Палёт над гняздом зязюлі

— Ну, я ў жыцьці ня бачыў такой перамены, як з Максўэлам Тэйбэрам, калі ён вярнуўся з больніцы. Крыху сінякоў пад вачыма, крыху схуднеў, і ведаеш што? Зусім новы чалавек. Божа ж ты мой, што робіць сучасная амэрыканская навука...

А ў ягоным сутарэньні штоноч далёка за поўнач гарыць сьвятло, бо элемэнты запаволенага дзеяньня, якія яму ўсталявалі тэхнікі, надаюць ягоным пальцам жвавае ўмельства, і ён нахіляецца над напампаванымі снатворным целамі — сваёй жонкі, дзьвюх маленькіх дачок чатырох і шасьці гадоў, суседа, зь якім ён ходзіць у панядзелкі гуляць у боўлінг — ён прыстасоўвае іх, як прыстасавалі яго. Вось так гэта ўсё пашыраецца.

Калі ён нарэшце адключаецца праз запраграмаваную колькасьць гадоў, горад аддае яму пашану, мясцовая газэта друкуе фотаздымак, дзе ён летась дапамагаў бойскаўтам у Дзень прыбіраньня могілак, а ягоная жонка атрымлівае ліст ад ды­рэктара мясцовай школы пра тое, як Максўэл Ўілсан Тэйбэр служыў натхненьнем для моладзі нашага цудоўнага раёну.

Нават працаўнікі моргу, якія звычайна за грош задушыцца гатовыя, гэтым разам узрушаныя:

— Да-а-а, ты паглядзі на яго: старэча Макс Тэйбэр, добры быў дзядзь­ка. Мо скарыстаць грым падаражэй, а з жонкі ўзяць, як за звычайны? Не, чэрці яго бяры, давай усё бясплатна зробім.

Такі пасьпяховы выпісаны — гэта прадукт, які напаўняе радасьцю сэрца Вялікай Сястры і стварае добрую рэпутацыю ейнай прафэсіі і ўсёй галіне агулам. Усе задаволеныя выпісаным.

Але любы новенькі — гэта зусім іншая штука. Нават новенькі з найлепшымі паводзінамі абавязкова будзе патрабаваць нейкай працы, каб ён увайшоў у рэжым, а таксама ніколі нельга ведаць, калі ж можа зьявіцца той пэўны новенькі, дастаткова свабодны, каб псаваць усё налева і направа, каб сапраўды нарабіць тут вэрхалу і паставіць пад пагрозу ўсю дасканалую працу ўстановы. А я ўжо тлумачыў, што Вялікая Сястра вельмі турбуецца, калі нешта замінае ейнай установе працаваць дасканала.

Перад поўднем ізноў запусьцілі туман-машыну, але не напоў­ніцу; туман не такі ўжо густы, і я магу нешта пабачыць, калі вельмі напружваюся. Хутка прыйдзе дзень, калі я кіну напружвацца і цалкам спыню кантроль над сабой, згублюся ў тумане, як некаторыя іншыя хронікі, але пакуль што мяне цікавіць гэты новенькі — я хачу паглядзець, як ён паставіцца да групавога сходу, які вось-вось пачнецца.

За дзесяць хвіляў да гадзіны туман цалкам расьсеяўся, і чорныя загадваюць вострым ачысьціць памяшканьне для сходу. Усе сталы зь дзённага выносяць у купальню праз калідор — будзе дзе разгарнуцца, кажа Макмэрфі, быццам зьбіраецца ладзіць танцулькі.

Вялікая Сястра сочыць за ўсім праз сваё вакно. Яна не зварухнулася зь месца добрыя тры гадзіны, нават паабедаць не сха­дзіла. Дзённы пакой вызваляюць ад усіх сталоў; а першай доктар выходзіць са свайго кабінэту ў канцы калідору, ківае Сястры, праходзячы міма ейнага вакна, і сядае ў сваё крэсла зьлева ад дзьвярэй. Пацыенты сядаюць пасьля яго; потым у пакой падцягваюцца мэдсёстры і практыканты. Калі ўсе паселі, Вялікая Сястра падымаецца са свайго месца, ідзе ў кут Сястроўні да сталёвай панэлі з рэгулятарамі ды кнопкамі і настаўляе нейкую аўтаматычную праграму, каб тая ўсё кантралявала, пакуль яе няма на месцы. Яна заходзіць у дзённы пакой, трымаючы ў руках журнал і поўны кошык нейкіх нататак. Хоць яна тут цэлых паўдня, ейная ўніформа па-ранейшаму такая накрухмаленая і жорсткая, што нідзе ня гнецца; тканіна нібы трэскаецца на суставах з такім гукам, быццам нехта складае замарожаны брызэнт.

Яна сядае справа ад дзьвярэй.

Амаль адразу, як яна села, стары Піт Банчыні падымаецца зь месца, пачынае круціць галавой і хрыпець:

— Я стаміўся. Ууу, Госпадзе, ууу, я жудасна стаміўся...

Ён заўсёды так робіць, калі ў аддзяленьні зьяўляецца новы чалавек, які можа яго паслухаць.

Вялікая Сястра не глядзіць на Піта. Яна перабірае паперы ў кошыку:

— Хто-небудзь, сядзьце каля містэра Банчыні, — кажа яна. — Супакойце яго, каб мы маглі пачаць сход.

Білі Бібіт вяртае Піта ў крэсла. Піт павярнуўся да Макмэрфі і матляе галавой з боку на бок, як сьвятло сэмафора на чыгуначным пераезьдзе. Ён працаваў на чыгунцы трыццаць гадоў; цяпер знасіўся ўшчэнт, але ўсё яшчэ рухаецца паводле сыгналаў памяці.

