Страница 29 из 41
Напiсаў я i думаю - усё, дзень скончыўся i больш нiчога не будзе.
Спаць не хочацца - удзень выспаўся. Я сеў на беразе, абхапiў рукамi каленi, i думкi розныя ў галаве снуюцца: пра вёску, пра школу, пра цябе (што ты там зараз парабляеш, спiш, пэўна)...
Ражок месяца з-за хмаркi вытыркнуўся - як шабля, - асвятлiў плёс серабром.
Нябачныя качкi прасвiсталi-прашалясцелi крыламi над галавою, i зноў цiха. Ветру няма, i нават заўсёды шапаткiя чараты маўчаць, не перашэптваюцца мiж сабою.
Я гляджу сабе на ваду i думаю.
Ажно раптам цень упаў на плёс: доўгi-доўгi, бо якраз супраць месяца. З-за чаратоў выплыў човен - без гуку, без усплёскаў, як прывiд. I гэта было самае страшнае (нiбыта ў сне). У чоўне на поўны рост стаяў нехта высачэзны i доўгiм вяслом нячутна правiў. Я залыпаў вачамi - цi не прывiд?! Не! Човен плыў проста да вострава. Рабiўся большым, большым, як на экране ў кiно: каля самага берага павярнуўся i знiк за прыбярэжнымi карчамi. Сэрца маё так забухала ў грудзях, што зямля задрыжала. Хто гэта?! Хто гэта ноччу ў плаўнях? Вадзянiк? Вядзьмар? Нячысцiк?.. Ды што гэта я? Толькi старыя непiсьменныя бабулi ў гэта вераць. А я ж пiянер! Барабаншчык! Я веру ў радыё, у тэлевiзар, у касмiчныя ракеты! I адразу ж успомнiў пра Гуньку... Таго самага прыдуркаватага Гуньку, якi два гады таму знiк, прапаў у плаўнях... Гунька! А што, калi гэта Гунька? Што, калi ён таксама, як я, жыве ў плаўнях, на бязлюдным востраве? Гунька! Ён жа вар'ят, нiчога не разумее. Ён можа ўбачыць мяне, падумаць, што я нейкi злы дух (чаго б гэта звычайны хлопец апоўначы быў у плаўнях!), i задушыць. Задушыць - i нiчога яму не дакажаш. Хоць крычы, хоць плач, хоць прасi... Нiбыта слiмакi пачалi поўзаць у мяне па спiне - халодныя, слiзкiя, мокрыя. Нiбыта хтосьцi шворку зацягнуў на шыi - дыхнуць нельга.
Я замёр, прыслухаўся. Нават сэрца, здалося, спынiлася, каб я лепш чуў. З-за кустоў пачуўся ўсплёск, нешта шубоўснула ў ваду, нiбыта некага выкiнулi з чоўна. Можа, гэта Гунька некага вёз i ўтапiў? Цяпер мая чарга. Я не мог больш усядзець на месцы. Я падхапiўся, адступiў некалькi крокаў адзервянелымi нагамi да будана. I раптам на некага наткнуўся... Нехта вялiзны схапiў мяне пруткiмi рукамi за плячо. Спалоханы войк захраснуў у маiм горле - не вырваўся. Я ўздрыгнуў, убрыкнуў некага нагамi, упаў. Хтосьцi навалiўся на мяне, драпнуў мяне па твары i...
Тут расказ Рабiнзона Кукурузы абрываецца, бо Паўлуша ў гэтым месцы войкнуў, перабiў i пачалася размова, якой чытач не зразумее, пакуль не пачуе пра тое, што здарылася ў той дзень i тую ноч з Паўлушам Заўгародным.
РАЗДЗЕЛ XV,
якi зноў расказвае Паўлуша Заўгародны. Пра тое, што ён рабiў у той дзень i тую ноч
Прыехаў я з вострава Пераэкзаменоўкi, дзе пакiнуў свайго сябра Кукурузу на дваццаць восем гадоў два месяцы i дзевятнаццаць дзён. Выцягнуў човен на бераг. I адразу ўсхадзiўся яго ладзiць. Да абеду правазiўся, усе дзюркi наноў зашпакляваў i прасмалiў добра. Працаваў заўзята - гэта ж наш з Кукурузай човен, з якога мы яшчэ падводную лодку хацелi зрабiць, дык няхай гэты наш човен будзе ў парадку. Я нiбыта выканаў нейкi абавязак перад Кукурузай.
