Страница 41 из 136
…Ашто, каб цяпер — адчыняюцца раптам дзверы i ўваходзіць той самы дзядуля. Яшчэ больш: ён падыходзіць сюды, да машыны, i спачатку не кажа нічога, а проста бярэ верхні аркуш i моўчкі глядзіць. I толькi ўбачыўшы, як спраўна Міхась Лазунок друкуе яго Талаша, дзядуля кажа: «А як жа ты называется, хлопча?»
«Ох ты, таксама надумаўся! — прыемна ўздрыгвае Міхась, як быццам прачынаючыся ад салодкай дрымоты. — Чаго ён пойдзе сюды так позна. Зрэшты, без пропуска яго i не ўпусцяць. Ды i наогул ніколі ён сюды i не хадзіў…
А чаму б яму i не прыйсді? — зноў вяртаюцца цёплыя мары. — I пропуска яму ніякага не трэба: яго сам дырэктар прывёў бы. Тут я кнігу яго друкую, дык як жа яму не зірнуць! А што, як, i праўда, цяпер…» Ох, вы, мары! Неверыцца, не верыцца, а потым зноў — цік! — i паглядзіш на дзверы. Немагчымае здасца настолькі магчымым, што па ўсім табе раптам забегаюць салодка-казытлівыя мурашкі. Апусціш над працай галаву — i здаецца, што вось ён, дзядуля, стаіць над табой i глядзіць… Зробіцца неяк горача-горача, добра-добра. Проста так-такі i верыш, што вось ён стаіць…
— Ну, памочнік, як справы?
Ох ты!.. Ну, чаго, гэта ж майстар. Іван Сымонавіч глядзіць на Міхася i ўсміхаецца.
— Бачыш, — кажа ён, памаўчаўшы, — глядзець трэба пільна, уважна, а задумвацца лішне каля машыны не варта. Наша, брат, справа з табой такая, што мы нічога асаблівага не прыдумаем. «Дрыгвы» мы, братка, з табой ке напішам. А за гэтую штучку дык нам будзе брыдка.
Скажы ты, i як ён заўважыць: гэтая «штучка» — маленькая доўгая плямка паміж радкамі слоў.
— А я, таварыш майстар, не заўважыў,— зусім вінавата гаворыць Міхась.
— Нічога, паробіш хоць з палавіну майго — заўважыш…
Іван Сымонавіч паварочвае ручку матора ўлева, i вялікая машына паслухмяна спыняе працу. Пакуль ён, запаліўшы над высунутым талерам лямпачку, шукае i выраўноўвае ў ирабельным матэрыяле тую «штучку», якая робіць зусім непатрэбную ў кнізе плямку, Міхась сочыць за працай яго вялікіх запэцканых рук.
— Таварыш майстар…
— Ну?
— Ці можна мне ўзяць адзін такі ліст дахаты? Чытаць.
— А ты любіш чытаць? — пытаецца майстар, не адрываючы позірку ад работы.
Яму, відаць, зусім неўпрыцям, што гэтым пытаннем ён закрануў найбольш жывое месца ў душы свайго памочніка.
— Ого! — радасна кажа Міхась. — Я чытаю, таварыш майстар, вельмі многа. Бо вось вам — зірніце сюды.
Іван Сымонавіч перастае стукаць i глядзіць на Міхася.
— Працуем мы, таварыш майстар, восем гадзін. Застаецца — шаснаццаць, — гаворыць Міхась. На слове «восем» ён загінае адзін налец, а на «шаснаццаць» — два. — Шаснаццаць гадзін я свабодны. Ну, дык вось i чытаеш.
Іван Сымонавіч умее заўважаць, I цяпер ён адразу заўважае, што галоўнае тут — не «шаснаццаць гадзін»…
— Табе б, малец, вучыцца, — кажа ён, пазіраючы ў вочы Бабашкі.
— А я i найду, — усцешана адказвае Міхась. — У вячэрнюю школу для дарослых.
Пакуль майстар, выпрастаўшыся, папраўляе заключку, Міхась вырашае нарэшце снытацца ў яго пра сваё найбольш важнае.
— Дзядзька, — кажа ён, першы раз сёння выходзячы са службовага тону, — скажыце мне, а гэтае вось слова… ну, прозвішча мае на лісце, яно i ў кнізе застанецца?
Майстар i тут адразу здагадваецца, у чым справа.
— Вядома, застанецца, — кажа ён. — На тое мы яго i паставілі, каб засталося.
Гаворачы гэта, Іван Сымонавіч неяк дзіўна ўсміхаецца. Але Міхась не заўважае гэтага…
Некалькі дзён пасля гэтага галоўны рэдактар выдавецтва, падпісваючы да выпуску ў свет першы, так званы «сігнальны», экземпляр новага выдання аповесці Якуба Коласа «Дрыгва», зрабіў тэхнічнаму рэдактару заўвагу.
— Наогул, уражанне даволі прыемнае, — гаварыў ён, гартаючы кнігу. — Чаму, аднак, паважаны Лазар Міронавіч, мы з вамі ніяк не можам поўнасцю пазбавіцца недахопаў? Хоць два, хоць адзін, хоць маленькі,— a ўсё ж такі павінна нешта быць. Вось i тут: няма чаго іншага, дык хоць абрэзку сапсавалі. Ну, чаш гэта варта, зірніце.
Ён павярнуў разгорнутую кніжку бокам. На полі, даволі-такі далека ад краю, стаяла зусім непатрэбнае ў кнізе слова — «Лазунок».
— I тут вось, i тут, — гартаў старонкі галоўны рэдактар.
Убачыўшы яшчэ разоў некалькі тое лішняе слова, тэхрэдактар нарэшце згадзіўся, што гэта — хоць i нязначны, але таксама недахоп.
Згадзіцца з гэтым ніяк не змог бы толькі той, чыім прозвішчам было гэта «лішняе ў кнізе» слова. Дзе там лішняе! Міхась ледзь дачакаўся таго дня, калі ў кіёску з'явілася «Дрыгва» — першая кніга, у стварэнні якой ён прымаў иепасрэдны ўдзел.
I вось яна нарэшце ў яго руках!
Іван Сымонавіч не ашукаў: на палях кнігі ажно вунь колькі разоў паўтараецца Міхасёва прозвішча. Пусціш старонкі з-пад пальца — дык толькі i мільгае: Лазунок, Лазунок, Лазунок… Шкада толькі, што сям-там яно прыхвачана нажом, як быццам распілавана наўздоўж. Ну, ды гэта — драбніца! Бываюць i горшыя недахопы.
Бабашка доўга стаіць каля кіёска, бясконца гартае кнігу, i ўсмешка не сходзіць з яго вачэй.
1947
ЛІПА І КЛЁНІК
Галі
1
Зялёны домік дарожнага майстра стаіць каля самай шашы.
Праязджаючы тут на машыне, на хаду можна заўважыць толькі зялёныя сцены, зялёны плоцік, белыя ліштвы вялікіх акон і стракаты чарапічны дах. Потым абапал дарогі зноў пабягуць дрэўцы прысадаў, тэлеграфныя слупы і за слупамі то поле, то лес…
Не заўсёды заўважыш з машыны, што ў гэтым прыгожым, адзінокім доміку жыве Ліпа, дзяўчынка, якой нядаўна пайшоў пяты год.
Спачатку, калі яна прыехала ў гэты домік, Ліпе было вельмі цікава стаяць пры дарозе, махаць рукамі на кожную машыну і на кожную з іх нацкоўваць свайго неразлучнага сябра — старога калматага сабаку Дзіка.
Аднойчы Ліпа нават не вытрымала: паплявала ў маленькія жмені таксама заўзята, як гэта робяць хлопчыкі, разагналася і пабегла па другі бок шырокай-шырокай і гладзенькай, як стол, асфальтавай паласы. Яна не дабегла і да палавіны шашы, як раптам з-за горкі — адзін і другі раз — сярдзіта загудзеў сігнал машыны. Маленькія босыя ножкі занылі ад страху. Ліпа затупацела на месцы, а потым заплакала: «Мама!» Машына спынілася, і шафёр, адчыніўшы дзверцы кабіны, хацеў нешта крыкнуць. Але Дзік накінуўся на яго з такім злосным, абураным брэхам, што дзядзя шафёр сам спалохаўся, залез назад у машыну і паехаў далей.
З таго часу Ліпа ніколі больш не адважваецца без таты ці мамы пераходзіць на той бок шашы. І наогул цяпер яна вельмі рэдка стаіць пры дарозе. Хіба толькі тады, калі на шашы ідзе адразу вельмі шмат машын ці паўзе і грукоча, аж вушы баляць, які-небудзь вялізны, замурзаны цягач.
2
Мама з татам паехалі ў горад разам, але ўвечары мама вярнулася адна. Ды затое яна прывезла Ліпе такі дарагі і доўгачаканы падарунак — пушыстую белую шубку.
Мама апранула сваю залатую дзяўчынку, трапяткімі ад радасці пальцамі зашпіліла ўсе гузікі шубкі, а тады падхапіла малую на рукі, павярнула тварыкам да лямпы і з захапленнем крыкнула:
— Ах ты, Снягурачка!..
І Ліпа адразу забылася на той смутак, што тата вернецца толькі заўтра. Яна захацела адразу ісці ў новай шубцы гуляць. Ды мама сказала, што позна, што ноч на дварэ, а мароз сёння гэтак кусаецца, гэтак цісне!.. І Ліпа пахныкала трохі, а потым згадзілася. Ну, добра, яна пачакае, пакуль зноў будзе дзень, няхай толькі мама дазволіць не скідаць сёння шубку ўвесь вечар.
Мама пасмяялася і дазволіла. Але ў хаце было цёпла: спалохаўшыся марозу, бабуля спаліла ў грубцы вялізнае бярэмя бярозавых дроў. Неўзабаве Ліпа скінула новую шубку, а сама лягла і пачала чакаць, калі ж нарэшце прыйдзе дзень.
Яна паляжала, падумала трошкі, а потым спыталася:
— Мама, а клёніку сёння ці холадна, мама?
3
Клёнік рос на тым баку шашы, цераз якую Ліпе няможна было пераходзіць. Рос не адзін, а разам з іншымі дрэўцамі, якія ў гэтую восень былі пасаджаны абапал дарогі з гасцінца ў калгас. Там былі клёнікі, ліпкі, бярозкі. Былі нават чатыры яблынькі і адна груша. Яны раслі адразу за клёнікам, які пасадзіла Ліпа…