Страница 72 из 89
- Што будзем рабiць сёння ноччу? - спытаў Яльмар.
- Цi не хочаш зноў пабыць на вяселлi? Толькi не на такiм, як учора. Вялiкая лялька тваёй сястры, тая, што адзета пад хлопчыка i завецца Германам, хоча ажанiцца з лялькай Бертай; акрамя таго, сёння дзень нараджэння лялькi, i таму рыхтуецца шмат падарункаў!
- Ведаю, ведаю! - сказаў Яльмар. - Як толькi спатрэбiцца лялькам новы ўбор, сястра тут жа святкуе iх дзень нараджэння або спраўляе iм вяселле. Гэта ўжо было сто разоў!
- Так, а сёння ноччу будзе сто першы i, значыць, апошнi! Таму i рыхтуецца нешта незвычайнае. Ну паглядзi!
Яльмар паглядзеў на стол. Там стаяў дамок з кардону, вокны свяцiлiся, i ўсе алавяныя салдацiкi трымалi стрэльбы. Жанiх i нявеста задуменна сядзелi на падлозе, прытулiўшыся да ножкi стала; так, iм было над чым задумацца! Оле-Лукойе, апрануўшы бабулiну спаднiцу, заручыў iх, i вось уся мэбля заспявала на матыў марша цiкавую песеньку, якую напiсаў аловак:
Зацягнем песеньку з табой,
Як вецер хай нясецца!
Хоць наша парачка, ёй-ёй,
Нiчым не адгукнецца.
Абодва з лайкi, але ў iх
Прыгожае адзенне
Такое яркае, што ўсiм
Яно на заглядзенне.
Давай уславiм песняй iх!
Ура! - нявеста i жанiх!
Затым маладыя атрымалi падарункi, але адмовiлiся ад ежы: яны былi сытыя каханнем.
- Ну, паедзем зараз на дачу цi адправiмся за мяжу? - спытаў малады.
Каб пачуць добрую параду, запрасiлi вопытную падарожнiцу ластаўку i старую курыцу, якая ўжо не адзiн раз была квактухай. Ластаўка расказала пра цёплы край, дзе спеюць сакавiтыя, цяжкiя вiнаградныя гронкi, дзе паветра такое мяккае, а горы расквечаны такiмi фарбамi, пра якiя тут нават не ўяўляюць...
- Там няма затое нашай кучаравай капусты! - сказала курыца. - Аднойчы я з усiмi сваiмi куранятамi адпачывала летам у вёсцы; там была цэлая куча пяску, у якiм мы маглi корпацца i капацца колькi хацелi! Акрамя таго, нам быў адчынены ўваход у агарод з капустай! Ах, якая яна была зялёная! Не ведаю нiчога, больш прыгожага!
- Але ж адзiн качан падобны на другi як дзве кроплi вады! - сказала ластаўка. - Да таго ж тут так часта здараецца дрэннае надвор'е.
- Ну, да гэтага можна прывыкнуць! - сказала курыца.
- А якi тут холад! Ненарокам i замерзнеш! Вельмi холадна!
- Але вельмi добра для капусты! - сказала курыца. - Ды, нарэшце, i ў нас бывае цёпла! Чатыры ж гады таму назад лета стаяла ў нас пяць тыдняў! I якая ж гарачыня была! Усе задыхалiся! Дарэчы, у нас няма тых атрутных стварэнняў, як у вас там! Няма i разбойнiкаў! Трэба быць адшчапенцам, каб не бачыць нашу краiну самай лепшай у свеце! Такi не павiнен i жыць у ёй! - Тут курыца заплакала. - Я ж таксама падарожнiчала, як жа! Цэлых дванаццаць мiль праехала ў бочачцы! I нiякага задавальнення няма ад падарожжа!
- Так, курыца - асоба, вартая ўвагi! - сказала лялька Берта. - Мне таксама зусiм не падабаецца ездзiць па гарадах - то ўверх, то ўнiз! Не, мы пераедзем на дачу ў вёску, дзе ёсць пясочная куча, i будзем гуляць у агародзе з капустай.
На тым i сышлiся.
Субота
- А сёння будзеш апавядаць? - спытаў Яльмар, як толькi Оле-Лукойе паклаў яго спаць.
- Сёння некалi, - адказаў Оле i раскрыў над хлопчыкам свой прыгожы парасон. - Ты вось паглядзi на гэтых кiтайцаў!
