Страница 60 из 66
I тут я расказаў малым два вершы, што ў памяці маёй жывуць з дзяцінства. Адзін, так сказаць, з пазакласнага чытання дома, «Птичка» з вялізнага тады для мяне аднатомніка Пушкіна. Другі са школьнай чытанкі, яго мы дэкламавалі на ўроках роднай граматы, рэдкіх у вясковай школцы дваццатых «крэсавых» гадоў, — «Добрыя дзеці» Гаруна.
Дзве назаўсёды хвалюючыя канцоўкі:
Я стал доступен утешенью,
За что на Бога мне роптать,
Когда хоть одному творенью
Я мог свободу даровать.
I другая, яшчэ прасцейшая ў сваёй нявольніцкай глыбокай шчырасці:
I матчыны словы у сэрцах дзяцей
Ласкавыя струны кранулі,
I добрыя дзеці — прыклад для людзей! —
Сініцы свабоду вярнулі.
* * *
З вялікай вёскі, каля якое наша дача, жонка прывезла прывітанне. Ад бабы Мышкі, якой ужо восемдзесят сёмы, увесь маёнтак — старэнькая хата, маленькая пенсія i трохі курэй, што, дзякуй Богу, добра нясуцца. Дачнікі разбіраюць i гарадскія, што прыязджаюць да бацькоў.
«Прывет Антонавічу!» — так i чую зямляцкі голас — цераз прадвесне, зіму i восень, колькі там не былося. Яшчэ ўсё бадзёры голас, прыязны, хоць гэтулькі ж перажылося, напрацавалася, нагаравалася. А звыш усяго — не так даўно адзіны сын, што жыў таксама ў гора дзе, богведама чаму рукі на сябе налажыў... А ёй усё жыві. 1 жыве. Вось толькі рука баліць, не хоча правіцца. Была ў мястэчку. Туды аўтобусам, a ўжо адтуль ён узяў ды не пайшоў. Чакала, чакала, а тады пехатой. Падумаеш — пятнаццаць кіламетраў! Лесам дарога, дый вецер паддзімае ззаду. «Рукі за сраку залажыла ды іду сабе, іду... Але ж надзьмула, ліха яму, у руку!..»
Вось так. А то б i нішто сабе. Няхай толькі рука паправіцца.
Гэта ўжо я — ад сябе.
* * *
Сын з бацькам, гарадскі i вясковы, нібыта казырацца адзін перад другім сваёй «мужчынскай» шорсткасцю. Сустракаюцца рэдка i ніколі не абдымуцца пры спатканні ці развітанні. Хоць такое i вельмі патрэбна старому, нямогламу ды самотнаму бацьку.
Маладая нявестка зразумела гэта. I калі яна, развітваючыся са свёкрам, пацалавала яго, стары ледзь не заплакаў.
I любіць, i хваліць яе.
* * *
Два дзядзькі, сталяр i памагаты, абедаюць у дачніка, якому робяць прыбудоўку. Узяўшы па чарцы, разгаварыліся. Спыталіся ў гаспадара, дзе быў, што бачыў. Калі дайшло да Індыі, а там да таго, што людзі мяса не ядуць, не п'юць гарэлкі i віна, памагаты, без пары састарэлы, знягеглены штодзённай «чарнільнай» практыкай, уздыхнуў пра тых, спрадвеку вегетарыянцаў ды цвярэзнікаў:
— Ну што ты хочаш — цемната!..
* * *
Успамін — за ўспамінам.
Першы — арол на сочынскіх сонечных хвалях, адзін з маіх вельмі высока пастаўленых аднагодкаў, які любіць водныя лыжы.
Другі — сціплейшы на сваім месцы, больш прыземлены ў тым палёце, што здараецца з ім даволі часта, калі i ён адчувае сябе арлом. Пасля працы ды працы на сёмым дзесятку.
Карова зноў кудысьці забрыла, адбіўшыся ад суседскіх, зноў прыйшлося ісці шукаць. Знайшоў, вядома, нікуды не дзелася. Але сам па дарозе назад зайшоў да сябра на хутарку, а там i нацвэйкаўся ў добрага чалавека. I вось ужо не ён яе, а яна яго — на доўгім повадзе — імчыць палявою дарогай, толькі ты ногі паспявай перастаўляць. Наст'аялася, падла, прывязаная да плота, пакарміла камарэчу — вось i злосная. Спяшаецца, нібы каб расказаць пра ўсё гаспадыні. Тая ўжо i сама нагаворыць, але...