— Я стамі-і-іўся, — кажа ён, матляючы галавой, тварам да Мак­мэрфі.

— Спакойна, Піт, — шэпча Білі і кладзе сваю рабаціністую руку Піту на калена.

— ...Жудасна стаміўся...

— Я ведаю, Піт, — Білі суцяшальна ляпае яго па худым калене, і Піт адхіляе назад галаву, зразумеўшы, што сёньня ніхто ня зьверне ўвагі на ягоную скаргу.

Сястра дастае свой гадзіньнік, глядзіць на гадзіньнік на сьця­не ў аддзяленьні, нешта пераводзіць у сваім і кладзе яго насуп­раць сябе ў кошык. Яна дастае з кошыка тэчку.

— Такім чынам, можам пачынаць сход?

Упэўнена азіраецца, круцячы галаву на шарніры шыі, каб пабачыць, ці нехта яшчэ не зьбіраецца перарваць яе. Ніхто з нашых не глядзіць ёй у вочы, усе ўтаропіліся сабе ў рукі. Акрамя Макмэрфі. Той расьсеўся на крэсьле ў куце, сядзіць так, быццам гэта ягонае месца спрадвеку, і назірае за кожным ейным рухам. Матацыклетная кепка — дагэтуль на рудой галаве, нібы ён прыйшоў удзельнічаць у гонках. Ён ро­біць на калене здым тальлі і складае яе магутным шчаўчком, які рэхам разносіцца ў мёртвай цішы. Рухавыя вочы Вялікай Сястры затрымліваюцца на ім на сэкунду. Яна ўсю раніцу назірала, як ён гуляе ў карты, і хоць не пабачыла, каб нейкія грошы пераходзілі з рук у рукі, яна падазрае: не такі ён чалавек, каб задаволіцца правілам аддзяленьня: гуляць толькі на запалкі. Ён зноўку здымае і зашчоўквае тальлю, якая потым зьні­кае ў вялікай далоні.

Сястра зноў пазірае на гадзіньнік і дастае з тэчкі, якую трымае ў руках, аркушык паперы, глядзіць на яго і вяртае на месца. Потым кладзе тэчку і бярэ журнал. Эліс кашляе са свайго месца на сьцяне; яна чакае, пакуль ён перастане.

— Такім чынам. Пры канцы сходу ў пятніцу... мы абмяркоўвалі праблему містэра Гардынга... датычна ягонай маладой жонкі. Ра­ней ён казаў, што яна надзеленая надзвычай вялікім памерам бюсту, і што гэта яго турбавала, бо яна прыцягвала позір­кі мужчынаў на вуліцы. — Яна пачынае гартаць журнал, утыр­каны закладкамі з лапікаў паперы. — Паводле запісаў, зроб­леных рознымі пацыентамі ў журнале, яны чулі, як містэр Гар­дынг казаў, што яна «відавочна сама дае гэтым казлам нагоду пяліцца». Таксама чулі, як ён казаў, што, маг­чыма, ён сам дае ёй падставы шукаць ад іншых знакаў сэксуальнай зацікаўленась­ці. Чулі, як ён сказаў: «Мая міленькая, але неадукаваная жо­нач­ка лічыць, што калі слова ці жэст ня маюць прысмаку бруталь­нага мускулістага самца, дык гэта слова ці жэст нямоглага фран­та».

Далей яна нейкі час моўчкі чытае з журнала і загортвае яго.

— Ён таксама казаў, што пышныя грудзі жонкі часам напаўнялі яго пачуцьцём непаўнавартасьці. Такім чынам. Ці жадае нехта крануцца гэтай тэмы?

Гардынг заплюшчвае вочы; усе маўчаць. Макмэрфі аглядае астатніх, чакае, ці нехта адкажа, потым падымае руку і пстры­кае пальцамі, нібы школьнік на занятках; Сястра ківае яму.

— Містэр... ээ... Макмарфа?

— Крануцца чаго?

— Што? Крануцца...

— Вы, здаецца, спыталіся, ці нехта хоча крануцца...

— Крануцца... тэмы, містэр Макмарфа, тэмы адносінаў містэра Гардынга з жонкай.

— А-а-а. Я думаў, вы мелі на ўвазе крануцца яе... чагосьці іншага.

— Дык аб чым вы...

І змаўкае. На сэкунду амаль зьбянтэжылася. Некаторыя з вост­рых хаваюць усьмешкі, а Макмэрфі з асалодай пацягваецца, пазяхае і падміргвае Гардынгу. Тады Вялікая Сястра, спакойная, як заўжды, кладзе журнал назад у кошык, выцягвае іншую тэчку, разгортвае і пачынае чытаць.

— Макмарфа, Рэндл Патрык. Пераведзены ўладамі штату з Пэн­длтанскай папраўчай фэрмы. Для дыягностыкі і магчымага лячэньня. Трыццаць пяць гадоў. Ніколі ня быў жанаты. Узнагароджаны Крыжам «За выдатную службу ў Карэі» за арганізацыю ўцёкаў з камуністычнага палону. Звольнены з вайсковай службы за парушэньне субардынацыі. У далейшым рэгулярна ўдзельнічаў у бойках на вуліцах і ў барах, неаднаразова арыштоўваўся за перабываньне ў грамадзкім месцы ў нецьвярозым стане, напады са зьбіцьцём, дробнае хуліганства, неаднаразовы ўдзел у азартных гульнях, а таксама быў арыштаваны... за згвалтаваньне...