Хаціна

У момант, калі ў будынак увайшоў устрывожаны камандзір з двума салдатамі, юны Іван Агуркоў хутка падняўся з падлогі, выпрастаўся і прыбраў з бледнага твару разгублены выгляд. Плашч раскрыўся і Агуркоў усім сваім целам імгненна адчуў і прыняў увесь холад вясновай раніцы. Ён задрыжаў яшчэ мацней.

Круглатвары Катляроў, ступаючы на дробныя аскепкі шкла, падышоў да Івана.

– Ты тут адзін? – спытаў з сур'ёзным выглядам капітан, апусціўшы шырокія русыя бровы над блакітнымі вачыма.

– Так дакладна. – адказаў Агуркоў, і сціснуў усе свае цягліцы тонкага цела, каб пазбегнуць дрыжыкаў перад капітанам.

Затым, калі Катляроў адышоў, радавы тут жа расслабіўся і зноў задрыжаў.

Упэўнены ў сабе камандзір не давяраў Агуркову з-за яго юнага ўзросту, лічыў, што Іван не абыходзіў усе памяшканні, а проста сядзеў тут у чаканні прыходу яго таварышаў па службе. І каб пераканацца ў словах Агуркова, Катляроў моўчкі паказаў рухам рукі і пальцаў радавому Зуйко агледзець памяшканні першага паверха.

У гэты час да Агуркова падышоў саракапяцігадовы салдат Мельнік.

– Не бойся ты, вайна заўтра скончыцца. – аптымістычна вымавіў мужчына.

– Я не баюся. Гэта ўсё ад холаду. Я ж паўднёвец. – скрозь дрыгаценне шырокіх вуснаў адказаў Агуркоў.

Затым камандзір Катляроў звярнуўся да іх дваіх:

– Хопіць балбатаць! За працу. На пазіцыі! – загадаў Катляроў, паказваючы рукамі на пасты радавых.

Будынак, у якім знаходзіліся салдаты, меў асаблівую канструкцыю: франтальная частка была з ваконнымі праёмамі на ўсіх паверхах, бакавыя сцены былі цалкам забудаваны, задняя частка мела вокны толькі на другім паверсе і адны дзверы на першым. Таму тут было зручна хавацца да пачатку ваеннай аперацыі.

Для камандзіра Катлярова сённяшняя раніца была змрочная і сырая, чым мінулая. Шыракаплечы камандзір зняў з сябе чорны плашч і павесіў яго на тоўсты цвік, які тырчыў у сцяне. Кінуў у бок каску і надзеў на лысую галаву шэрую, з жоўтымі палосамі фуражку. Непрыемныя пачуцці кранулі яго душу.

Радавы Зуйко хутка вярнуўся і стаў перад ім.

– Капітан? Усё чыста! Запасны выхад завалены, усе памяшканні пустыя і не маюць пагроз. Чакаю далейшых указанняў.

– Бачыш паўразбітую лесвіцу? Збудуй што-небудзь, выпраў яе і забярыся на другі паверх. Агледзься там, пасля далажы мне. – упэўнена цвёрдым голасам прамовіў Катляроў.

Светлавалосы, схуднеўшы за апошнія дні вайны, дваццаціпяцігадовы хлопец Зуйко быў сапраўдным салдатам. Яго жоўта-зялёныя вочы на авальным твары не ведалі стомленасці і заўсёды накіравана глядзелі наперад. Невысокага росту хлопец адказна выконваў усе загады камандзіра. Зуйко зняў з галавы капюшон і пару кропель упалі на яго завостраны нос, на ружовыя шчокі і хутка сцяклі на тонкія сухія вусны.

– Слухаюся, капітан. – глухім голасам адказаў радавы.

Ён тут жа ірвануў з месца да паўразбураных шэрых прыступак, што вялі наверх. Салдат горда перасунуў зброю за спіну, схаваў яе пад плашчом і старанна стаў шукаць прыдатны матэрыял.

Катляроў падышоў да цэнтральнага дзвярнога праёму, прыпадняў сырое цёмна-зялёнае палатно, паглядзеў на варожыя мёртвыя целы і незадаволена скрывіў свой круглы твар. Выразныя маршчыны акружылі яго блакітныя халодныя вочы. На бетоннай падлозе ляжалі два бяззбройных салдата: мужчына і жанчына. Мабыць, пасля іх смерці, хтосьці скраў іх вінтоўкі. Целы былі ў чорна-белай камуфляжнай экіпіроўцы, на грудзях былі зялёныя лічбы. У аднаго з мёртвых людзей галава чамусьці знаходзілася без ахоўнага шлема. На жаночай зялёнай скуры твару былі дробныя раны і застылая цёмна-чырвоная кроў. Яе зялёныя вусны злёгку збялелі, кароткія чорныя валасы былі запэцканыя пылам. Капітан пераканаўся ў тым, што пад цёмна-зялёным плашчом ляжалі салдаты яго праціўніка. Затым вярнуўшы палатно, ён закрыў іх целы і адышоў. Катляроў трывожна падумаў аб сваіх салдатах, як жа хутка парадзела яго невялікая і не гэтак навучаная група, што двое салдат, да світання, па-ранейшаму не дабраліся ў гэта месца. Магчыма, іх мёртвыя целы ўжо ляжаць дзесьці ў гразі, забітыя зялёнымі людзьмі. Камандзір хутка адпусціў цяжкія думкі, адкінуў балючы погляд і паспяшыў разабрацца з варожымі мёртвымі целамі.

