Страница 6 из 25
Слякотны дзень, будзённы сум на местачковай плошчы. «Альтанка», дзе пасажыры чакаюць аўтобуса, Цяпер у «альтанцы» рэпіць пісклівая скрыпка, да болю ў жываце бухае вялікі бубен. A дзеўкі да сёмага поту, да адурэння кружацца ў бясконцай польцы.
Асабліва лютуе адна. З упартым ілбом i тоўстай губой, якой яна ледзь прыкрывае зубы. Дзесяць патоў, a ўсё ж нястомная. Бацька, відаць, больш за ўсіх можа парыцца ў лазні.
У будзень, у жніво — ды танцы?..
Кавалеры трох гэтых танцорак ідуць у армію.
Яны пакуль што недзе п'юць. Толькі адзін матросік-адпускнік даволі няумела i вяла топчацца ў польцы, ганьбячы свае гвардзейскія стужкі.
А пра заядлую з упартым ілбом будуць казаць пасля:
— Вельмі ж Ядзя тады танцавала!..
Дзяўчына-ўрач працавала летам у піянерскім лагеры.
Утапіўся хлопчык, сын бальнічнай прыбіральшчыцы. Дзяўчыну, як наймалодшую, паслалі перадаць пра няшчасце маці.
Колькі яна адпакутавала, колькі паездзіла па горадзе на таксі, возячы бедную жанчыну i ніяк не асмельваючыся ей сказаць!..
Пакуль тая не прыгразіла, што выскачыць на хаду з машыны, урач — баючыся сарвацца, заплакаць — цадзіла патрошку: то захварэў, то ручку зламаў...
На хутары ў лесе — прыгожыя дзеўкі. Ажно напіцца захацелася, калі ўбачыў іх у акне. Маці:
— Каб хлеба, дык не далі б, бо няма. А вады — чаму ж.
— Ой, мама, ну вас!..— перапыніла малодшая дачка.
Памыла шклянку, узяла вядро i каля студні, пакуль я даставаў ваду і піў, расказала, што скончыла дзесяць класаў, працуе ў недалёкай вёсцы піянерважатай. Косы — уразлёт. Шчырыя чорныя вочы,
I не пасмеў спытацца, ці праўда, што хлеба няма...
Над Віллёй — салаўіны перасвіст, камары, дарэмнае сцёбанне спінінгам і далёкі гул самалётаў, што рассяваюць угнаенні над палямі калгаса — хораша! — «Партызан».
Звычайным, няновым здаецца гэты гул.
Як i ўспамін пра іншы гул — тых самалётаў, што дзесяць год гаму назад бамбілі гэтыя вёскі...
Апаўдні сюды сабралася моладзь i дзеці. Падлеткі, што па памяці цытуюць Горкага, называюсь імёны шахматных чэмпіёнаў і іншыя прагрэсіўныя рэчы. I лаюцца пры гэтым густа i агідна. Аж страшна за дзяцей, якіх тут многа...
Культура?
Учора дырэктар школы, спакойны, сімпатычны хлопец, былы баявы партызан, хваліўся, як яны з інструктарам райкома, таксама адным з партызанскіх гвардзейцаў, дамовіліся нарэшце са старшынёй калгаса пра будаўніцтва новай школы:
— Пілі трохі ў хаце. Угаворвалі. Hiяк, зараза, не згаджаецца. Папрасілі мы яго з Толем на двор ды як далі — адразу згадзіўся...
Не печанегі?!
У вёсцы многа дачнікаў.
Калі на вуліцы праходзіць статак, гарадскія дзеці кормяць коз хлебам i пячэннем.
Пастух, пажылы і падсухі мужчынка, злосна сцёбае коз пугай.
Мамы-дачніцы абураюцца. Ім «соль дастаецца лягчэй»...
Вясна спазнілася. Лісця і кветак чакалі доўга нават і тут, на поўдні. I таму, калі пры горнай сцяжыне зацвіла нарэшце японская ружа, многім хацелася спыніцца пад гэтым дрэўцам i пастаяць.
Кветкі японскай ружы маленькія. Павісне на нераскрытым бутончыку дажджавая кропля — амаль абое роўныя, абое ружовыя ў ранішнім сонцы.
Калі я, паднімаючыся ў горы або вяртаючыся ў горад, спыняўся на хрусткай дарожцы і любаваўся безліччу гэтых кветачак, яны мне здаваліся дзецьмі вялікіх сапраўдных ружаў.
I яшчэ адно. Праз голле i кветкі гэтага райскага дрэва вельмі добра было глядзець на далёкі Эльбрус — ненатуральна, дзіўна, радасна белы, як светлая мара!..
У мностве кветак урачыста i заклапочана звінела не меншае мноства пчол. Грэла доўгачаканае сонца. Зверху спявалі жаўранкі, у дрэвах гулліва пераклікаліся берасцянкі. У сонцы раставала, як нябачны мёд, духмянасць новай вясны.
А пры сцяжыне — сімвалам вечнага абнаўлення — стаяла юнае, нікім не кранутае дрэўца.
