Страница 65 из 136
Стары Вячэра падышоў амаль зусім нячутна. Калі Надзя азірнулася на шоргат босых ног, бацька, па звычаі сваім, без шапкі, стаяў ужо за яе спіною, з-пад рукі гледзячы туды, дзе шумелі малыя.
— Ён нас сустрэў вунь там! — паказаў рукою стары.
— Цэленькі дзень з вады не вылазіць, — з усмешкай дадала дачка. — А вас дык не мог дачакацца. Галовы ўсім папрабіваў: «Дзед ды дзед!..»
— А яна гэта яшчэ ў лодцы сукеначку з сябе, портачкі з сябе, а сама — плясь у ваду. Панавучваліся! I не пазнаеш, каторае тваё: усе голыя, усе трапечуцца, усе крычаць!..
— Вы, тата, прылеглі б дзе ды адпачылі. Зробяць i без вас. А я вось зараз…
Стары, нічога не адказаўшы, пайшоў у ваду. Нават не падкасаўшы сваіх шэрых картовых калашын.
Свежыя людзі — скажам, дачнікі, якія прыязджаюць на рыбгасаўскі бераг, — вельмі здзіўляюцца, што многа рыбакоў зусім не ўмее плаваць. Хто не ўмее, а хто нават не любіць. Саўка Сякач з Падвалокі i спаў бы, здаецца, у лодцы, a ўжо гадоў з дваццаць — сам хваліцца — не купаўся ў возеры. Няхай сабе дзівяцца, хто хоча. I стары Вячэра, «кароль вугроў», таксама плавае, як калун. Аб гэтым страшна падумаць, калі бачыш, як ён спакойна стаіць у лодцы, выбіраючы перамёты, а лодку тую шыбае з хвалі на хвалю, як трэску!..
Каб лягчэй было згінаць натруджаны на зрубе крыж, стары спыніўся толькі тады, калі вада заняла яму па калені. Цяжка нагнуўся, зачэрпаў жылістымі зверху, каравымі з сярэдзіны рукамі чысценькай цёплай вады i з асалодай у ёй запырхаў. Яшчэ, яшчэ раз. Добра! Хацеў нават гукнуць на ўнукаў, але падумаў: «Няхай сабе! Ім цяпер не да дзеда…» I зноў пабрыў да берага.
— Жывуць каторыя, — пачаў ён, прысеўшы каля вогнішча, — жывуць ды глядзяць, каб толькі дзе-небудзь уварваць, адскубці, пацягнуць… Чужому не скажу, дачушка, бо брыдка… I я табе гэтае палена не сваё хацеў прывезці, а таксама крадзенае. Учора такое злосці набраўся за тую падсочку… Я гаварыў ужо табе. Ды i на Васіля Раманавіча, што марудзіць… Ужо з Іванам да самай Дзікай Бабы падплылі. Лесніку Буглацкаму, падумаў, залію тым часам вочы якою-небудзь пярцоўкай i — як камень у возера… Але ўсцярог мяне Бог на старасці год. Не наеўся ты, кажа, Вячэра, дык i не наліжашся. Няхай стаіць тая сасна ды Богу дзякуе, што я хацеў, ды мне хацень не даў…
Подых дыму, чортведама адкуль i як разгарнуўшыся, махнуўся па Надзіных вачах. Не выціраючы слязы, жанчына глядзела на бацьку, трымала за доўгую ручку скавараду i ніяк не магла прыдумаць, з чаго тут пачаць…
— Можа, тата, Івану гэта не падабаецца, што вы сваё гатовае з двара берацё? Івану ці Мані…
— Яно, вядома, дачушка, кожны дурань зможа гатовае ўзяць. Але ж я яшчэ ў сваёй хаце гаспадар. Каму не падабаецца, дык той i памаўчыць. Скажам, мае сонца ўжо нізенька, ужо я не магу, як раней, ноч апоўнач ці на вугра табе, ці на сіляву, ці на шчупака… Але ж i пенсія мая, мае пяцьсот рублёў, таксама на дарозе не валяюцца!.. Ды нешта мы з табою, дачушка, не пра тое. Іван табе брат ці не брат? Двое ж вас толькі — меншых — i засталося ў мяне. А такой Мані, як наша, днём з агнём пашукаць…
Да тае слязы, што ад дыму, далучылася раптам яшчэ адна. Надзя ніжэй схілілася над скаварадою.
— Нічога, дачушка… Каб жа яна, бяда, ды толькi па лесе хадзіла! Тут не падменішся: дай, можа, я за цябе памру. Колькі ўжо раз я лёг бы тым часам!.. Маці твая, нябожчыца…
Ды тут ix вельмі дарослую, сумную гаворку абарваў дзіцячы смех i крык:
— Ура! Здавайся!
Гэта крычаў Міхась, а з ім, не менш ваяўніча, i Ганначка. Абое — голыя, мокрыя, укачаныя ў пясок.
Яны падкраліся з-за куста. Усё было зроблена вельмі удала. Спачатку яны паўзлі — зусім-зусім так, як Міхась бачыў нядаўна ў кіно. Потым беглі прыгнуўшыся. Потым зноў паўзлі… Ды толькі вось дзед зусім не спалохаўся. Ён сядзіць, абняўшы худымі рукамі мокрыя калені, і, закінуўшы галаву, рагоча.
— Дзед! Ну, дзед! Ну, годзе!
— Годзе, унучак, годзе. Не буду.
— Ты на вайне быў?
— Хай яна спрахне — быў.