– Агуркоў, Мельнік, да мяне! – ціхім голасам заклікаў высакарослы камандзір.

Радавыя салдаты знаходзіліся непадалёк ад яго, дзяжурылі ля вокнаў. Па іх чорных плашчах сцякалі празрыстыя кроплі вады. Рукі салдат злёгку прамерзлі ад халоднай непагадзі, прасілі цяпла. Салдаты хутка кінулі погляд на камандзіра і разам паспяшаліся да яго. Знялі капюшоны, пад якімі хаваліся шэрыя каскі.

– Трэба прыбраць забітых з праходу. Адцягнуць іх у той бок. – паказаў Катляроў на вузкую сцяну, у цэнтры якой праглядалася чырвоная цэгла ад абваленай тынкоўкі.

Сам жа Катляроў заняў пазіцыю Мельніка, прадоўжыў сачыць за гарадскім разбураным наваколлем.

Худы, як трасцінка, Іван Агуркоў палахліва глядзеў на мёртвых салдат і неахвотна выконваў загад камандзіра. Ён усё часцей папраўляў каску, якая павольна спаўзала яму на вочы. Агуркоў меў нястрыманае жаданне пакінуць службу, але не меў уяўленне, куды дзявацца пасля. Хлопец і паўгода не праслужыў у войску, як яго кінулі на вайну. Яму было цяжка ўспрымаць ваенны час: глядзець на загінуўшых, чуць выбухі і стрэлы.

Кінуўшы апошняе цела да сырой сцяны, з вусн Агуркова пачуліся ўздыхі, а затым словы.

– Я ж магу ляжаць таксама, мёртвым… – прашаптаў юнак, ды так, што яго пачуў Мельнік.

– Трэба думаць аб іншым, што мы вернемся дадому да сваіх блізкіх. Што чакаюць нас… Хутка скончыцца вайна… Вось завершым заданне і перамога наша. Так што, збярыся, хлопец, і давай закрыем гэтую змрочную тэму. – упэўнена сказаў Мельнік, папраўляючы сваю шэрую ўніформу.

Яшчэ за тыдзень перад адпраўкай на гэтае заданне моцны духам мужчына Леанід Мельнік не раз чуў ад Агуркова падобныя словы на трэніроўках і пасля іх. У тыя дні Мельніку не было да канца вядома, што ж на самай справе адчуваў хлопец. Ён толькі прадбачыў і падтрымліваў радавога ў цяжкія ваенныя хвіліны. Мужчына глядзеў на хлапчука Івана, як на сына. Перажываў за яго. Думаў аб тым, што ж будзе з ім, там, на лініі фронту? Як павядзе сябе гэты хлопчык у сапраўдным баі?

У адрозненне ад юнага Івана, саракапяцігадовы Леанід у свае маладыя гады праслужыў два гады ў разведцы, а пасля, вярнуўся дадому, завёў сям'ю. Мірна жыў да прыходу вайны. А калі пачуліся першыя выбухі бомбаў, яго двое сыноў першымі сышлі на фронт, а праз тыдзень, следам, быў прызваны сам ён. Да сустрэчы з Агурковым, мужчына ўжо прайшоў некалькі ваенных заданняў, яму не раз даводзілася змагацца за сваё жыццё. Нямала ён пабачыў смерцяў у апошні ваенны час. І за гэты перыяд бітваў Леанід не пераставаў думаць пра дзяцей, аб каханай жонцы Наталлі, што засталася чакаць сваіх мужчын у маленькай вёсачцы.

Агуркоў ужо перастаў дрыжаць, але цяжкія думкі не давалі яму супакоіцца. Імі ён працягваў палохаць сябе, не адводзячы вачэй ад мёртвых целаў.

Мельнік, бачачы насупраць страшны погляд салдата, хутка закрыў трупы палатном. Затым павярнуў юнака да сябе, маючы намер яго адцягнуць. Але не паспеў сказаць ні слова, бо яго апярэдзіў сам Агуркоў.

– Чаму ты ўпэўнены, што мы паспяхова завершым ваенную аперацыю? Ёсць жа варыянт, што хтосьці памрэ з нас! – песімістычна сказаў Іван і моцна сціснуў скулы.

– Хопіць, Іван! Перастань так думаць. Хіба ў цябе няма чалавека, для якога трэба жыць? – раздражнёна спытаў Мельнік.

– Ёсць такі… Але я не хачу ваяваць. Я не хачу забіваць. Я хачу дадому!.. Добра, я паспрабую знайсці ў сабе сілы, буду думаць пра маму. – хлапчук працягнуў халодную руку Леаніду для поціску, імкнучыся адкінуць дрэнныя думкі.

– Ты справішся. – адказаў мужчына і, па звычцы, моцна сціснуў руку калегу. – Усё будзе добра. Ты, галоўнае, трымайся за мяне. Зразумеў? – погляд у Мельніка быў незалежны і моцны.

– Так. – не разважаючы, адказаў Іван, пляскаючы чорнымі вейкамі.

Размова хутка сціхла, трэба было вяртацца да вокнаў. Радавы Мельнік паспяшаўся змяніць камандзіра, які ўжо стаяў каля ўваходу і пільна сачыў за сітуацыяй па-за будынкам.