Сёння і памяць

*

Днямі зноў думалася пра крыніцу — родную мову, якой служу і буду служыць як першааснове выхаду ў агульналюдскае. І не таму, што без гэтага мяне не будзе, а таму, што толькі так, толькі кожны ад свайго, ад сыноўняй любасці, ад мудрай пашаны да свае крыніцы, да свайго карэння па-сапраўднаму выходзяць да ўсіх людзей.

*

Ціхае шчасце сціпласці патрэбна нам для разумнай свабоды паводзін, для найбольш плённага назірання жыцця — з самай сярэдзіны. А тут уваходжу ў тралейбус, а N.. што можа сёе-тое зляпаць, збоцькаць, згарадзіць у так званай літаратуры, убачыў мяне і крычыць з другога канца поўнага вагона: «Прывітанне!.. (З падкрэсленай выразнасцю — імя і па бацьку.) Над чым працуеце? Я канчаю раман...» Прыйшлося без пары, на наступным прыпынку выйсці.

*

Перакладаючы нядаўна «Дым» Канапніцкай,— зноў жа, як з Прусам было, з удзячнасцю за перажытае над гэтымі старонкамі ў маленстве,— яшчэ раз ясна бачыў, што галоўнае ў творы — укладзенае ў яго пачуццё. У гэтым выпадку — пачуццё шчырай любові да простага, працоўнага, беднага чалавека, жаночае разуменне, адчуванне матчынай радасці, матчынага гора.

*

Торнтан Уайдлер, «Мост караля Людовіка святога» і «Дзень восьмы».

Многа агульнага, у сэнсе інтэрнацыянальнага ў бачанні галоўнага, што не павінна бянтэжыць і стрымліваць. Гавары сваё і па-свойму, гавары перажытае, і галоўнае — у гэтым.

*

На перадплеччы маладога, вусаценькага шабашніка татуіроўка: «Тот не знает цены свободы, кто не был ее лишен». Рука праз краты выпускае голуба, а над кратамі і пад імі на палавіне гэтай фразы, калісьці вельмі змястоўнай для маладога чалавека. Убачыўшы гэта, я ўспомніў адразу свае гады палону, Пестраковы адзінаццаць год турмы... А сёння зноў вось успомніў тую татуіроўку, прачытаўшы пра Дастаеўскага,— як ён мог, умеў, хацеў у кожным бачыць чалавека.

*

Маміна «грашней таму, у каго прапала»,— колькі ў ім мудрых варыянтаў!..

*

«Прыйдзе пара і вырасце трава». Згадалася, прычапілася прыказка, якую пачуў і запісаў падлеткам. Такая простая, а вось не выходзіць з памяці некалькі дзён. Нават як быццам і смак рыфмы адчуваецца па-народнаму.

*

Ноччу быў такі лівень, што здавалася: ну, усё ўжо, па ўсім, і не выбрацца будзе нашым адгэтуль, і мне не дайсці ў вёску па малако. А выйшаў у 6.30 на двор — як хораша, як шчодра напоена і адмыла ўсё навокал! Ажно ўспомніўся пушкінскі радок: «Чай теперь твоя душенька довольна?» І цёпла так. Усё не толькі вушы падняло, але ж расце, расло ўсю ноч.

Учора нашы ездзілі ў далёкія суніцы, а я тры гадзіны быў з госцікам. Карміў яго, заношваў і, калі ён спаў на маёй тахце, любаваўся ўнучкам, успамінаючы бацьку яго ў такіх... месяцах. Учора якраз яму было іх дзесяць. Потым катаў яго ў калясцы каля дарогі, і было вельмі хораша на душы. Ажно вось зноў вярнулася... Мо і напішацца нешта пра гэта, калі не асобна мініяцюрай, дык у нечым большым. «Пра гэта» — пра несмяротнасць жыцця ў яго паўтарэннях.

*

Успамінаў неяк старога К. у бальніцы. Як ён збіраўся «паразумнець» — не працаваць так многа і цяжка. Расказ быў пра тую сваю незвычайную працавітасць, і дома, і ў полі. «Усё жыццё ўсё спяшаўся, спяшаўся. Каб як найбольш зрабіць. Іду ў поле, спяшаюся, а потым азірнуся, ці бачыць хто мяне. Няма нікога. І падбягу тады, каб хутчэй!..»

Усмешка — у канцы дзевятага дзесятка. Яшчэ ўсё з жаданнем нарэшце пачаць усё інакш... Як аказалася, за тыдзень да канца.

*

Дзве лічбы — 6.45 раніцы і 4 вышэй нуля. Церпка і сонечна. Вельмі звычайнае, будзённае — сцяна ельніку, дарога, ячменнае поле, за ім дубы і алешыны над Нёманам, а над ракой і зарэчнымі лугамі густы туман. Калі крыху дакладней, дык яліны, што стаяць узбоч дарогі густа і высока, асветлены сонцам неяк нібы незвычайна, па-святочнаму; дарога пасля нядаўняга ліўня яшчэ не пыліць, а стракаціць пратэктарнымі ўзорамі, ісці па ёй лёгка і спорна; ячмень, яшчэ зялёны і нашчацінены калоссем угару, мігціць безліччу халодных, сонечных расінак на вусіках; туман, з якога вытыркаюцца за Нёманам кроны дубоў, нібы спецыяльна выдзеліў для агляду ячменнае поле, дарогу і ельнік. І гэтага, выдзеленага, так нямала, што я, ледзь не сонна яшчэ шлэбаючы на дарозе са сваім чырвоным бідончыкам, спыніўся і нават сказаў: «Як хораша!»

Нагадалася,— Фёдар Абрамаў, які ўжо не любуецца [55], халаднаватай красой роднай Поўначы, і словы Льва Мікалаевіча пра тое, што назначэнне жыцця — радавацца.

Радавацца і працаваць.

«Потом из будущего я возвратился в настоящее и опять с тоской думал, что ты мудрее меня, что ты знаешь нечто такое, что и я знал когда-то, а теперь забыл, забыл... Что и все-то на свете сотворено затем только, чтобы на него взглянули глаза ребенка! Что царствие божие принадлежит тебе! Не теперь сказаны эти слова, но, значит, и тысячи лет назад ощущалось загадочное превосходство детей? Что ж возвышало их над нами? Невинность или некое высшее знание, пропадающее с возрастом?»

Ва ўспаміне-звароце да паўтарагадовага сына («Во сне ты горько плакал») гэта было напісана праз тры гады пасля таго, як мы з ім, так хораша, мудра таленавітым Юрыем Казаковым (у цытаце падкрэсленне маё), у адной пісьменніцкай руска-латышска-казахска-беларускай брыгадзе ездзілі па спякотным і экзатычна прыгожым Сямірэччы. Я не мог з ім пагаварыць, бліжэй пазнаёміцца, бо на працягу ўсіх тых сутак ён быў прыкра... хворы — так трэба сказаць. Адно за адным чытаючы дабротныя апавяданні ў яго вялікім і яшчэ так свежа, горка пасмяротным томе [56] я час ад часу вяртаўся да партрэта. Ён, Юрый Паўлавіч, быў такім і тады, у нашай паездцы,— зношаным, стомленым страшнай хваробай, якую трэба ўжо ставіць у пераліку «хваробаў веку» ледзь не на першае месца... Балюча гэта пісаць. Дый у прычыны трэба было б глыбей заглянуць. Якія супярэчнасці раздзіралі яго, ад чаго ён уцякаў у ачмурэнне? Сумна!..

*

Учора апоўдні С. прыехаў на матацыкле падаіць карову, трошкі пазней падышоў і П. Прысеўшы на ганку, у сонцы, пагаварылі. Пра надзённае — сенаванне. «Паслязаўтра Яна, а да жніва яшчэ далекавата». «А памятаеце, хлопцы,— сказаў я,— што калісьці гэтай парою ўжо вішні былі. Сена вязеш ды спынішся пад вішняй...»

Запісваю з-за гэтага звароту: «хлопцы», бо атрымалася так зусім натуральна. Хай сабе адзін з нас паплаўнічы, другі столяр, трэці пісьменнік, аднак жа мы аднагодкі амаль і — перш за ўсё — свае людзі. У гэтым прыемнасць мая, і так бы сябе адчуваць.

Ад такога ж, дарэчы, ідзе хораша-натуральная народнасць Бялова, Абрамава, чаго ёсць трохі і ў мяне, чаго мне трэба больш.

*

Неяк нядаўна прыгадаўся раздзел з «Надпісу па зрубе», дзе стары плыве з унучкай у лодцы. Я ж мог і «выдумваць»! А сёння, перачытваючы ў сваім «тэмніку» наметкі да «Рэха», што не стала апавяданнем, а толькі чатырнаццаццю радкамі падраздзельчыка ў «Дажджлівым, сонечным жніўні», падумаў: а ці не абкрадаю я сам сябе, залішне многа заганяючы толькі ў нататкі?..

*

Сёння сёе-тое зрабіў, «ачалавечыў» са старых намёкаў. Пры «нарысавасці», «дзённікавасці» такой работы мне трэба больш варушыцца, больш бачыць і чуць, каб было што расказваць — не толькі пра сябе самога.