепку з вачэй; гульня скончылася.

— Ну, шаноўныя, крыху выйграў, а ўсё астатняе прайграў, во што я пра гэта скажу, — ён круціць галавой зь няшчасным выглядам. — Ня ведаю, я заўсёды даволі няслаба раскідваў дваццаць адно, але вы, выглядае, занадта крутыя для мяне. У вас, відаць, ё нейкія патаемныя хітрыкі, нават неяк боязна супраць такіх хітруноў заўтра на сапраўдныя грошыкі гуляць.

Ён нават не спрабуе ўсур’ёз спадзявацца, што яны на гэта купяцца. Ён дазволіў ім выйграць, і кожны, хто сачыў за гульнёй, гэта ведае. Ведаюць і гульцы. Але ўсё адно сярод тых, хто падграбае сваю купку цыгарэтаў — цыгарэтаў, якіх яны насамрэч ня выйгралі, а толькі адыгралі, бо тыя ім належалі ад пачатку, — няма ніводнага без ухмылкі на твары, быццам яны найкруцейшыя картыжнікі на ўсёй Місісіпі.

Тлусты чорны і чорны на імя Гівэр выганяюць нас зь дзённа­га пакою і пачынаюць выключаць сьвятло маленькім клю­чыкам на ланцужку. Аддзяленьне робіцца ўсё больш цьмяным і цёмным, а вочы ў маленькай мэдсястры з радзімай плямай пашыраюцца і ярчэюць. Яна стаіць ля дзьвярэй у зашклёную Сястроўню, раздае вечаровыя пігулкі пацыентам, што праходзяць побач шэрагам, і ёй цяжка даецца не пераблытаць, каго сёньня чым трэба труціць. Нават не глядзіць, куды налівае ваду — нагэтулькі ейную ўвагу адцягнуў велічэзны руды мужык з жахлівай кепкай і жудасным шнарам. Яна назірае, як Макмэрфі адыходзіць ад картачнага стала ў цёмным дзённым пакоі і круціць мазолістай рукой руды пучок валасоў, што вытыркаецца з-пад расшпіленага каўняра казённай кашулі «хіміка». З таго, як яна падаецца назад, калі ён падыхо­дзіць да дзьвярэй Сястроўні, я мяркую, што яе, пэўна, зага­дзя папярэдзіла пра Макмэрфі Вялікая Сястра. «А-а-а, вось яшчэ што, перш чым я сёньня перадам тут усё ў вашы рукі, міс Пілбаў. Той новы пацыент, што там сядзіць, вунь той зь безгустоўнымі бакенбардамі і парэзамі на твары — я маю пад­ставы меркаваць, што ён сэксуальны маньяк».

Макмэрфі бачыць, як яна ўтаропілася ў яго спалоханымі шы­рокімі вачыма, таму ён засоўвае галаву ў дзьверы Сястроўні, дзе яна раздае пігулкі і глядзіць на яе з шырокай прыязнай усьмешкай, каб пазнаёміцца. Гэта так яе нэрвуе, што яна выпускае з рук збан з вадой, і той падае ёй на нагу. Яна ўскрыквае, падскоквае на адной назе, дрыгае рукой, і пігулка, якую яна зьбіралася мне даць, вылятае з кубачка за каўнер ейнай уніформы, якраз туды, дзе радзімая пляма цячэ ў даліну, як вінная рака.

— Дазвольце мне вам дапамагчы, мадам.

І вось у дзьверы Сястроўні пралазіць гэтая рука колеру сырога мяса, пакрытая шнарамі і татуіроўкамі.

— Не падыходзьце! Са мной у аддзяленьні два санітары!

Яна круціць вачыма ў пошуку чорных, але тыя пайшлі пры­вязваць хронікаў да ложкаў; яны занадта далёка, каб хутка прыйсьці на дапамогу. Макмэрфі пасьміхаецца і паварочвае руку, каб мэдсястра пабачыла, што ў ёй няма нажа. Але яна бачыць толькі сьвятло, якое адбіваецца ад гладкай, як воск, мазолістай далоні.

— Усё, што я хацеў зрабіць, дык гэта...

— Не падыходзьце! Пацыентам не дазваляецца заходзіць у... Ой, не падыходзьце, я каталічка! — і яна тут жа торгае залаты ланцужок на шыі, так што крыжык вылятае з упадзіны паміж грудзей і выстрэльвае ў паветра, нібы з рагаткі, згубленую пігулку! Макмэрфі хапае паветра рукой проста насупраць яе твару. Мэдсястра верашчыць, крыжык залятае ёй у рот, і яна заплюшчвае вочы, быццам зараз атрымае поўху, стаіць так, уся зьбялелая, як папера, акрамя плямы, што па­цям­­нела, як ніколі, быццам дарэшты высмактала ўсю кроў зь ей­нага цела. Калі яна нарэшце зноў расплюшчвае вочы, прос­та перад ёй мазолістая далонь, на якой ляжыць мая маленькая чырвоная пігулка.

