Страница 3 из 3
Калi панi Люазэль прынесла аздобу панi Фарэсцье, тая сказала незадаволеным голасам:
- Магла б прынесцi мне iх i раней, бо мне яны таксама маглi спатрэбiцца.
Яна нават не раскрыла футарала, чаго так баялася яе сяброўка. Што б яна магла падумаць, каб заўважыла падмену? Што б яна сказала? Можа, яна палiчыла б яе за зладзейку?
Панi Люазэль спазнала жахлiвае жабрацкае жыццё. Зрэшты, яна адразу i гераiчна скарылася перад сваiм лёсам. Трэба было плацiць гэты пачварны доўг. I яна плацiла. Яны развiталiся з пакаёўкай, з'ехалi з кватэры, знялi ўбогi катух на паддашку.
Яна спазнала цяжкую хатнюю працу, агiднае корпанне каля кухоннай плiты. Яна мыла посуд, заломваючы свае выпешчаныя ружовыя пазногцi аб тлустыя гаршкi i закураныя рондалi. Прала брудную бялiзну, мыла кашулi, церла мылам анучы i пасля развешвала ўсё гэта сушыцца на дроце; кожную ранiцу яна выносiла на двор смецце i цягнула наверх ваду, спыняючыся перадыхнуць на кожным паверсе. I адзетая, як звычайная, простая кабета, з кашом у руцэ, яна хадзiла купiць чаго-небудзь спажыўнага, садавiны цi хлеба, i заўсёды спрачалася з крамнiкамi, сварылася, баранiла кожнае су з сваiх мiзэрных грошай.
Кожны месяц трэба было плацiць па вэксалях i, каб выйграць час, падпiсваць новыя.
Муж не шкадаваў сябе, увечары ён перапiсваў начыста рахункi гандлярам, а ўночы часам рабiў копii з рукапiсаў па пяць су за старонку.
I гэтак яны жылi дзесяць гадоў.
Праз дзесяць гадоў усё было выплачана - усё, разам з незлiчонымi лiхвярскiмi надбаўкамi i шматлiкiмi складанымi працэнтамi.
Панi Люазэль вельмi пастарэла. Яна стала цяпер нязграбная, i дужая, i грубая, як усе гаспадынi ў згалелых сем'ях. Яна хадзiла заўжды непрычасаная, у збiтай набок спаднiцы, з чырвонымi рукамi, размаўляла голасна i мыла падлогу, плёскаючы ваду проста з вядра. Але часам, калi муж быў на службе, яна сядала каля акна i прыгадвала той колiшнi вечар, той баль, на якiм яна мела такi поспех, на якiм яна была такая прыгожая i чароўная.
Што было б, калi б яна не згубiла гэтай аздобы? Хто ведае? Хто ведае? Жыццё такое капрызнае i такое зменлiвае! Як мала трэба, каб знайсцi адразу ўсё цi ўсё адразу згубiць!
Неяк у нядзелю, калi панi Люазэль пайшла прагуляцца па Елiсейскiх Палях, каб крыху адпачыць ад тыднёвай стомы, яна заўважыла жанчыну, якая вяла за руку дзiця. Гэта была панi Фарэсцье, па-ранейшаму маладая, па-ранейшаму прыгожая i прывабная.
Нечаканая сустрэча ўсхвалявала панi Люазэль. Падысцi да яе, загаварыць? Ну але, вядома! Цяпер, калi яна ўжо расплацiлася з даўгамi, ёй можна расказаць усё.
I яна падышла.
- Дзень добры, Жана.
Але панi Фарэсцье не пазнала яе, яна была здзiўленая, што нейкая простая мяшчанка звяртаецца да яе, як да блiзкай сяброўкi, i прамармытала:
- Але... панi!.. Не ведаю... Вы, мусiць, памылiлiся.
- Не. Я Мацiльда Люазэль.
Яе прыяцелька аж ускрыкнула:
- Ах!.. Бедная Мацiльда, як ты змянiлася!..
- Мне давялося перажыць нялёгкiя днi з таго часу, як мы з табой бачылiся апошнi раз. Я зведала, што такое нястача... i ўсё праз цябе!..
- Праз мяне?.. Але якiм чынам?
- Ты памятаеш тыя дыяментавыя каралi, што ты мне пазычыла, каб схадзiць на вечар у мiнiстэрства?
- Памятаю. Дык што?
- Дык вось, я iх тады згубiла.
- Як! Ты ж мне iх аддала.
- Аддала, але другiя, такiя самыя. I нам пасля давялося за iх плацiць дзесяць гадоў. Сама разумееш, нам прыйшлося даволi цяжка, у нас нiчога не было... Але цяпер усё нарэшце скончана, i я шалёна гэтаму рада.
- Дык ты кажаш, што замест маiх вы купiлi другiя дыяментавыя каралi?
- Ага. А ты гэтак нiчога i не заўважыла, га? Яны былi вельмi падобныя.
I яна ганарлiва i прастадушна ўсмiхнулася, поўная радасцi.
Панi Фарэсцье ўзрушана ўзяла яе за рукi.
- Ах! Мая бедная Мацiльда! Але ж мае каралi былi фальшывыя. Яны каштавалi самае большае пяцьсот франкаў!..