Добра, што не далека ўжо, не шырока, як на тым моры!..
* * *
Індура, Лунна... Прыгожыя назвы вёсак непадалёку ад Гродна.
Упершыню пачуў ix у раннім юнацтве, са старонак вялікага патрапанага аднатомніка Усевалада Крастоўскага, дзе апроч любоўных вершаў («Андалузская ночь горяча, горяча...», «Ванька-ключник» i іншае), апроч рамана «Деды» былі яшчэ цікавыя i вясёлыя нататкі афіцэра гродзенскага, здаецца, драгунскага палка.
Лунну потым я ўбачыў. Там i пачуў ад незнаёмага дзядзькі пра красу гэтай мясціны над Нёманам:
«Здаецца, браце, i хлеба трэба менш — так хораша!»
A Індура дагэтуль застаецца невядомай мне, гучаннем сваім загадкава, экзатычна прыгожай.
Ды вось пачуў, як недзе там, у адным з калгасаў, выступаў у клубе сталічны лектар. Памучыў стомленых людзей нудотай усім вядомага з радыё, тэлевізара i газет, а тады яшчэ папрасіў задаваць пытанні.
I нейкі весялун спытаўся:
«Скажыце, калі ласка, а якое цяпер становішча ў Індуры?»
Таварыш лектар на момант задумаўся. «Індура... Індзіра... Індыя...» Відаць, гэта штосьці з трэцяга свету... I ён пачаў: як яна, тая Індура, пасля вызвалення... пры дапамозе... крочыць наперад...
Пра смех у зале мне сказана не было, аднак ён, трэба думаць, быў.
* * *
Сход у раёне. Кампанія па барацьбе з «тунеядцами».
Нікога не выпараш выступіць. Нарэшце адзін узышоў на трыбуну i пачынае бэрсаць штосьці пра тых калгаснікаў, якія возяць у горад прадаваць свае яблыкі.
З месца чуваць свіст, а потым голас здаравеннага старшыні калгаса:
— Туняяда знайшоў! Граблі стары прадае, сам зрабіўшы, — у цябе i ён туняяд! Сказаў бы лепш, чаму гэта яму ваш калгас заробленых грошай два гады не выплочвае! А туняяды у нас хто? Вунь участковы да старшыня сельсавета. Поўзаюць толькі цэлымі днямі — глядзяць, дзе б гэта выпіць на дурнічку. Во!
I яшчэ з таго часу, ужо не хрун чоўскага, а ранейшага:
Два раённыя таўкачы, упаўнаважаныя, вясёлыя i на такой рабоце разгультаеныя хлопцы, нядаўнія партызаны, забрылі ў чарговы калгас i засталі там — на ферме пакладаюць кныручкоў. Разам з брыгадзірам, таксама з партызанаў, насмажылі гэтых «адходаў» i напіліся пад добрую закуску.
Дайшло да сакратара райкома, i ён разоў са тры «скланяў» ix з высокай трыбуны як... раскрадальнікаў грамадскага дабра. «Туняядаў» тады яшчэ не было.
* * *
З нестарою цёткай каля студні.
— На калхозным, — гаворыць яна, — дык i трава лепшая, i картопля лепшая, чым у людзей...
— А чаму? — пытаюся. — Бог так распараджаецца?
— А што вы, Антонавіч, думаеце? Чалавек усё-такі неяк выкруціцца, а калхозу не дай урадзіць — яму ж тут i хана!..
I смяецца. Пры другой, старэйшай, якая таксама ўсміхаецца.
* * *
Сяды-тады зноў у памяці бачу, як ідзе са сцэны, трыумфальна адспяваўшыся, магутная красуня Абразцова. Шырокім сягам, разганяючы ўлева ды ўправа падол доўгай раскошнай канцэртнай сукні.
Ажно ўспамінаецца наймічка Маня, вясёлая, галасістая дзеўка з дзён майго маленства, — як яна аднойчы ў польцы, што «з-пад карча!», зачапіла падолам спадніцы вялікі барабан, вырвала яго з-паміж каленяў барабаншчыка i пранесла паўкругам цераз палавіну прасторнай хаты.
* * *
У Юрмале каля газетнага кіёска латыш, мужчына салідны, калі меркаваць па прэсе, якую ён браў, зачапіўся адной газетай за нейкую жалязячку.
— Асцярожна, парвецца, — кажу яму.
А ён, з выгляду хутчэй за ўсё рабочы, адказвае з філасофскай усмешкай: