Страница 58 из 72
Сказаў тады кароль:
- Гэтага быць не можа, бо ад адной брамы да другой ходу будзе не меней за гадзiну.
Але ў гэты самы час з двух розных бакоў прыбылi на каралеўскi двор два браты ды ўвайшлi ў замак. Спытаўся тады кароль у сваёй дачкi:
- Скажы, якi ж з двух твой муж? Яны абодва падобныя адзiн да аднаго, - я гэтага зразумець анiяк не магу.
Але яна так спалохалася, што не магла нiчога растлумачыць. Раптам яна заўважыла каралi, якiя раздала звярам, i ўбачыла на адным з iльвоў свой залаты замочак i з радасцi выгукнула:
- Той, за кiм iдзе гэты леў, i ёсць мой сапраўдны муж!
Засмяяўся малады кароль ды сказаў:
- Так, i сапраўды я сапраўдны.
I яны паселi разам усе за стол, пачалi есцi ды пiць i былi радасныя ды вясёлыя.
Увечары, калi малады кароль клаўся ў ложак, спыталася ў яго жонка:
- Ты навошта ў мiнулыя ночы клаў заўсёды ў наш ложак навостраны меч? Я думала, што ты хацеў мяне забiць.
I даведаўся ён тады, якi адданы быў яму брат.
БЕЛАЯ ЗМЯЯ
Даўным-даўно жыў на свеце кароль, i быў ён славуты па ўсёй зямлi сваёй мудрасцю. Усё было яму вядома, быццам хто цераз паветра перадаваў яму звесткi аб самых патаемных рэчах. Але быў у яго дзiўны звычай: кожнага паўдня, калi ўсё са стала прыбiралi i нiкога старонняга не заставалася, прыносiў яму надзейны слуга яшчэ адно блюда. Аднак было яно прыкрыта, i нават слуга, i той не ведаў, што знаходзiцца на гэтым блюдзе; i не ведаў аб тым нiводзiн чалавек, таму што кароль адкрываў блюда i прыступаў да яды толькi тады, калi заставаўся абсалютна адзiн.
Так паўтаралася працяглы час, але вось аднойчы адолела слугу цiкаўнасць, ён не мог з сабой нiчога зрабiць i занёс блюда ў свой пакой. Ён прычынiў як належыць дзверы, падняў з блюда вечка, бачыць - ляжыць там белая змяя. Глянуў ён на яе i не мог стрымацца, каб яе не пасмакаваць; ён адрэзаў кавалак i паклаў яго ў рот. I толькi ён дакрануўся да яго языком, як зараз жа пачуў каля акна дзiўны шэпт пяшчотных галасоў. Ён падышоў блiжэй, прыслухаўся - бачыць, што гэта размаўляюць памiж сабой вераб'i i апавядаюць адзiн аднаму ўсялякую ўсячыну, бачаную iмi на полi i ў лесе: смак змяiнага мяса даў яму магчымасць разумець птушыную мову.
I вось здарылася, што акурат у гэты дзень у каралевы прапаў яе самы прыгожы пярсцёнак, i падазрэнне выпала на гэтага блiжэйшага слугу, якi меў усюды доступ. Кароль клiкнуў слугу i пачаў яму гразiцца, усяляк яго лаючы, што калi ён да ранiцы не назаве вiнаватага, то будзе прызнаны злодзеем i аддадзены пад суд. Але нiчога не дапамагло, слуга настойваў на сваёй невiнаватасцi, i яго адпусцiлi з тым жа рашэннем. Са страхам i хваляваннем выйшаў ён на двор i пачаў разважаць, як яму з бяды выблытацца. А сядзелi каля ручая цiхамiрна ды радком качкi i адпачывалi; яны чысцiлi i прыгладжвалi сябе дзюбамi i вялi памiж сабой размову. Слуга спынiўся i пачаў прыслухоўвацца. А расказвалi качкi адна адной, дзе яны сёння ранiцай былi, дзе плавалi, якi знайшлi корм; i вось адна кажа з прыкрасцю:
- У мяне такi цяжар у страўнiку, я ў спешцы праглынула пярсцёнак, якi ляжаў пад акном каралевы.
Схапiў слуга качку зараз жа за шыю, прынёс яе на кухню i кажа кухару:
- Зарэж мне гэтую качку, бачыш - якая яна тлустая.
- Ага, - сказаў кухар, узважваючы яе на руцэ, - яна, што i казаць, добра адкармiлася, пастаралася, вiдаць, i даўнютка чакае, каб яе засмажылi.
Ён адсек ёй галаву i пачаў яе патрашыць, i вось знайшоўся ў яе страўнiку пярсцёнак каралевы. I мог цяпер слуга лёгка даказаць каралю сваю невiнаватасць; а паколькi каралю хацелася загладзiць сваю несправядлiвасць, то ён дазволiў яму што-небудзь у яго папрасiць i абяцаў самую ганаровую пасаду пры двары, якую ён толькi пажадае.
Але слуга ад усяго адмовiўся i папрасiў толькi каня i грошай на дарогу, хацелася яму свет пабачыць i нейкi час павандраваць. Яго просьба была выканана, i ён рушыў у шлях-дарогу.
Аднойчы, праязджаючы паўз возера, убачыў ён трох рыбiн, якiя захраснулi ў чароце i старалiся выбрацца да вады. Хаця i кажуць, што рыбы быццам бы нямыя, але слуга пачуў iх скаргу, што вось даводзiцца iм зараз гiнуць такой нiкчэмнай смерцю. А было ў яго сэрца жаласлiвае, - ён нагнуўся з каня i кiнуў трох палоннiц назад у возера. Пачалi яны з радасцi трапятацца, высунулi з вады галовы i мовiлi яму:
- Мы гэтага табе не забудзем i аддзячым цябе за тое, што ты выратаваў нам жыццё.
Паехаў ён далей; i неўзабаве яму падалося, быццам ля самых яго ног на пяску чуецца чыйсьцi голас. Ён пачаў прыслухоўвацца i пачуў, як цар мурашыны скардзiўся:
- Хоць бы пакiнулi нас людзi ў спакоi, а заадно i няўклюдныя жывёлы!
I ён збочыў з дарогi, i тады сказаў яму цар мурашыны:
- Мы гэтага табе не забудзем i аддзячым цябе за гэта.
Далей прывяла яго дарога ў лес, i ўбачыў ён там дзвюх варон, яны стаялi каля гнязда i выкiдвалi адтуль сваiх птушанят.
- Прэч, адсюль, шалапуты вы гэтакiя! - крычалi яны. - Вас цяпер не накормiш, вы ўжо дастаткова выраслi i можаце самi сябе пракармiць.
Бедныя вараняты ляжалi на зямлi i, спрабуючы падняцца, размахвалi крылцамi i крычалi:
- Але ж мы бездапаможныя птушаняткi, мы лётаць яшчэ не ўмеем! Зараз нам адно застаецца - памерцi з голаду.
Злез тады добры хлопец з каня, забiў яго шпагай i пакiнуў яго на пракорм маладым варанятам. Яны падскочылi, наелiся дасыта i закрычалi:
- Мы гэтага нiколi не забудзем i дапаможам табе ў бядзе!
Давялося цяпер хлопцу iсцi пяшком; прайшоў ён нямала доўгiх шляхоў i дарог, пакуль трапiў нарэшце ў сталiцу. I былi там на вулiцах вялiкi шум i мiтусня; i з'явiўся вершнiк i абвясцiў пры народзе:
- Каралеўна шукае сабе мужа, i хто хоча за яе пасватацца, той павiнен спярша выканаць цяжкую задачу; а хто не зможа з ёю ўдала справiцца, той паплацiцца жыццём.
Багата людзей ужо спрабавала выканаць гэта, але толькi дарэмна з жыццём сваiм развiталася. Аднак, калi хлопец убачыў каралеўну, ён быў так аслеплены яе нявыказанай прыгажосцю, што забыў пра ўсялякую небяспеку, прыйшоў да караля i аб'явiў сябе яе жанiхом.
Яго прывялi зараз жа на марскi бераг, i быў кiнуты ў мора на вачах у яго пярсцёнак, i кароль загадаў яму дастаць гэты пярсцёнак з дна мора i дадаў:
- А калi ты вернешся назад без яго, дык будуць цябе скiдваць увесь час у ваду, пакуль ты не патонеш у хвалях.
Усе пашкадавалi прыгожага хлопца i пакiнулi яго аднаго каля мора. Стаяў ён на беразе i разважаў, што яму зараз рабiць. Раптам бачыць - падплываюць да яго тры рыбiны, то былi тыя самыя, якiм ён выратаваў жыццё. I трымала сярэдняя ў роце ракавiну, яна паклала яе на бераг да ног юнака. Ён падняў ракавiну, адкрыў яе, i ляжаў там залаты пярсцёнак. Радасны, прынёс ён яго каралю i чакаў, што той дасць яму абяцаную ўзнагароду. Але калi ганарлiвая каралеўна пачула, што ён просты слуга, адмовiла яму i патрабавала, каб выканаў ён спачатку другую задачу. Яна спусцiлася ў сад i рассыпала там на траве дзесяць вялiкiх мяшкоў проса.