— ...падняць бітон з вадой, што ў вас упаў, — Макмэрфі трымае яго ў другой руцэ.

Яна выдыхае з гучным сычэньнем і бярэ ў яго бітон:

— Дзякуй. Дабранач, дабранач, — і зачыняе дзьверы перад наступным пацыентам; сёньня пігулак болей ня будзе.

У палаце Макмэрфі кідае пігулку мне на ложак:

— Хочаш сваю смактульку, Правадыр?

Я кручу галавой, гледзячы на пігулку, і ён змахвае яе з ложка, быццам назойлівага клапа. Тая скача, драпае падлогу, як цвыркун. Ён зьбіраецца класьціся спаць і здымае адзеньне. Яго майткі пад рабочымі штанамі — з чорнага, як вугаль, атлясу, размаляваныя белымі кітамі з чырвонымі вачыма. Макмэрфі пасьміхаецца, калі заўважае, што я гляджу на сподняе.

— Ад студэнтачкі з Арэгонскага ўнівэру, Правадыр, зь філфаку. — Ён адцягвае гумку адзінцом і шчоўкае. — Зрабіла мне падаруначак, бо, маўляў, я сымбаль.

Яго рукі, шыя і твар загарэлыя і шчаціняцца кучаравымі залацістымі валаскамі. На абодвух вялікіх плячах — татуіроўкі; на адной напісана «Байцы-марпехі» і намаляваны чорт з чырвоным вокам, чырвонымі рагамі і вінтоўкай М-1, на другой — рука трымае карты, раскладзеныя веерам па мускулістым плячы: тузы і восемкі. Ён кладзе стос адзеньня на тумбачку ля майго ложка і пачынае ўзьбіваць кулаком падушку. Яму далі ложак побач з маім.

Макмэрфі кладзецца пад коўдру і кажа, што мне таксама варта хутчэй скокнуць у пасьцель, бо адзін з чорных ідзе вырубіць сьвятло. Азіраюся і бачу чорнага на імя Гівэр; скідаю абутак і залажу ў ложак якраз перад тым, як той падышоў, каб прывязаць мяне прасьціной. Скончыўшы са мной, чорны кідае апошні позірк навокал, хіхікае і пстрыкае выключальнікам.

Калі не лічыць белага парашку сьвятла зь Сястроўні ў калідоры, у пакоі цёмна; я бачу толькі абрысы Макмэрфі побач са мной; ён дыхае глыбока і роўна, коўдра на ім падымаецца і ападае. Дыханьне ўсё запавольваецца і запавольваецца, пакуль мне не здаецца, што ён ужо нейкі час як заснуў. Потым я чую зь ягонага ложка мяккі гартанны гук, нібы чмыхае конь. Ён усё яшчэ ня сьпіць і зь нечага сьмяецца пра сябе.

Спыняе сьмех і шэпча:

— Ну, Правадыр, ты няслаба падскочыў, калі я сказаў, што йдзе той чарнамазы. А мне здалося, нехта казаў, што ты глухі.

Упершыню за доўгі-доўгі час я ў ложку, не праглынуўшы чырвонай пігулкі (калі я хаваю яе, каб не глытаць, мэдсястра з ра­дзімай плямай пасылае чорнага на імя Гівэр злавіць мяне і ліх­тарыкам трымаць у палоне, пакуль яна не падрыхтуе шпрыца), таму я прыкідваюся, што сплю, калі чорны прахо­дзіць побач і сьвеціць.

Калі глытаеш чырвоную пігулку, ты ня проста засынаеш; ты паралізаваны сном, і ўсю ноч ня можаш прачнуцца, што б ні адбывалася навокал. Вось чаму пэрсанал дае мне пігулкі: на старым месцы я прачынаўся ўначы і бачыў, як яны рабілі роз­ныя жахі з пацыентамі, што спалі вакол мяне.

Ляжу нерухома і запавольваю дыханьне, чакаю, ці нешта адбудзецца. Вакол цёмна, аж жах, і я чую, як яны там сьлізгаюць у сваіх гумавых чаравіках; двойчы яны зазіраюць у пакой і аб­мацваюць усіх ліхтарыкам. Трымаю вочы заплюшчанымі, але не засынаю. Чую лямант зьверху, з аддзяленьня для агрэсіўных, л-у-у, л-у-у, л-у-у-у — некага падключылі, каб атрымаць кодавыя сыгналы.

— Э-э-э, думаю, можна па піве, бо наперадзе ж доўгая ноч, — чую, як адзін чорны шэпча другому. Гумавыя чаравікі рыпяць у кірунку Сястроўні, дзе стаіць лядоўня. — Хочаш піўка, ласачка з радзімачкай? Каб ночка хутчэй ішла?