Пакуль быў заняты работай, дык яшчэ нiчога, а як пайшоў пасля абеду на вулiцу, як глянуў на тую высокую таполю за варотамi, каля якой мы кожны дзень сустракалiся з Кукурузай з самай ранiцы, каб не разлучацца да позняга вечара, дык такая нуда мяне ахапiла, хоць плач. Такой бязлюднай здалася мне вулiца, уся вёска, увесь свет - нiбыта бязлюдны востраў. Ёсць людзi - i няма iх, бо няма сярод iх майго найлепшага сябра.
I сабакi нiбыта не гаўкаюць. I пеўнi не спяваюць. I каровы не мукаюць. Нiбыта прапалi гукi ў наваколлi - так вось у кiно бывае.
Сноўдаюся па вёсцы, месца не знаходжу. I кожны куточак, кожны кусцiк i дрэўца кожнае пра яго мне нагадваюць. Вось тут мы ў цуркi-палкi заўсёды гулялi. У гэтых кустах хавалiся, калi шчыглоў лавiлi. На гэтым дрэве змаганне верхалазаў было. Памятаеш, тады яшчэ галiна пада мной паламалася i я дагары нагамi на суку павiс, а потым упаў проста на галаву i думаў, што галава мая ў плечы зусiм угрузла - дыхнуць не мог. Гы-гы! А ты не смяяўся, ты мне штучнае дыханне рабiў. Думаеш, я гэта забуду!
А вунь стары калодзеж, з якога мы, не, з якога ты Сабакевiча выцягнуў. Не думай, я яго даглядаю. Толькi што яму вось такi кавалак мяса даў. За абедам не з'еў, для яго збярог. Так што не хвалюйся.
А вунь будыначак Фарадзеевiча, дзе мы... З форткi выходзiць гурт юннатаў на чале з Фарадзеевiчам. Нешта ўзрушана абмяркоўваюць.
- Глабулус... Наш глабулус... кiеўскiя юннаты... прафесар... блiскучыя вынiкi... толькi б не асаромецца... - далятаюць да мяне абрыўкi сказаў.
А, навошта мне ваш глабулус, вашы вынiкi, калi няма са мною лепшага сябра! Калi ён на бязлюдным востраве... Усё роўна мне, усё роўна...
Гурр... - грузавiк праехаў. Кныша. I ў кабiне з Кнышом - Бурмiла. Куды гэта яны? А, няхай едуць куды хочуць!
Быў бы ты, мы абавязкова ззаду прычапiлiся б. А як жа. А самому... Нецiкава мне аднаму. Не ловяцца шпiёны. Калектыўная гэта справа.
Да позняга вечара блукаў я, самотны, па памятных для мяне мясцiнах.
Нарэшце лёг спаць. Ляжу, а мне не спiцца. Я думаю. За вокнамi цёмна - хоць вока выкалi. На небе нi зорачкi - хмарна.
Што робiць там, на бязлюдным востраве, мой сябар Кукуруза? Цi спiць? Навокал нiкога. Дагарэла вогнiшча, i з усiх бакоў насоўваюцца чорныя хiмерныя ценi. А ён адзiн, няма з кiм словам перакiнуцца, толькi слухае, як стукае яго сэрца.
А што, калi здарылася з iм якая-небудзь бяда i крычыць, клiча ён на дапамогу, i нiхто-нiхто не чуе, толькi лупатыя жабы раўнадушна крумкаюць у адказ, качары ў чаратах кракаюць i рэха стогалосае коцiцца-коцiцца па вадзе i не дакочваецца да людзей, губляецца, заблытваецца ў густых чаратах. Хто яму дапаможа, хто выратуе?!
Я ляжу, напружыўся ўвесь, затаiўшы дыханне. I раптам пачулася мне, што недзе далёка-далёка разнеслася тонкае i сумнае: "Аа-а-а!" Цi гэта ледзь чутны гудок цягнiка на далёкiм паўстанку, цi гэта сапраўды голас - цi зразумееш. Але сэрца ўжо шалёна б'ецца ў грудзях, i чамусьцi я ўпэўнены, што сябар у бядзе. I нiхто ж, нiхто не ведае, дзе ён. Акрамя мяне. I нiхто туды дарогi не знойдзе.
Не, не магу я спакойна спаць, калi друг у бядзе. Не магу.
- Мама, - кажу, - я пайду на сена спаць. Горача вельмi.