Парасон быў падобны на вялiкую кiтайскую чашу, размаляваную блакiтнымi дрэвамi i вузенькiмi мосцiкамi, на якiх стаялi маленькiя кiтайцы i кiвалi галовамi.
- Сёння трэба будзе прыбраць да заўтрашняга дня ўвесь свет! - працягваў Оле. - Заўтра ж свята, нядзеля! Мне трэба пайсцi на званiцу - паглядзець, цi здзьмуў вецер пыл з травы i лiсця. Самая ж цяжкая работа яшчэ наперадзе: трэба зняць з неба i пералiчыць усе зорачкi. Я збiраю iх у свой фартух, але ж даводзiцца нумераваць кожную зорачку i кожную дзiрачку, дзе яна сядзела, каб потым размяшчаць iх на месцах, iнакш яны дрэнна будуць трымацца i пасыплюцца з неба адна за адной!
- Паслухайце ж вы, пан Оле-Лукойе! - сказаў раптам партрэт, якi вiсеў на сцяне. - Я прадзядуля Яльмара i вельмi вам удзячны за тое, што вы расказваеце хлопчыку казкi; але вы не павiнны скажаць яго паняццяў. Зоркi нельга здымаць з неба i чысцiць. Зоркi - такiя ж свяцiлы, як наша зямля, тым яны i прыгожыя!
- Дзякуй табе, прадзядуля! - адказваў Оле-Лукойе. - Дзякуй! Ты - галава прозвiшча, роданачальнiк, але я ўсё-такi старэйшы за цябе! Я стары язычнiк; рымляне i грэкi называлi мяне богам сноў! Я меў i маю ўваход у славуцейшыя дамы, i ведаю, як абыходзiцца i з большымi, i з меншымi! Можаш цяпер расказваць сам!
I Оле-Лукойе пайшоў, узяўшы пад пахi свой парасон.
- Ну, няўжо i нельга выказаць сваю думку! - сказаў стары партрэт.
Тут Яльмар прачнуўся.
Нядзеля
- Добры вечар! - сказаў Оле-Лукойе.
Яльмар кiўнуў яму, ускочыў i павярнуў прадзядуляў партрэт тварам да сцяны, каб ён зноў не ўмешваўся ў размову.
- А цяпер ты раскажы мне казкi пра пяць зялёных гарошын, якiя паявiлiся ў адным стручку, пра пеўневу нагу, якая заляцалася да курынай нагi, i пра цыравальную iголку, якая ўяўляла сябе швейнай iголкай.
- Ну, добрага патрошку! - сказаў Оле-Лукойе. - Я лепш пакажу табе тое-сёе. Пакажу табе свайго брата, яго таксама завуць Оле-Лукойе, але нi да каго ён не з'яўляецца больш чым адзiн раз у жыццi. Калi ж з'явiцца, бярэ чалавека, садзiць да сябе на каня i расказвае яму казкi. Ён ведае толькi дзве: адна з iх такая цудоўная, што нiхто i ўявiць сабе не можа, а другая такая страшная, што... ды не, немагчыма нават i сказаць - якая!
Тут Оле-Лукойе прыўзняў Яльмара, паднёс яго да акна i сказаў:
- Зараз убачыш майго брата, другога Оле-Лукойе. Людзi яшчэ называюць яго Смерцю. Бачыш, ён зусiм не такi страшны, якiм яго малююць. Кафтан на iм вышываны серабром, як твой гусарскi мундзiр; за спiной развяваецца чорны аксамiтны плашч. Глядзi, як ён едзе!
I Яльмар убачыў, як iмчаўся наўскач другi Оле-Лукойе i садзiў да сябе на каня i старых, i малых. Адных ён садзiў перад сабою, другiх - ззаду; але спачатку заўсёды пытаўся:
- Якiя ў цябе адзнакi па паводзiнах?
- Добрыя! - адказвалi ўсе.
- Ну, пакажы! - гаварыў ён.
Даводзiлася паказваць; i вось тых, у каго былi выдатныя або добрыя адзнакi, ён садзiў перад сабою i расказваў iм дзiўную казку, а тых, у каго былi пасрэдныя або дрэнныя, - садзiў ззаду, i яны павiнны былi слухаць страшную казку. Яны трэслiся ад страху, плакалi i хацелi саскочыць з каня, ды не маглi - яны адразу моцна прырасталi да сядла.