Страница 43 из 50
* Мiр (лац.).
У мяне яшчэ будзе час падумаць над гэтым. А цяпер - трэба шукаць, шукаць яшчэ. Я сагнуўся да самай падлогi, цяжка было дыхаць, але я шукаў. I вось яшчэ знаходка! Я выцягнуў з попелу запiсную кнiжку. Агонь нiбы злiтаваўся над ёю... Але там - нiводнай старонкi, адны вокладкi... Толькi на адваротным баку пераплёту я разабраў некалькi слоў: "Букет духоўны", а крыху нiжэй: "Не завуць мяне "Той, хто праклiнае", iмя маё - Iсус". ("Аб Хрысце", святы Францыск Сальскi*).
* Францыск Сальскi (1567-1622) - багаслоў, каталiцкi епiскап Жэневы; пасля смерцi быў кананiзаваны. Паводле легенды, да яго нiбыта з'явiўся Хрыстос; iх "гутаркi" Францыск Сальскi выклаў у сваiх пiсаннях.
Далей iшлi iншыя рэлiгiйныя выслоўi, але прачытаць iх было немагчыма. Дарэмна я зноў корпаўся ў попеле. Больш ужо я нiчога не знайшоў. Я ўстаў, паглядзеў на свае брудныя рукi. У люстэрку ўбачыў, што i лоб мой выпацканы ў сажу. Як некалi ў маладосцi, мяне ахапiла жаданне пайсцi куды-небудзь у поле i хадзiць, хадзiць... Я забыўся пра сваё хворае сэрца i хутка збег па лесвiцы.
Упершыню за гэтыя тыднi я пайшоў на вiнаграднiкi. Там доўгiя рады, адзiн за адным, вызвалялiся ад ягад i рыхтавалiся да зiмовага сну. Краявiд быў чысты, ясны, празрысты, блакiтна-пералiвiсты, як тыя мыльныя бурбалкi, што калiсьцi пускала з саломiнкi Мары. Сонца i вецер падсушылi каляiны i глыбокiя адбiткi валовых капытоў на дарозе. Я iшоў i нёс у сабе невядомы мне раней вобраз Iзы - вобраз жанчыны, мацi, якую раздзiралi моцныя пачуццi... I адзiн толькi Бог мог iх утаймаваць... Гэтую памяркоўную жанчыну з'ядала рэўнасць да роднай сястры. Маленькi Люк быў ёй ненавiсны... Жанчына, сама мацi ўзненавiдзела нi ў чым не вiнаватага хлопчыка... Чаму? Зайздросцiла? Баялася за сваiх дзяцей? Я ж любiў Люка больш, чым iх... Але яна ненавiдзела i Марынету... I прычынай таму быў таксама я... Якi жах! Памерла Марынета, памёр Люк, памерла Iза. - Усе памерлi, памерлi, памерлi! А я, стары, дабiты чалавек, стаю перад той самай магiлай, што забрала iх, i радуюся - радуюся таму, што не быў абыякавы той жанчыне-нябожчыцы, што выклiкаў у яе душы такiя буры.
Смешна. Я кашляў, задыхаўся i сапраўды смяяўся, схапiўшыся рукой за падпорку, да якой прывязваюць вiнаградную лазу... А перада мной, як кiнуць вокам, у блакiтнай смузе адкрывалiся бясконцыя палеткi, вёскi з залатымi царкоўнымi макаўкамi, дарогi з таполевымi прысадамi. Сонца ўжо садзiлася, i яго промнi ледзь-ледзь даходзiлi да гэтай пакутлiвай грэшнай зямлi... Цяпер я поўнасцю адчуў, на ўсе вочы ўбачыў сваё злачынства. Страшным было не толькi гэтае мярзотнае гняздо гадзюк, гэтая нянавiсць да родных дзяцей, прага помсты, сквапнасць, хцiвасць, самае страшнае было тое, што я нiчога не бачыў, акрамя сплеценых памiж сабой ядавiтых гадзiн. Я прывык, i трымаўся за гэты гнюсны клубок, нiбы ён стаў маiм сэрцам, нiбы ўдары сэрца майго змяшалiся з кiшэннем гэтых злавесных гадзюк. Мала таго што больш як паўстагоддзя я бачыў самога сябе ў крывым люстэрку, ведаў пра сябе толькi тое, што на самай справе не было мной, я i iншых як след не разгледзеў i не ведаў. Мяне заварожвала тая нiкчэмная хцiвасць, якую я ўгадваў на тварах сваiх дзяцей. У Рабэра я прыкмецiў толькi тупасць, падманлiвая знешнасць усё засланяла ад мяне. Нiколi вонкавы выгляд людзей не быў для мяне той абалонкай, якую абавязкова трэба сарваць, каб убачыць сутнасць чалавека... Гэтае адкрыццё мне трэба было зрабiць у трыцдаць, сорак гадоў!.. А цяпер што?! Позна! Сэрца маё ледзьве б'ецца. Апошнi раз бачу я, як восень закалыхвае вiнаграднiкi... Тыя, каго я павiнен быў любiць, памерлi. Няма на зямлi i тых, хто мог бы мяне любiць. Ну, а да тых, хто яшчэ жыве, не знайсцi мне дарогi: нi сiл, нi часу спазнаць iх унутраны свет у мяне ўжо няма. Усё ўва мне: i голас, i рухi, i смех належаць таму пачварнаму вылюдку, якога я супрацьпаставiў усяму свету, вылюдку, што носiць маё iмя...
