Страница 1 из 3
Гi дэ Мапасан
Аздоба
Пераклад: Змiцер Колас
Гэта была адна з тых чароўных i мiлых дзяўчат, якiя, нiбыта па iронii лёсу, нараджаюцца ў небагатых чыноўнiцкiх сем'ях. У яе не было нi пасагу, нi вялiкiх надзей, нiякiх шанцаў на тое, каб з ёю пазнаёмiўся i, пакахаўшы, ажанiўся чалавек багаты i самавiты; i яна без нараканняў згадзiлася пайсцi замуж за дробнага службоўца з Мiнiстэрства народнай асветы.
Яна не магла купляць сабе аздобы i жыла сцiпла, але адчувала сябе няшчаснай, адарванай ад таго жыцця, для якога была народжаная, бо сярод жанчын няма падзелу на саслоўi i класы - прыгажосць, прывабнасць i зграбнасць заўжды замяняюць iм радавiтасць i сямейныя прывiлеi. Уласцiвыя iм прыродная чуйнасць, iнстынктыўны густ i гнуткасць розуму - вось тая адзiная iерархiя, якая дазваляе дзяўчатам з народа раўняцца з самымi знакамiтымi панямi.
Яна пакутавала бесперастанна, бо адчувала, што народжана для самага далiкатнага жыцця, самай вытанчанай раскошы. Яна пакутавала праз бядоту свайго жытла, праз галiзну сцен, праз убоства праседжаных крэслаў i брыдкiх фiранак. Усё тое, чаго б нават не заўважыла iншая жанчына таго ж саслоўя, мучыла i абурала яе. Выгляд маленькай брэтонкi, якая займалася iх невялiкаю гаспадаркай, абуджаў у ёй няўцешны жаль i гарачыя, няўрымслiвыя мары. Ёй мроiлася маўклiвая цiшыня прыёмных пакояў, абабiтых тонкiмi ўсходнiмi шпалерамi, спакойнае святло высокiх бронзавых кандэлябраў, мажныя лёкаi ў кароткiх штонiках з падвязкамi, якiя дрэмлюць у раскошных фатэлях, закалыханыя млявай гарачынёю камiна. Ёй мроiлiся прасторныя салоны, драпiраваныя старадаўнiм ядвабам, з мудрагелiстаю мэбляй, на якой сям-там стаяць нечуванай цаны забаўкi, i какетлiвыя салончыкi, поўныя духмянага водару парфумы, у якiх а пятай гадзiне за шклянкаю гарбаты збiраюцца пагутарыць самыя блiзкiя сябры людзi славутыя i знакамiтыя, завалодаць увагай якiх iмкнуцца i мараць усе жанчыны.
Калi яна сядала абедаць за круглым сталом, накрытым абрусам трохдзённай свежасцi, насупраць свайго мужа, якi, здымаючы накрыўку з супнiцы, прамаўляў з зачараваным выглядам: "Ах! Якое выдатнае рагу! З агароднiны! Ды з мясам! Не ведаю, што можа быць лепшае...", ёй мроiлiся пышныя абеды, блiскучае срэбра прыбораў, сцены з кiлiмамi, вышыванымi на старажытныя сюжэты або з дзiўнымi птахамi сярод казачнага лесу; ёй мроiлiся далiкатныя стравы, якiя падаюць на тонкiм парцалянавым посудзе, лёсткi i iншыя мiлыя рэчы, якiя вымаўляюць шэптам i слухаюць з загадкаваю ўсмешкай сфiнкса на вуснах, адразаючы тым часам кавалачак ружовага мяса стронгi цi адломваючы добра падпечанае рабчыкава крылца.
У яе не было нi ўбрання, нi каштоўнасцяў, нiчога. Але яна любiла толькi гэта i адчувала, што толькi дзеля гэтага яна створана. Яна б так хацела ўсiм падабацца, выклiкаць зайздрасць, быць прывабнай, мець поспех у мужчын.
У яе была багатая сяброўка, былая прыяцелька па дзявочым прытулку, да якой яна цяпер не любiла хадзiць, бо, вяртаючыся дадому, прыносiла з сабой толькi пакуты. I цэлымi днямi яна лiла слёзы ў журбе, жальбе, роспачы i смутку.
Аднойчы ўвечары яе муж вярнуўся з працы i з урачыстым выглядам падаў ён нейкi канверт.
- Вось, трымай, - сказаў ён, - тут ёсць нешта табе.
Яна жвава ададрала беражок паперы i дастала картку, на якой было напiсана друкаванымi лiтарамi:
"Мiнiстр народнай асветы i панi Рампано просяць пана i панi Люазэль зрабiць iм ласку i прыйсцi на вечар, якi адбудзецца ў будынку мiнiстэрства ў панядзелак 18 студзеня".
Замест таго каб узрадавацца, як таго чакаў яе муж, яна з прыкрасцю кiнула запрашэнне на стол i цiха прамовiла:
- I што, па-твойму, я мушу з гэтым рабiць?
- Але, дарагая, я думаў, цябе гэта неяк усцешыць. Ты ж нiкуды не выходзiш, а тут такi выпадак, проста выдатны! Мне было страшэнна цяжка яго прыдбаць. У нас за гэтым запрашэннем усе ганяюцца - дужа ж будзе раскошны вечар, дробных службоўцаў i не надта каб запрашалi. Усё найвышэйшае чыноўнiцтва будзе там, сама ўбачыш.
Яна са злосцю зiрнула на мужа i раздражнёна сказала:
- А што я адзену, ты падумаў? У чым я туды пайду?
Гэтай думкi не прыходзiла яму ў галаву, i ён прамармытаў:
- Але, ну, тую сукенку, што ты ходзiш у тэатр. Яна ж, здаецца, вельмi добрая, па-мойму...
Ён змоўк, узрушаны i разгублены тым, што ўбачыў, - яго жонка плакала. Дзве вялiкiя слязiны паволi сцякалi з яе вачэй да куточка рота. Неяк заiкаючыся, ён забалбатаў:
- Ды ну што ты, што з табой?
Але рэзкiм намаганнем яна адолела свой боль i, абцёршы вiльготныя шчокi, сказала паспакайнелым голасам:
- Нiчога. Але ўбораў у мяне няма, i таму на гэтае свята я пайсцi не магу. Сваю картку можаш аддаць якому прыяцелю, чыя жонка здолее прыбрацца лепш за мяне.
Яго апанавала роспач. Ён кiнуўся ўгаворваць:
- Ну, добра, Мацiльда. Ну, колькi ён будзе каштаваць, такi ладны гарнiтур, каб ты магла яго яшчэ калi надзяваць, ну, на якi iншы выпадак, такi, каб не надта, ну, папрасцей?
Яна крыху задумалася, прыкiдваючы ў думках суму i адначасова ўзважваючы, колькi можа папрасiць у свайго ашчаднага мужа, каб не выклiкаць у яго адразу адмаўлення i спалоханага крыку.
Нарэшце яна прамовiла не вельмi ўпэўнена:
- Дакладна не ведаю, але, мусiць, чатырохсот франкаў мне было б досыць.
Ён крыху збялеў, бо менавiта такiя грошы ў яго былi прызапашаны на куплю стрэльбы, з якой ён налета меўся ездзiць з кампанiяй некуды пад Нантэр, - яго сябры кожную нядзелю палявалi там на жаўрукоў.
Аднак ён сказаў:
- Добра. Я дам табе чатырыста франкаў. Але ўжо ты пастарайся, каб сукенка была добрая.
Святочны дзень наблiжаўся, а панi Люазэль гэта, здаецца, не радавала, яна мела сумны, неспакойны, заклапочаны выгляд. Яе ўбранне, аднак, было ўжо гатовае. Неяк увечары муж сказаў ёй:
- Ды што з табой такое? Ужо трэцi дзень ты нейкая дзiўная.
I яна адказала:
- Мяне засмучае, што ў мяне няма нiякай аздобы, хоць бы якой брошкi цi каменя. Так я буду мець дужа мiзэрны выгляд. Ужо лепей зусiм не iсцi на гэты вечар.
Ён запярэчыў:
- Прышпiлiш сабе жывыя кветкi. Цяпер, узiмку, гэта будзе глядзецца нават шыкоўна. За дзесяць франкаў можна купiць дзве цi тры выдатныя ружы.
Гэта яе зусiм не пераканала:
- Не... Няма большай знявагi, як глядзецца жабрачкай сярод багатых паняў.