Страница 22 из 83
Много – это еще не значит эффективно. И сколько бы депутатов не подписало обращение к Ф. Могерини, глава внешней политики EС не отменит своих слов, утверждая, что Европа всячески поддержала, поддерживает и впредь будет поддерживать территориальную целостность Азербайджана (вместе с НК). Также как из стратегии по внешней политике и безопасности EC не будут вычеркнуты гарантии территориальной целостности стран, в том числе и Азербайджана. А насчет попыток представителя комитета AI DATА апеллировать к посещениям еврочиновниками оккупированных территорий Грузии, так ведь армянская сторона сама боролась за то, чтобы карабахский конфликт считался особенным, уникальным. Kогда в ПАСЕ или в Eвропарламенте принимались резолюции насчет поддержки территориальной целостности Украины и Грузии, а Азербайджан оставался “забытым“, праздничные фейерверки прежде всего организовывались в Армении.
Обращение с какими-нибудь требованиями к руководителям европейской политики – очевидная наглость. А K. Kaрапетян еще и предупреждает, что европейский офис Комитета AI DATA непременно будет интересоваться, какой будет реакция Верховного представителя Европейского Союза по иностранным делам и политике безопасности, которая ожидается максимум через шесть недель.
Что последует за ответом г. Ф. Moгерини, если этот ответ не удовлетворит армянскую сторону – большой вопрос. Bо всяком случае нельзя забывать, что речь идет о дашнаках, и что еще никто не отменял такого понятия, как армянский терроризм.
Halil Bal
(Türkiyə)
Azerbaycan Milli Ordusunun
Kurulması Çalışmaları
1905 yılında Bakü`de ve diğer yerleşim bölgelerinde etnik sebeplerden dolayı Ermenilerle aralarında çıkan çatışmalar, Azerbaycan Türklerinin milli şüur ve kimliklerini kazanmalarına, milli varlıklarını savunmayı öğrenmelerine etkili olmuştu. Mehmed Emin Resulzade`nin belirttiği gibi “Kafkasya Türklüğü büyük muharebe arefesinde ve İhtilal-i Kebirin (Bolşevik İhtilali) patladığı zamanda pek de hazırlıksız değildi. Gerçi vezaif ve makasıd-ı milliyenin azamet ve müşkülatı ile mütenasip bir teşkilata daha malik değil idiyse de, artık siyasi idrakten mahrum, arzu-yı millisi taazzuv etmemiş şekilsiz bir kitle halinde dahi değildi. Hayatını ibraz edecek vasıtlara malik, diri ve yaşamak istediğini hissettirecek zi-ruh bir vücud halindeydi”.[51]7
1905`ten sonra Azerbaycan Türk aydınları Kafkasya`nın idari ve siyasi hayatında belirli ölçüde rol oynamaya başlamışlardı.
Osmanlı-Rus harbinin başlaması üzerine daha önce Rusya`dan göç ederek İstanbul`da yaşamakta olan bazı Türkler harekete geçerek “Rusya`dakı Türk-Tatarların Hukukunu Müdafaa Komitesi (Cemiyeti)” veya kısaca “Türk-Tatar Hey`eti” adını taşıyan bir teşkilat kurdular. Başkanlığın İdil-boyu Türklerinden Yusuf Akçura (oğlu) (1876-1935)`nın yaptığı bir komitenin çalşmalarında Azerbaycan Türklerinin önderlerinden Ahmed Ağaoğlu (1865-1939), Ali Hüseyinzade (1864-1941) ve Selim Bey Behbud(ov) faal rol aldılar.[52]45 Teşkilatı kuranların gayesi, Rus idaresinde yaşayan soydaşlarının kurtarılması ve anavatanlarının istiklale kavuşması için çalışmaktı.
Mavera-yı Kafkas Komiserliği, Bolşevizme iyice batmış, dağılma durumuna gelmiş Rus ordusuna güvenmiyor ve kendisi için tehlikeli olabileceğini düşünüyordu. Erzincan Mütarekesi arkasından Rus Kafkas ordusu 19 Aralık 1917`den itibaren terhis edilmeye ve çekilmeye başlandı. Rus ordusunun bıraktığı boşluğu doldurmak üzere milli zeminde ordu teşkil edilmesi kararı alındı. Bu arada Türkiyeli Ermenilerden kurulan kuvvetlerin başına General Ozanyan Andranik getirilmişti. Ruslar çekilirken cepheyi ve silahlarının çoğunu Rus ordusunda hizmet etmiş Ermeni gönüllü alaylarına ve milislerine bırakıyorlardı. Gürcüler ve Ermeniler, Rus ordusundan kalan birliklerden kendi milli ordularını kurmaya giriştiler. Ayrıca birçok Ermeni çetesi de faaliyette idi.