Вось такiя думкi не давалi мне спакою, калi надвячоркам стаяў я ў вiнаграднiку i глядзеў на далёкiя сенажацi Iкэма, залiтыя апошнiмi промнямi сонца. Выпадак, пра якi я зараз раскажу, яшчэ больш праяснiў гэтыя думкi. Але я ўжо вяртаўся з iмi дамоў, да глыбiнi душы ўсхваляваны адчуваннем спакою, якi цiха апускаўся на зямлю. Ценi ад дрэў выцягнулiся, уся зямля замерла ў чаканнi... Далёкiя пагоркi нiбы згiналi спiну i, здавалася, чакалi, каб iх хутчэй накрылi туман i начная цемра - а тады яны, можа, лягуць, выцягнуцца i заснуць чалавечым сном.
Я спадзяваўся, што застану дома Жэнеўеву i Хюбэра: яны абяцалi прыехаць i павячэраць са мной. Упершыню ў жыццi я чакаў iх прыезду, радаваўся, што пабачуся з iмi. Мне карцела хутчэй паказаць iм сваю абноўленую душу. Нельга, нельга было губляць нi хвiлiны! Трэба хутчэй спазнаць iх, i яны няхай спазнаюць мяне! Цi паспею я толькi да смерцi праверыць сваё адкрыццё? Я птушкай палячу да сэрцаў сваiх дзяцей! I не будзе мне цяпер нiякiх перашкод! Я рассек клубок гадзюк i вельмi хутка заваюю iх любоў, i будуць яны плакаць, закрываючы мне вочы!..
Не, яны яшчэ не прыехалi. Я сеў на лаўку каля дарогi. Прыслухаўся: цi не пачуецца гул матора. Чым больш яны пазнiлiся, тым больш мне хацелася ўбачыць iх. Зноў падпоўз мой былы гнеў: я тут чакаю, хвалююся, а iм, значыцца, усё роўна!.. Гэта яны наўмысна!.. Потым я схамянуўся: цi мала якая магла быць прычына... Дарэмна я нервуюся.
Пазванiлi на вячэру. Я пайшоў на кухню сказаць Амелii, што трэба трохi пачакаць. Рэдка мяне бачылi ў гэтай кухнi з пачарнелымi бэлькамi, дзе пад столлю вiселi шынкi i кумпякi. Я падсеў блiжэй да агню. Па дарозе я чуў, як Амелiя i наш прыказчык Казо жартавалi. Варта толькi было мне зайсцi - яны змоўклi. Мяне заўсёды акружала атмасфера страху i павагi. Я нiколi не размаўляю са слугамi. I не таму, што я строгi гаспадар, не, - слугi проста не iснуюць для мяне, я iх не бачу, не заўважаю. Але сёння вечарам мне было неяк лягчэй, спакайней побач з iмi. Пакуль прыедуць дзецi, мне захацелася перакусiць тут, на кухнi, за тым сталом, дзе кухарка сячэ мяса. Казо адразу знiк, Эрнэст пачаў апранаць белую куртку, у якой ён заўсёды прыслужваў мне за сталом. Эрнэст маўчаў, маўчала i Амелiя. Гэтае маўчанне мяне прыгнятала. Мне стала не па сабе. Але дарэмна шукаў я слоў, каб хоць як парушыць гэтую нясцерпную цiшыню. Нi пра Амелiю, нi пра яе мужа я нiчога не ведаў. А яны ж аддана праслужылi ў нас больш як дваццаць гадоў! Нарэшце я ўспомнiў пра iх дачку. Яе аддалi замуж, здаецца, у Саўтэр. Неяк раз яна прыехала праведаць бацькоў i прывезла з сабой труса, за якога Iза не заплацiла, бо госця некалькi дзён пiла i ела ў нашым доме... Не паварочваючы галавы, я запытаўся: