Страница 59 из 72
- Да ранiцы, перш чым падымецца сонца, ты павiнен мне гэта ўсё проса выбраць, - сказала яна, - ды так, каб нiводнае зернейка не прапала.
Сеў хлопец у садзе i пачаў разважаць, як выканаць яму такую задачу, але нiчога прыдумаць не мог i сядзеў зажураны i чакаў, што з надыходам ранiцы яго пакараюць смерцю. Але вось заззялi ў садзе першыя промнi сонца, i ён убачыў, што ўсе дзесяць мяшкоў поўныя проса, i стаяць усе ў рад, i не прапала пры гэтым нiводнага зернейка. З'явiўся ноччу цар мурашыны са сваiмi тысячамi мурашоў, i ўдзячныя насякомыя з вялiкiм стараннем выбралi проса i ссыпалi яго ў мяшкi.
Вось спусцiлася сама каралеўна ў сад i ўбачыла на сваё здзiўленне: хлопец зрабiў тое, што было яму даручана. Але яна не магла адолець сваю пыхлiвасць i сказала:
- Хаця ён i выканаў абедзве задачы, але не стаць яму маiм мужам перш, чым не прынясе ён мне яблык з дрэва жыцця.
Хлопец не ведаў, дзе расце дрэва жыцця; але ён выправiўся ў шлях-дарогу i вырашыў шукаць яго да таго часу, пакуль ногi будуць iсцi, аднак у яго не было нiякай надзеi тое дрэва знайсцi. Вось абышоў ён ужо тры каралеўствы i зайшоў пад вечар у лес. Сеў пад дрэвам, i захацелася яму спаць, - але ён пачуў у галiнах шолах, i ўпаў яму ў рукi залаты яблык. А тут зляцелi да яго ўнiз тры вароны, селi яму на каленi i сказалi:
- Мы тры маладыя вараняцi, якiх ты выратаваў ад галоднай смерцi. Мы цяпер выраслi i, калi пачулi, што ты шукаеш залаты яблык, прыляцелi з-за мора, даляцелi да самага краю зямлi, дзе расце дрэва жыцця, i прынеслi табе гэты яблык.
Дужа зарадаваўся хлопец i рушыў у зваротны шлях, i прынёс прыгажунi каралеўне залаты яблык; i ўжо цяпер ёй адмаўляцца было немагчыма: яны раздзялiлi яблык жыцця i з'елi яго ўдваiх; i напоўнiлася яе сэрца да яго каханнем, i дажылi яны ў цiхамiрным шчасцi да самай глыбокай старасцi.
ЗАЛАТАЯ ГУСЬ
Жыў-быў чалавек. Было ў яго тры сыны, звалi малодшага Дурнем; iм пагарджалi, смяялiся з яго i заўсёды крыўдзiлi. Сабраўся аднаго разу старэйшы сын iсцi ў лес - дровы сячы, i дала яму мацi на дарогу смачны здобны пiрог i бутэльку вiна, каб не ведаў ён нi голаду, нi смагi. Ён прыйшоў у лес i вось сустрэў там старога сiвога чалавечка. Павiтаўся з iм чалавечак i кажа:
- Дай мне кавалак пiрага, што ў цябе ў кiшэнi, i глыток вiна - я вельмi прагаладаўся i хачу пiць.
Але разумны сын адказаў:
- Калi я аддам табе свой пiрог ды вiно, то мне самому нiчога не застанецца. Iдзi сваёй дарогай.
Так i застаўся чалавечак нi з чым, а разумны сын пайшоў сабе далей. Вось пачаў ён сячы дрэва; стукнуў сякерай ды патрапiў сабе прама па руцэ, давялося яму дамоў вяртацца i рабiць сабе перавязку. А выйшла ўсё з-за таго сiвога чалавечка.
Потым пайшоў у лес сярэднi сын, i дала яму мацi, як i старэйшаму сыну, здобны пiрог i бутэльку вiна. Яму таксама сустрэўся стары сiвы чалавечак i папрасiў у яго кавалак пiрага i глыток вiна. Але i сярэднi сын, таксама разумны, адказаў:
- Дам я табе - мне менш дастанецца.
Так i застаўся чалавечак нi з чым, а сярэднi сын пайшоў сабе далей. Але i ён быў пакараны: стукнуў ён некалькi разоў па дрэве i патрапiў сякерай па назе, вось i давялося яго дамоў на руках адносiць.
Тады Дурань i кажа:
- Дазволь мне, бацька, хоць раз у лес пайсцi дроў насячы.
Адказаў бацька:
- Браты твае ўжо хадзiлi, ды толькi сабе нашкодзiлi, - куды ўжо табе, ты ў гэтай справе нiчога не разумееш.
Але Дурань усё прасiў ды прасiў, i бацька нарэшце згадзiўся:
- Ну, iдзi, а можа, у бядзе паразумнееш.
I дала яму мацi пiрог, а быў ён на вадзе замешаны ды ў попеле выпечаны, i бутэльку кiслага пiва. Прыйшоў Дурань у лес, сустрэўся яму той жа стары сiвы чалавечак, павiтаўся з iм i кажа:
- Дай мне кавалак пiрага i глыток з тваёй бутэлькi, - я такi галодны i мне вельмi хочацца пiць.
Адказаў Дурань:
- Ды ў мяне ж пiрог на попеле выпечаны, а пiва кiслае; але калi гэта табе да смаку, давай прысядзем i разам перакусiм.
Селi яны, дастаў Дурань свой пiрог, якi быў на попеле выпечаны, а ён аказаўся здобным i смачным, а кiслае пiва стала добрым вiном. З'елi яны пiрог, выпiлi вiно, i сказаў чалавечак:
- Таму, што ў цябе сэрца добрае i ты ахвотна са мной падзялiўся, я ўзнагароджу цябе шчасцем. Вунь стаiць старое дрэва, ты ссячы яго, i мiж каранёў табе штосьцi знойдзецца. - Потым чалавечак развiтаўся i знiк.
Пайшоў Дурань, падсек дрэва, яно павалiлася, раптам бачыць ён - сядзiць на каранях гусь, а пер'е ў гусi ўсё з чыстага золата. Падняў ён гусь, узяў яе з сабой i пайшоў у харчэўню, дзе i вырашыў заначаваць. А ў гаспадара харчэўнi былi тры дачкi; убачылi яны гусь, зацiкавiлiся, што гэта за дзiўная птушка такая, i захацелася iм здабыць адно з яе залатых пёраў. Старэйшая падумала: "Выпадак для гэтага, вiдаць, надарыцца, я выцягну сабе залатое пяро". Толькi Дурань адлучыўся, схапiла яна гусь за крыло, але тут пальцы яе так да крыла i прылiплi. Прыйшла хутка другая сястра, i было ў яе адно ў галаве: як бы гэта выцягнуць i сабе залатое пяро; але толькi яна дакранулася да сваёй сястры, дык адразу да яе i прылiпла. А тут прыйшла i трэцяя сястра, каб здабыць сабе залатое пяро, але сёстры ёй крыкнулi:
- Богам просiм, не падыходзь да нас, адыдзi!
Але яна не зразумела, чаму гэта нельга падысцi, i падумала: "Калi сёстры мае там, то i я магу быць таксама з iмi", - i толькi яна падбегла i дакранулася да адной з сясцёр, дык адразу да яе i прылiпла. Вось i давялося iм правесцi ноч каля гусi.
Ранiцай узяў Дурань гусь пад паху i пайшоў, мала турбуючыся аб тым, што тры дзяўчыны iдуць за iм следам. Давялося iм увесь час бегчы ўслед за гуссю то туды, то сюды, куды ногi Дурневы надумаюць. Сустрэўся iм у полi пастар; убачыў ён такое шэсце i кажа:
- Пасаромейцеся, бессаромныя дзяўчаты! Чаго бяжыце ўслед за хлопцам, куды гэта варта? - I ён схапiў малодшую за руку, збiраючыся яе адцягнуць. Але толькi ён да яе дакрануўся, як таксама прылiп, i давялося яму самому бегчы ўслед за iмi. Сустрэўся iм неўзабаве на шляху дзяк; убачыў ёд пастара, якi спяшаўся ўслед за трыма дзяўчынамi, здзiвiўся i закрычаў:
- Эй, спадар пастар, куды гэта вы так спяшаецеся? Не забудзьце, што сёння трэба яшчэ дзiця хрысцiць, - i ён падбег да пастара, схапiў яго за рукаў i таксама прылiп.
Калi яны ўсе ўпяцярых беглi ўслед адно за адным, сустрэлася iм двое сялян, якiя вярталiся са сваiмi матыкамi з поля; пастар крыкнуў iм, каб яны вызвалiлi яго i ксяндза. Але толькi дакранулiся сяляне да ксяндза, як таксама прылiплi, - стала iх цяпер сямёра, i ўсе беглi ўслед за Дурнем i яго гуссю.