Harp içinde Rus ordusunda yaklaşık 300.000 Ermeni ve Gürcü askeri vardı. Rus askeri stratejisi sebebiyle bunlar Kafkasya dışında istihdam edilmişlerse de sonra bunlardan bir kısmı Kafkasya`ya gönderilmişlerdi. Kafkaslar`da bulunan Rus askerleri çekilmeye başladıklarında 500.000 kişilik Rus Kafkas ordusunda Ermenilerin sayısı 40.000 kadar vardı. Bunlar Türk ilerlemesini durdurmaya ve harp sırasında işğal altına alınmış Türk topraklarında kontrolü elinde tutmaya çalışacaklardı.[53]1 Öte yandan Güney Kafkasya`da Taşnaklar cepheden dönen Ermeni askerlerini örgütleyerek milli ordularını kurmaya giriştiler. Bilhassa Bakü ve Lenkeran`da kuvvetli olan Bolşevikler, Kızıl Muhafızlar adıyla kendi ordularını teşkil ediyorlar. Gürcüler de kendi birlik ve kadrolarını oluşturmaya başlamıştı. Her ne kadar Ermeni ve Gürcü orduları Türkiye`ye karşı savunma amacıyla kurulmuşlarsa da çoğu zaman dahili milli anlaşmazlıklara da katılmaya başlamışlardı. Bilhassa Ermeni kuvvetleri kuruldukları günden itibaren Azerbaycan Türklerine karşı terör hareketlerine girişmişti[54]2.
Azerbaycan Milli Ordusunun Kurulması İçin İlk Teşebbüsler
Kür nehrinin kollarından Gence çayı, Gence şehrindeki Türk ve Ermeni mahallelerini birbirinden ayırmaktaydı. Bu iki mahalle derenin üzerindeki bir köprü ile birbirine bağlanmaktaydı. Şehrin batı kısmında Türkler, doğu kısmında ise şehir nüfusunun beşte birini meydana getiren Ermeniler otururlardı. Bolşevik İhtilali ve sonrasında çeşitli sebeplerle bu iki semtin halkı birbirine karşı cephe almış, siperler kazılmış ve silah sesleri eksik olmuyordu. Çarlık zamanında askerlik yapmış, sivil ve asker iyi silahlanmış olan Ermeniler Gence`de de kuvvetli idiler. Ayrıca ellerinde Rus batı cephesinden gelen Gence ve Karabağ Ermeni askerlerinden kurulu bir tabur bulunuyordu.
Kendi topraklarında büyük tehdit altında olan Azerbaycan Türkleri ise 1917 baharından beri kendi askeri birliklerini teşkil etme izni almaya çalışıyoprdu. Kerenski Hükumeti iktidardan düşürülmeden az önce Müslüman birliklerin kurulmasına izin vermiş fakat bunun için gerekli silah ve malzeme konusunda hiçbir tedbir almamıştı. Müslüman Grubu, Aralık 1917`de Azerbaycan askeri kuvvetlerini teşkil etmek için teşebbüse geçti. Gence, Bakü, Lenkeran ve Tiflis`te toplantılar yapıldı ve St. Petersburg`tan getirilen “Dikaya Diviziya”nın Tatar süvari alayı esas alınarak General Aliağa Şıhlinski`nin Başkomutanlığı altında kuvvet teşkiline başlandı. Fakat ne subay ve astsubay kadrosu ne de silah, cephane ve sair askeri malzemeler yeterliydi. Bakü`de Kadet mektebinde subay kadroları yetiştirmek için çalışmalar yapıldı. Silah ihtiyaçlarının bir kısmını da cepheden dönen Rus askerlerinden karşılamaları gerekiyordu. Çarlık, Kafkasya Müslümanlarından asker almadığından yüz yıldan beri askerlik san`atından uzak olan Kafkasya Müslümanları askerliği unutmuşlardı. Bu sebeple komşuları Ermeniler ve Gürcüler Rus ordusunda bulunan kendi askerlerinden milli kuvvetlerini kolayca oluştururken Azerbaycan Türkleri büyük güçlüklerle karşılaştılar[55]3 .
Gence Milli Komitesi`nin Asayişi Sağlama Çalışmaları
Türk Adem-i Merkeziyet Müsavat Partisinin ve Milli Komitenin elinde harp içinde teşkil edilen Dikaya Divizya (Cesur Tümen)`dan bir süvari alayı vardı. Komutanlığını bir Gürcü`nün yaptığı bu alay Gence ve Karabağ Türklerinden teşekkül ediyor ve şehirde bir nevi jandarma vazifesi görüyordu. Difai teşkilatı ile Ermenilere karşı mücadele eden Milli Komitenin elinde ise sivillerden meydana gelen başıbozuk bir kuvvet vardı.
1917 sonlarında Gence`de aynı zamanda Müslüman Milli Şurası`nın da başkanı olan Nasip Yusufbeyli`nin idaresindeki Türk Adem-i Merkeziyet Müsavat Partisi, Şeyhülislam Hacı Mehmed Pişnamaz Efendi`nin başkanlığındaki İttihad-ı İslam Partisi ve Doktor Aslan Safyurdlu idaresindeki Sosyalist Parti faaliyette idi. Bu siyasi partilerin halk üzerindeki etkisi sınırlı olmakla birlikte bir ikilik meydana getirdikleri muhakkaktı ve Azerbaycan davasına zarar veriyordu. Müsavat ve İttihad partileri birbirleriyle uğraşırken Bakü`den gelen Bolşevik propagandası Gence köylerine kadar yayılma imkanı bulmuştu. Bolşevikler fakiri zengine, köylüyü toprak sahibine karşı kışkırtıyorlardı. Bolşevik Himmet Partisi ve hangi partiden olursa olsun Ermeniler Bolşevik propagandasını birlikte yürütüyorlardı.