— Я ведаю! Ты быў i на японскай, i на мікалаеўскай, ты i з панамі за возера ваяваў!.. За тую вайну ў цябе Георгіеўскі крыж, а за гэтую — толькі партызанскі медаль. Бо ты ўжо быў стары i толькі так памагаў партызанам!..
— Годзе ўжо, ты! Завучыў, як малітву! — памкнулася перапыніць яго маці.
— А Ганначка кажа, што як мы падкрадзёмся ды крыкнем, дык дзед спалохаецца… А ты…
— I не казала! I не казала! — смяялася, намагаючыся закрыць яму рот, дзяўчынка.
— А я ёй кажу…
— Ды годзе ўжо ты, смала! — крыкнула маці.— Дзе ж ваша вопратка?
— Там!
— Ваяка! Раскрычаўся тут, галапупец! I з дзеўкай яшчэ стаіць. Ану, бягом апранацца! Будзем палуднаваць.
Апошняе было сказана не толькі без усякай злосці, а нават з нейкай шматабяцаючай суровай пяшчотнасцю. Голыя, выпеставаныя сонцам i вадой, рыбацкія анёлачкі хоць без крылаў, ды летам ірвануліся з месца, пацешна пабеглі па светлым i пухкім пяску.
— Дзяўчынка, няўрокам кажучы, як бурбалка! — засмяяўся ўдагон стары. — I Міхась удалы хлопец.
Ёршык чысты, дый годзе! Радасць табе адна — i малы, i старэйшы. Спраўныя хлопцы, дачушка, а ты…
Неўзабаве ёршык i бурбалка, адзін у чорных кароценькіх штоніках, а другая ў светлай сукеначцы, ішлі абапал старога па дарожцы з берага да зруба, i вельмі ж хацелася ім узяць дзядулю за рукі. Аднак абедзве яны былі занятый: дзед нёс перад сабою вялікі чорны i гарачы чыгун з юшкай, абгарнуўшы яго анучай. Надзя хацела ўзяць чыгун сама, але стары не даў. I вось яна ідзе ззаду за ім i нясе толькі скавараду i місу з кавалкамі ўсмажанага шчупака.
— Дзед! — забягае наперад Міхась.
— Ну, што?
— А ты тое палена падняў бы?
— Якое?
— Ну, тое, што ты прывалок!
— А-а, тое. Відаць, падняў бы. Каб толькі вытрубіў усю гэтую юшку ды мо яшчэ каб умяў усяго шчупака. Ну, ды хлеба тым часам бохан, як добрае кола.
— А мы купаліся, i хлопцы кажуць, што ты не падняў бы.
— Ат, нічога яны не ведаюць.
— Глобышаў Лёнька, дык той не ведаў нават, за што ты называется «кароль вугроў»!..
— Вось бачыш! Які, унучак, кароль, такая i слава.
Каля зруба, пад бэзам яны абедалі: дзед, мама, іхні Юрка, два чужыя дзядзькі, што наняліся перасыпаць іхнюю хату, i Ганначка з Міхасём. Малыя сядзелі, вядома, абапал дзеда. Пасля мама зноў пайшла ў поле, а тыя дзядзькі, Юрка i дзед «прылеглі трохі адпачыць». Трохі, трохі… A самі ўжо i паснулі, ужо i храпуць!..
Міхась задумаўся, стоячы перад сваёй госцяй пасярод пустога, залітага сонцам двара, закіданага трэскамі i пацярушанага саломай са старой страхі. На вішні яны ўжо сёння былі двойчы. Яблыню трэслі таксама. Ажно не елася цяпер ад аскомы. Купацца, можа, пасля. На гасцінец ісці — неахвота. У поле, назіркам за мамай, — дарма, бо прагоніць назад…
— Давай у «класы» пагуляем! — сказала Ганначка.
Яны разграблі салому i трэскі, нарысавалі кіёчкам «класы». Паскакалі трохі на адной назе, а потым Міхась сказаў, што больш не хоча.
— Я пайду хутка ў школу, — паведаміў ён навіну, якую ўжо i Ганначка чула не раз. — Мне яшчэ два месяцы не хапае да сямі год, але настаўнік кажа: нічога. I я ўжо ўмею пісаць.
— Ну, напішы што-небудзь. Як наша Гэля.
— Якраз, вельмі твая Гэля напіша!..
Чым напісаць — Міхась ведаў. У старэйшага цеслі, дзядзькі Антося, які храпе вунь паміж дзедам i Юркам, ёсць за халявай чорны плоскі аловак. Ён вельмі вялікі i называецца сталярскім. Доўга не думаючы i не раячыся з Ганначкай, Міхась на пальчыках падкраўся да дзядзькавай нагі i асцярожненька, нават падпёршы языком шчаку, выцягнуў той сталярскі аловак. «На сценах пішуць толькі такімі. Напішам — i зноў яго дзядзьку ў халяву. А напісаць найлепш вось тут». Сасновае бервяно, якое дзед уранні прыцягнуў, было ўжо хораша аплазавана, узята ў вуглы i называлася цяпер «падваконнем». Яно легла ў сцяну якраз на вышыні Міхасёвага лба. Забыўшыся, што дзядзькаў аловак не хімічны, хлопчык паслініў яго i ўзяўся за работу. Пакуль ён мазольна, зноў падпёршы шчаку языком, выводзіў адну за адной сем літар, з якіх складаліся два яго запаветныя словы, Ганначка глядзела на Міхасёву руку i на таямнічае пятлянне тоўстага алоўка, як зачараваная. За сёмай літарай стала кропка. Каб напісаць яе, Міхась апошні раз паслініў сталярскі аловак i выкруціў гэтую кропку ямачкай у не зусім яшчэ зацвярдзелай смаліста-духмянай драўніне.