Ды пасля тут прайшоў адзін «хворы»...
Я не бачыў яго каля дрэўца, ён сустрэўся мне крокаў за дваццаць вышэй.
Тоўсты, да пояса голы, у паласатых піжамных штанах, ружовенькі ад першага загару i апацелы тлушчам самаздаволенага здароўя,— ён нёс у зубах толькі што абламаную галінку нашай ружы.
Яна яму таксама спадабалася. I ён яе хутка кіне пад ногі.
У памяці маёй сам па сабе ўсплыў далёкі малюнак.
Сонца праз шкло. Румяныя піраміды яблыкаў. Адзін з павільёнаў усесаюзнай сельскагаспадарчай выстаўкі. Пад шклом, у сонцы, у духмянасці хадзілі людзі. Многа людзей — з усіх канцоў краіны, з-за мяжы. Дарослыя, дзеці. I толькі адзін працягнуў да піраміды руку.
Maлодшы лейтэнант Адам узяў вялікае яблыка i даў яго сваёй, таксама маладзенькай, Еве. Ева з гуллівай прагнасцю ўпілася ў яблыка белымі, нядаўна такімі прыгожымі ў смеху зубамі. А да Адама падышла бабуля, што ціха, непрыкметна дзяжурыла каля дзвярэй. Яна яго сарамаціла, як дарослага, але яшчэ ўсё нясталага ўнука, а хлопец, раптам узмакрэлы i чырвоны, занароўлена, жалю варта апраўдваўся:
— Ну што вам — яблыка шкада? Аднаго толькі яблыка? Аднаго?..
За час, які прайшоў пасля гэтага выпадку, я пасталеў яшчэ на дзесяць гадоў. Аднак i сёння я разумею таго Адама ў першым золаце пагонаў, побач з прыгожай, модненькай i таксама наіўнай Евай. Разумею, бо сам памятаю, як гэта можна шчасліва, бясконца шчасліва дурнець ад пачуццяў...
А вось гэтага — голага, тоўстага, з галінкай ружы ў зубах — я не хачу разумець. Ён мне бачыцца сытым, леным катом, з рота ў якога матузном звісае хвост недаедзенай мышы.
Поўненькі, з прыемнай усмешкай ляснічы смяяўся калісьці, што з Масквы яму пішуць: «Колькі ў вас рабчыкаў на адзін гектар лесу?»
— Падумаў за сталом дый напісаў — дваццаць тры. Навука! Учот!..
А цяпер вось ён прыехаў да мяне шукаць ратунку,— падрабіў сабе атэстат сталасці, а нехта выдаў... З той самай прыемнай усмешкай раіць мне быць добранькім — памагчы яму схаваць канцы...
А дзе ж навука, «учот»?..
Пенсіянер шпацыруе з жонкай па могільніку і радуецца, што на помніках — «так многа маладзейшых» за яго...
Госці, людзі, што называецца, забяспечаныя, успамінаюць, колькі хто страціў на грашовай рэформе сорак сёмага года. I сёння яшчэ некаторыя цмакаюць, шкадуючы леташні снег. Толькі адна, былая партызанка, урач, весела смеючыся, расказвае:
— У нас у інтэрнаце... ну, у нашым пакоі, была такая завядзёнка: хто з дзяўчат скажа грубае слова — дзесяць, пятнаццаць, дваццаць капеек штрафу. Ступень кары — у залежнасці ад ступені грубасці. А гэтага ў нас часам хапала. Што ж — хто з партызан вярнуўся, хто з фронту, хто з фашысцкага лагера... Штраф апускалі мы ў глінянага ката. Месяц канчаецца, стыпендыю праелі — высыпаем свой штрафны капітал на стол i давай!.. Так i перад рэформай. Перавярнулі мы свайго ката — хапіла на булку хлеба i каструлю журавінавага кісялю. Акружылі яе з лыжкамі i рагочам. Як мама мая гаварыла: «Няхай багаты дзівіцца, чым бедны жывіцца». Які быў цудоўны, божа мой, час!..
Абое сур'ёзныя, тоўстыя, габардзінныя сядзяць у кіно. I раптам яна захіхікала, як дзяўчо. Убачыла на экране — такія во! — «доўгія дудкі»... Трэмбіты закарпацкіх пастухоў.
Сумна стала, пераглядаючы стары фотаальбом. Пісалі людзі калісьці адзін аднаму: «На доўгую... на вечную памяць...» I ўжо даўно ix няма, i памятаць ix — няма каму...
Чаму некаторыя людзі бываюць такія важна-суровыя, нібыта ім не проста трэба жыць, пражыць свой век, а неяк суха, натужна, злосна ісці міма ўсяго вясёлага, а потым усё роўна, як і ўсе, памерці?
Успамінаюцца старыя вясковыя маці, бацькі — з ix нястомнай падзвіжніцкай жміндай, з ix бязлітаснай, аж да агіды, працавітасцю, з аскетызмам...
Лягчэй жывіце, людзі, весялей!..